Siyasal iletişimci Sabuktay: AK Parti’nin kararsızlardan alacağı maksimum oy yüzde 45

Hemen çabucak her seçim periyodunda kararsızların oranı ve yönelimi seçimlerin bahtını belirliyor Türkiye için çok kritik olan önümüzdeki seçimde güya kararsızların varlığı birçok açıdan geçmişteki seçimlere nazaran daha fazla ehemmiyet taşıyor Ne dersiniz

Farklı araştırmalarda yüzde 8 ile yüzde 12 ortasında kararsız seçmen gözüküyor Oy kullanmayacağını belirten seçmen de bunlara eklenince ne yapacağı kestirilemeyen yüzde 20 lik bir küme ortaya çıkıyor Takribi dokuz ay sonra yapılacak bir seçim için bu tablo olağan kabul edilebilir ancak bu sürece mahsus nedenler durumu biraz farklılaştırıyor Öncelikle kararsızları ve oy kullanmayacağını söyleyen seçmeni farklı ayrı kıymetlendirmek gerekiyor Çoğunlukla tıpkı şeymiş üzere ele alınan bu iki kesim birbirinden oldukça farklılaşıyor Siyasete ilgisizlik sıhhat sıkıntıları seyahat üzere çeşitli münasebetlerle yüzde 15 kadar seçmenin her seçimde oy vermediğini biliyoruz ama şimdiki araştırmalarda ortaya çıkan protest seçmenin tümünü bunlar oluşturmuyor Artık sandıktan uzaklaşan yeni bir seçmen tipine de rastlıyoruz Bunlar iktisat başta olmak üzere çeşitli nedenlerle hayal kırıklığına uğrayan iktidar seçmeni Yeni bir partiye yönelmek şu anda akıllarına gelmiyor boş oy vereceğini ya da seçime gitmeyeceğini söyleyerek yaşadıkları hüsranı araştırmalara yansıtıyorlar Oy kullanmayacak seçmen kategorisinin yaklaşık yarısını küskün iktidar seçmeni oluşturuyor Evvelce oy verdikleri partiye en kolay dönebilecek seçmen bu kesimde yer alıyor Zira geldikleri yere aidiyetleri kısmen sürüyor AK Parti öncelikle bu seçmeni yine kazanmayı hedefliyor

Kararsızlara gelirsek onlar da tek küme değil Millet İttifakı ndaki partiler ortasında kararsız olanlar Cumhur İttifakı ile muhalefet ortasında kalanlar ve evvelce oy verdikleri partiden kısmi olarak uzaklaşmasına karşın oy verecek bir seçenek göremeyenler olarak üç ana kümeden kelam edebiliriz Son kesim içinde eski AK Parti seçmenleri çoğunluğu oluşturuyor

İntegral Araştırma nın 2022 Mayıs sonunda İzmir de yaptığı araştırmada oy kullanmayacak ve kararsız seçmen toplam yüzde 20 civarında AK Parti seçmenleri ortasında bu oran ortalamadan dört puan daha yüksek Ağustos sonunda CATİ metodu uygulanarak bu kümedeki 260 bireyle tekrar görüşülüyor ve yüzde 20 sinin karar verdiği gözüküyor Yani yaz ayları boyunca kararsızların ve protestlerin oranında kısmi bir azalma oluyor ancak konuşulduğu kadar dramatik boyutta değil İzmir ile hudutlu olan bu araştırma elbette Türkiye seçmen evrenindeki kararsızların eğilimlerini yansıtma argümanında olamaz lakin detaylı bir çalışma olduğu için kararsız ve protest seçmenin profili ve ruh hali hakkında bir fikir verebilir Kimi matematik projeksiyonlar yapılabilir

Karar verenlerin yüzde 43 ü AK Parti yüzde 39 u CHP yüzde 8 i DÜZGÜN Parti lehine oy kullanacağını belirtiyor Bu bireylerin takribi beşte biri yeni bir partiye yönelirken beşte dördü eski partilerine dönüyor Örneğin 24 Haziran AK Parti seçmenlerinden yüzde 77 si tekrar AK Parti ye yüzde 20 si ise CHP ye oy vermeyi düşünüyor CHP seçmeni açısından baktığımızda CHP ile DÜZGÜN Parti ortasında emsal bir oran var

OY KULLANMAYAN SEÇMEN SİYASETTEN UMUDUNU KESMİŞ DURUMDA

Peki AK Parti ye oy vereceğini belirten kararsız ve protestlerin temel münasebetleri neler

