Rodney E. Rohde
18 Mayıs 2022 günü, Massachusetts sıhhat yetkilileri ve Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri, geçtiğimiz günlerde Kanada’ya seyahat eden tek bir hastada maymun çiçeği hadisesi görüldüğünü teyit etti. Bunun dışında, İngiltere ve Avrupa’da da olaylara rastlandığı açıklandı.
Maymun çiçeği aslında yeni bir hastalık değil. Doğrulanan birinci hadise, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde çiçek hastalığı olduğundan şüphelenilen bir çocuktan virüsün izole edildiği 1970 yılındaydı. Maymun çiçeğinin yeni bir global salgına yol açması pek mümkün değil; ancak Covid-19 hesaba katıldığında, yeni bir büyük salgından korkulması anlaşılabilir bir durum. Nadir görülmesine ve çoğunlukla hafif seyretmesine rağmen, maymun çiçeği hâlâ potansiyel olarak şiddetli hastalıklara yol açabilir. Sıhhat yetkilileri, artan seyahat oranları yüzünden daha çok olayın ortaya çıkmasından tasa duyuyorlar.
Halk sıhhati ve tıp laboratuvarlarında otuz yıldan fazla vakittir, bilhassa de hayvansal kökenli hastalıklar alanında çalışan bir araştırmacıyım. Pekala, şu anki salgında tam olarak neler yaşanıyor ve tarih bizlere maymun çiçeğiyle ilgili neler anlatıyor?
ÇİÇEK HASTALIĞININ KUZENİ
Maymun çiçeği, ‘Ortopoksvirüs’ (Orthopoxvirus) ismi verilen ‘Poxviridae’ virüs ailesinin bir alt kümesine dahil olan maymun çiçeği virüsünden kaynaklanır. Bu alt küme çiçek hastalığı, aşı ve inek çiçeği virüslerini içerir. Maymun çiçeği virüsü özelinde bir hayvan kaynağı bilinmemekle bir arada, Afrika’daki kemirgenlerin bulaşma sürecinde rol oynadığından şüpheleniliyor. Maymun çiçeği virüsü tabiattaki bir hayvandan sırf iki kere örneklenmiştir. Maymun çiçeğini odağına alan tanısal testler şu anda sırf ABD ve dünya genelinde konseyi olan ‘Laboratuvar Karşılık Ağı’ laboratuvarlarında bulunuyor.
“Maymun çiçeği” ismi, 1958 yılında iki salgının yaşandığı periyotta, araştırma için yakalanan maymunlarda, hayvanlarda belgelenen birinci hastalık olaylarından kaynaklanıyor. Bununla birlikte, aslında virüs maymunlardan insanlara sıçramadı ve maymunlar hastalığın ana taşıyıcıları değildi.
EPİDEMİYOLOJİ
Bildirilen birinci insan olayından beridir, maymun çiçeğine, enfeksiyonların büyük kısmı DRC’de görülmekle birlikte, başka kimi orta ve batı Afrika ülkelerinde de rastlandı. Afrika dışında görülen hadiseler, ABD ve öteki bölgeler de dahil olmak üzere, milletlerarası seyahatlerle ya da hayvan ithalatıyla ilişkilendiriliyor.
ABD’de duyurulan birinci maymun çiçeği hadisesi, 2003 yılında, Gana’dan yapılan hayvan sevkiyatıyla temaslı olarak, Teksas’taki bir salgından kaynaklandı. Kasım ve Temmuz 2021’de Maryland eyaletinde seyahatle irtibatlı hadiseler da kaydedildi.
Maymun çiçeği, çiçek hastalığı ile yakından temaslı olduğu için, çiçek hastalığı aşısı her iki virüsün yol açtığı enfeksiyon karşısında muhafaza sunabilir. Bununla birlikte, çiçek hastalığı resmi olarak ortadan kaldırıldığından, ABD’deki genel nüfusa uygulanan rutin çiçek hastalığı aşıları 1972’de durduruldu. Hâl böyleyken, aşılanmamış insanlarda giderek daha fazla maymun çiçeği olayına rastlanıyor.
BULAŞMA YOLLARI
Virüs, hastalığa yakalanmış bir insan ya da hayvan yahut virüs bulaşan yüzeylerle temas yoluyla bulaşabilir. Tipik olarak, virüs bedene deri çatlağı, teneffüs yolu yahut göz, burun ya da ağızdaki mukoza zarları yoluyla girer. Araştırmacılar, beşerden beşere bulaşmanın ekseriyetle beden sıvılarıyla direkt yahut giysilerle dolaylı temastan fazla büyük teneffüs damlacıklarının solunması yoluyla gerçekleştiğini düşünüyor. Maymun çiçeğinin beşerden beşere bulaşma oranı ise sonlu.
Sıhhat yetkilileri, virüsün şu anda, muhtemelen yeni bir sistem yahut yol aracılığıyla tespit edilmeden toplu bulaşmalar halinde yayılmasından dert duyuyorlar. Enfeksiyonların nerede ve nasıl oluştuğu hâlâ araştırılıyor.
BELİRTİ VE BULGULAR
Virüs bir kere bedene girdikten sonra çoğalmaya başlar ve kan dolanımı vasıtasıyla bedene yayılır. Semptomlar çoklukla enfeksiyonun bir ilâ iki hafta sonrasına dek açığa çıkmaz.
Maymun çiçeği, çiçek hastalığında görülenlere benzeri cilt lezyonlarına* neden olur; buna rağmen, semptomlar genelde çiçek hastalığınınkinden daha hafiftir. Başlangıçta ateş ve baş ağrısından nefes darlığına varıncaya kadar, gribi andıran semptomlar yaygın görülür. Bir ilâ on gün sonra, çok bedellere ulaştığında, baş ya da gövdede, en sonunda iltihaplı kabarcıklara dönüşen bir döküntü yaşanabilir. Genel bağlamda, semptomlar çoğunlukla iki ilâ dört hafta sürerken, cilt lezyonları ekseriyetle 14 ilâ 21 gün içinde kabuk bağlar.
Maymun çiçeği nadir görülürken, çoklukla ölümcül olmamakla birlikte, hastalığın bir versiyonu, enfekte insanların yaklaşık yüzde 10’unu öldürür. Şu anda dolaşan virüs formunun daha hafif olduğu ve vefat oranının yüzde 1’den aşağıda olduğu düşünülüyor.
AŞILAR VE TEDAVİ YOLLARI
Maymun çiçeği tedavisi, birinci olarak semptomları hafifletmeye yönelmeli. CDC’nin aktardığı kadarıyla, maymun çiçeği enfeksiyonunu güzelleştirilen hiçbir tedavi mevcut değil.
Ulaşılan deliller, çiçek hastalığı aşısının maymun çiçeği enfeksiyonlarını engellemeye ve semptomların şiddetini düşürmeye yardım edebileceğini gösteriyor. ABD’de ‘Imvamune’ ya da ‘Imvanex’ ismiyle bilinen bir aşı, maymun çiçeği ve çiçek hastalığını önlemek konusunda lisans aldı.
Virüse maruz kaldıktan sonra yapılan aşılama da hastalığın şiddetli geçmesi ihtimalini azaltmaya yardım edebilir. CDC şu anda sırf maymun çiçeğine maruz kalan ya da maruz kalma mümkünlüğü yüksek olan bireylere çiçek hastalığı aşısı yapılmasını öneriyor. Bağışıklığı baskılanmış beşerler ise yüksek risk altında.
*Vücutta bir ekip hastalıkların sebebiyet verdiği doku ve organ değişimlerine ‘lezyon’ ismi verilir.
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)