”1996 yılında, bayanların ve bayan örgütlerinin birikimlerine olan inançla kâr maksadı gütmeyerek yola çıkmış Uçan Süpürge’nin vizyonu, bayanların güçlendiği ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlandığı herkes için adil bir dünyaya kavuşmak için değişim yaratmaktır. Şiddet, yasal haklar, temsil eşitsizliği, görünürlük, üretme ve yaratma üzere birçok farklı hususta farkındalık yaratmayı amaçlayan Uçan Süpürge, çocuk yaşta ve zorla evlilik probleminin Türkiye’nin gündemine girmesinde öncü bir rol oynamıştır…” manifestosu ile kendini anlatan Uçan Süpürge, bu yıl 60’ı aşkın sinema ve 105 seans ile yeniden bayan direktörleri bir ortaya getirerek yeniden süper bir açılış yaptı.
Şenlik Kapsamında izlediğim ve yazmaya kıymet bulduğum 2021 Endonezya imali ” Yuni”, bol ödüllü sinemaların dışında hayli ilgi gören bir sinema olarak göze çarptı.
Endonezyalı genç direktör Kamila Andini’nin eleştirmenler tarafından alkışla karşılanan ve ilgi gören birinci sineması ”The Mirror Never Lies’’ dan sonra ikinci uzun metrajlı imali olan ”Yuni”, 2021 yılında Toronto Milletlerarası Sinema Şenliği’nde prömiyer yapmış.
Sineması izlerken Endonezya toplumunun kodlarını ve sosyolojini güzel bilmek gerektiğini düşünürken, bir yandan da kapalı toplumlarda bayan probleminin üniversal olduğunu düşündüm.
Kültür ve toplumsal hayatın temellerinden biri olan inanç düzleminin, tek başına bir toplum sistemi oluşturmaya ve sürdürmeye yetmeyeceğini; hak, adalet, laiklik ve sekülerizm ölçülerinde somutlaşma eğilimi olmadan ne toplumun ne de bayanın gelişimininde bir adım atılamayacağını sinema boyunca daha net gördüğümü söyleyebilirim.
BİR ASYA ÜLKESİNDEN BİR GENÇ KIZ PORTRESİ VE TABULAR
Yuni, 17 yaşında Endonezya’nın kenar semtlerinden birinde büyükannesi ile yaşayan başarılı bir lise öğrencisidir. Dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri olan Endonezya’da,nüfusun yüzde 86.7’sinin müslüman; bu müslüman nüfusun da yüzde 99’unun Sünni olduğunu ve Endonezya ulusal ve bölgesel maddelerine nazaran bayanın başörtü takmasının büsbütün isteğe bağlı olduğunu bildiğimiz için, okulda ders sırasında başını örten genç kızların dışarıda büsbütün çağdaş bir hayat yaşadıklarını görmek enteresan. Bu ortada okulda kimi şeriat kurallarının geçerli olduğunu ve bando-müzik kolunun şeriat kararları yeterince yasaklandığı konusunu ve de buna verdiği yansıyı Yuni’nin arkadaşlarıyla tartışmasında görüyoruz.
Yuni ve kız arkadaş etrafı kapalı toplum ve geleneklerin bayanları şekillendirdiği bir etrafta yetişirken sık sık; evlilik, erkekler, bekaret ve cinsellik hakkında bildiklerini ya da etraflarından dinlediklerini kendilerince yorumlamaktadırlar. Bu ortada okulda bekaret denetimi ve Batılı hayat biçimine özenti sonucu ahlaki bozulmanın yerleştiği niyetiyle tedbir almak üzere bahisler okul yönetimi tarafından tartışılmaktadır.
Etrafında memnun ve bayanın özgürleştiği bir evlilik usulünü ya da boşanma sonrası anne-baba meskenine dönebilen bayanların olmadığını gören Yuni, üniversiteye hazırlanma hayalleri içindeyken, kendisine mahallenin delikanlılarından birinin görücü geldiğini öğrenir. Bu ortada okulun güzel ve en prestijli öğretmenlerinden biri olan Damar Hoca’ ya karşı hem kendisinin hem de okuldaki kızların zaafı vardır.
Birinci teklifi reddeden Yuni, bir mühlet sonra kendisinden yaşça büyük bir erkeğin ikinci karısı olma ve yüklü bir başlık parasıyla evlenme teklifi alır. Doğal ki birinci gece bakire olduğunu kanıtlarsa bu bedel daha da yükselecektir. Bu teklifi de reddeden Yuni, Endonezya’nın batıl inançlarına nazaran üç kere evliliği reddeden bir genç kızın bir daha asla evlenemeyeceği hurafesini yıkmak ister. Bu ortada, sinemanın baş kahramanı olan Yuni’nin mor renge olan takıntısının sinemaya bir önseme niteliğinde iliştirildiğini ve bu rengin Endonezya toplumunda dul bayana ilişkin bir sembol olduğunu öğreniyoruz. (Bunun için sinemanın sonunu beklemek gerekiyor)
Okuldan mezun olmak üzereyken, bayan kıyafetleri satan bir mağazanın kabininde bayan kıyafeti denerken yakaladığı Damar hoca ile müsabakası, akabinde da kendisini istemeye gelmesi bir şokun ve yazgısının başlangıcı olur. Eşcinselliği açığa çıkan Damar’ ın annesine erkek olduğunu ispatlaması için bir evlilik yapması gerekmektedir ve o kurban evlenmeden dul kalacak olan mor renk tutkusuyla yaşayan 17 yaşındaki Yuni’ dir. (Bu ortada kapalı toplumda baskı altında olanın yalnızca bayan olmadığını da anlıyoruz…)
Güneydoğu Asya toplumuna ilişkin bir bayan portresinin ve cinselliğin çokça tartışıldığı mert bir sinema olan Yuni, hakikaten alkışı ve övgüyü hak eden, vizyona girdiğinde kaçırılmaması ve üzerinde çokça tartışılması gereken bir imal olarak öne çıkıyor.
Hepinize âlâ seyirler
Hasret KALKAN