Ülkeyi yönetecek öteki bir parti olmaması yirmi yıl boyunca yapılan yatırımlar ve Erdoğan ın liderlik özellikleri CHP tarafında karar verenler ise mevcut iktidarı değiştirebilecek en güçlü parti CHP olduğu için oy vereceklerini söylüyorlar ÂLÂ Parti için oy kullanacakların temel motivasyonu Akşener in siyasi başarısı ve liderliği Geriye kalan yüzde 80 ise protest ve kararsız halini hala sürdürüyor bunların yüzde 70 i kararsız yüzde 30 u oy kullanmayacağını belirtiyor Çoğunluğu alt gelir kümesinden ve ortaokul altı eğitim seviyesinden İdeolojik olarak yüzde 35 ile Atatürkçüler birinci sırada geliyor yüzde 16 sının siyasi eğilimi yok yüzde 15 i muhafazakâr yahut ülkücü yüzde 12 kadarı da milliyetçi Bütün araştırmalarda olduğu üzere ülkenin en kıymetli meselesinin ekonomi olduğunu düşünüyorlar onu mülteciler ve adalet karşılıkları izliyor

Siyasi partilerin bu seçmenleri ikna etmesi epey sıkıntı gözüküyor Zira siyasete karşı derin bir güvensizlik ve kırgınlık içindeler Kararsız ve oy vermeyecek seçmenlerin yalnızca yüzde 1 4 ü siyasi partilere güvendiğini yüzde 23 ü kısmen güvendiğini belirtiyor dörtte üçü ise hiç güvenmiyor Oy kullanmayacağını söyleyen protest seçmen yeterlice siyasetten umudunu kesmiş durumda Neden oy kullanmayacakları sorulduğunda partilerin birbirinden farklı olmadığı ve herkesin ülkeyi değil kendini düşündüğü karşılığı geliyor Muhalefet değişim umudu veremezse korku ve güvensizlik içinde olan bu kümedeki seçmen tek mevzuda sesi yüksek çıkan küçük partilere yönelebilir Yahut AK Parti ye güvenmemesine karşın iktidar çatısı altına sığınabilir

KARARSIZLARIN ÇOĞUNLUĞU HİÇBİR İTTİFAKA YAKIN GÖRÜNMÜYOR

Kararsız seçmen geçmişte daha çok hangi partilere oy vermiş ve bugün tercih yapma konusundaki kararsızlığı hangi partiler ortasında seyrediyor Ya da kendilerini daha çok hangi ittifaka yakın hissediyorlar

Şaşırtıcı gelecek ancak kararsız seçmenin hatırı sayılır bir kısmı yani yüzde 22 si AK Parti CHP ortasında kararsız YETERLİ Parti ile AK Parti ortasında kararsız yok üzere Elbette ÂLÂ Parti ye AK Parti den kıymetli bir seçmen geçişi oldu lakin bu periyotta AK Partili kararsızların güçlü olana yöneldiklerini en büyük iki parti ortasında arayış içinde olduklarını söyleyebiliriz 24 Haziran da oyunu AK Parti ye verenlerin yüzde 27 si CHP yi bir seçenek olarak düşünüyor Kararsızların yüzde 10 u tekrar AK Parti ye oy verip vermeme yüzde 10 u tüm partiler ortasında kararsız Buna rağmen CHP seçmenleri ortasındaki kararsızların değerli bir kısmı CHP ile DÜZGÜN Parti ortasında kalmış durumda Bu küme CHP seçmenleri içindeki kararsızların yüzde 33 ünü tüm kararsızların da yüzde 11 ini oluşturuyor

Toplamda bakıldığında CHP ile öteki partiler ortasında kararsızların oranı yüzde 49 u AK Parti ile başka partiler ortasında kararsızların oranı yüzde 45 i buluyor GÜZEL Parti ve öbürleri ortasında kararsız olanlar yüzde 19 civarında Öbür bir deyişle AK Parti ile öteki partiler ortasında kararsız olanların tümü AK Parti yi seçse bile AK Parti nin kararsızlardan alacağı azamî oy lakin yüzde 45 e ulaşıyor

İttifaklar açısından ise kararsızların çoğunluğu kendini hiçbir ittifaka yakın görmüyor yüzde 24 ü Millet yüzde 19 u Cumhur yüzde 2 5 i Emek ve Özgürlük ittifakına yakın olduğunu söylüyor

MHP SEÇMENİNİN YÜZDE 40 I PARTİSİNDEN TÜMÜYLE KOPMUŞ DURUMDA

Araştırma sonuçlarına nazaran kararsızlar hangi şartlar gerçekleşirse 24 Haziran da oy verdikleri partiye dönerler

Partilere nazaran değişen oranlar var AK Parti ye oy verenlerin yüzde 19 u MHP ye oy verenlerin ise yüzde 40 ı DÜZGÜN Parti ye oy verenlerin yüzde 27 si partisinden tümüyle kopmuş durumda Hiçbir formda evvelce oy verdikleri partiye oy vermeyecek Bu oran CHP için oldukça düşük yüzde 3 civarında

Partilerine tekrar oy verme şartları da partiye nazaran değişiyor Eski MHP seçmenleri lakin Cumhur İttifakı ndan ayrılırsa ve başkan değişimi olursa MHP ye oy vereceklerini söylüyorlar AK Partililer için ekonomik meselelerin tahlili ve mültecilerin geri gönderilmesi temel şart AK Parti nin seçime kadar bilhassa bu mevzularda siyaset geliştireceğini düşünebiliriz Muhalefet partilerine oy vermiş kararsızlar için partisinin problemlerle başa çıkacağına ve ülkeyi yönetebileceğine dair inanç vermesi kıymet taşıyor Ayrıyeten eleştirel CHP seçmenlerinde önder değişikliği şartı da öne çıkıyor

Öte yandan kararsız ve protest seçmenin yüzde 18 i asla oy vermeyeceği parti olmadığını belirtirken yüzde 40 ı HDP ye yüzde 17 si AK Parti ye oy vermeyeceğini söylüyor

BAŞKA BİR PARTİYE GİDEN SEÇMENİN DÖNMESİ ÇOK ZOR

Yirmi yıldır her girdiği seçimi kazanan ve uzunca bir müddet oylarını artırarak giden AK Parti ve Erdoğan ın bu son dönemeçte bütün gayretlerine karşın kendi tabanını konsolide edemediği görünüyor AK Parti’den uzaklaşan kitle kararsızlar safına mı katılıyor Yoksa o tabana oynayan öteki partilere mi dağılıyor

Her ikisi de oluyor Esasen Gelecek Yine Refah ve DEVA AK Parti den kopan seçmen yüklü bir tabana dayanıyor Değerli bir sayıda seçmen de CHP ve UYGUN Parti ye dönmüş vaziyette 24 Haziran sonuçlarına nazaran bakarsak araştırmaların ortalaması kararsızlar dağıtılmadan AK Parti nin 15 puan MHP nin 5 puan oy kaybettiğini gösteriyor Bu 20 puanın yaklaşık 12 sinin çeşitli partilere dağıldığını 8 inin ise kararsız ve oy kullanmayacak seçmen kategorisinde olduğunu varsayım ediyorum Öteki bir partiye giden seçmenin dönmesi çok güç O tercihi yapan seçmen eski partisini zihninde ve ruhunda bitiriyor Şu anda Cumhur İttifakı protest ve kararsız seçmeni tekrar toplamayı umarken tercihini yapmış seçmenin başını karıştırmayı amaçlıyor

Kararsız seçmenin tavrı milletvekilliği seçimleri ile cumhurbaşkanlığı ortasında farklılıklar gösteriyor mu

Kararsız seçmenin tavrı partiler tarafından çok parçalıyken başkanlık seçiminde de muhalefetin muhtemel adayına nazaran farklılaşıyor Muhalefet adayı açısından bütün araştırmalarda gördüğümüz üçlü sıralama kararsızlar ve oy kullanmayacaklar kelam konusu olduğunda da değişmiyor Olası bir Erdoğan Kılıçdaroğlu eşleşmesinde kararsızların yüzde 42 si Erdoğan a yüzde 36 sı Kılıçdaroğlu na oy vereceğini söylerken geri kalanlar oy kullanmayacağını belirtiyor Erdoğan Yavaş yarışında ise durum açık orta muhalefet adayının lehine dönüyor Erdoğan yüzde 24 e gerilerken Yavaş a oy verecekler yüzde 62 ye ulaşıyor İmamoğlu eşleşmesinde Erdoğan yüzde 37 İmamoğlu yüzde 46 oy alıyor

Burada biraz sezgisel biraz sayısal bir şey söyleyeyim Aslında İmamoğlu nun oyunun şu anki şartlarda Millet İttifakı adayının gerçek oyu olduğu kanısındayım Bunu yalnızca kararsızlar için değil genel oy dağılımı açısından da bu türlü düşünülebiliriz Vakit içinde bu oy artabilir ya da adaya ve yapılacak yanlışlara nazaran düşebilir Bugün Yavaş a oy vereceğini söyleyen Cumhur İttifakı kökenli bir küme seçmenin kampanyada Erdoğan a dönmesi yüksek mümkünlük Meğer İmamoğlu na oy vereceğini söyleyenler bugün için Erdoğan a mutlaka oy vermeyecek Millet İttifakı nın çıkartacağı ideal adaya oy verecek bölümü oluşturuyor Anlayabildiğimiz kadarıyla Kılıçdaroğlu nun adaylığı katılaştı üzere ya da CHP etraflarında bu türlü bir hava esiyor Bu durumda Kılıçdaroğlu birinci olarak İmamoğlu nun oy oranını yakalamayı Millet İttifakı nın şu anki seçmen potansiyeline ulaşmayı hedeflemeli Öbür bir deyişle evvel kendi kararsızlarını kazanmalı Zati Millet İttifakı na oy vermeye hazır olan bu seçmen kolay ikna edilebilir CHP idaresi uzak mahalledekilerle uğraşmaktansa gücünü öncelikle bu kısma ayırmalı İmamoğlu na oy verip de Kılıçdaroğlu na vermem diyen 5 6 puanlık seçmenin kim olduğunu ve neden tereddütlü olduğunu anlamalı Onları ikna etmeye çalışmalı

KILIÇDAROĞLU SEÇKİNLER İTTİFAKINA GÜVENEREK YOLA ÇIKTI

Yeri gelmişken Kılıçdaroğlu nun adaylık sürecini nasıl görüyorsunuz

Somut bir şey bildiğimden değil lakin sürece ve sonuçlara bakarak bir çıkarımda bulunabilirim Amerikalı siyaset bilimci Overton un ismiyle da anılan söylem penceresi diye bir model var Toplumu bir çizgi olarak düşünürseniz bu pencere merkezi kaplıyor toplumda yaygın olarak benimsenen kanılar bu alanda yer alıyor Pencerenin sağında ve solunda mantıklı olabilir radikal ve düşünülemez fikirler sıralanıyor Vakit içinde evvelden tabu üzere görünen fikirler toplumsal değişmeye bağlı olarak pencereye taşınabilir bayanların oy hakkı LGBTİ evlilikleri üzere Olağanda yavaş işleyen bu süreç kriz savaş salgın vakitlerinde hızlanabiliyor Evvelden hiç düşünemeyeceğimiz şeyler hayatımızın olağanı haline gelebiliyor Covid 19 tedbirleri meskenden çalışmanın yaygınlaşması üzere Siyasette ve pazarlamada uçta yer alan bir fikri telaffuz penceresine dahil etmek için bilim insanları araştırmacılar ve çeşitli kamuoyu oluşturucularının devrede olduğu stratejiler kullanılıyor Bu sayede hayal bile edilemeyeceği düşünülen bir mevzu evvel radikal bir görüş sonra olabilir ve makul haline gelebiliyor Trump ın başkanlığı İngiltere nin AB den ayrılması üzere olamayacağı varsayılan şeylerin gerçekleşmesi Overton penceresinin stratejik kullanımına örnek olarak gösteriliyor

Kılıçdaroğlu ve grubunun de ekonomik kriz iktidarın paralize olması üzere dışsal şartları kıymetlendirerek Kılıçdaroğlu nun adaylığının önünün açıldığına karar verdiklerini ve söylem penceresi ne yerleşme stratejisi kurduklarını düşünüyorum İki yıl evvel hiç kimsenin aklına gelmeyen Kılıçdaroğlu nun adaylığı başka seçeneklerin ekarte edilmesiyle de birlikte bugün makul hale geldi ya da getirildi Şu anki kademe ise aksi düşünülemez noktaya gelmesi

‘ALTILI MASA TAHT OYUNLARI DİZİSİNDEKİ ‘KUZEY İTTİFAKI’NI ANDIRIYOR’

Sırada Kılıçdaroğlu nun Altılı Masa nın isteğini alması ve rahatça kazandıracak oranda seçmeni ikna etmesi var Machiavelli iktidarı hedefleyen birinin ya halktan ya soylulardan onay alması gerektiğini belirtir Kılıçdaroğlu halk takviyesinin yetersiz olduğunun farkındaydı O nedenle seçkinler ittifakına güvenerek yola çıktı Halk takviyesini vakit içinde kazanacağını varsaydı araştırmalardan anladığımız kadarıyla oldukça de başarılı oldu Soylularla ittifakın en zayıf noktası onların lakin kendi çıkarlarına hizmet edecekse müttefikliği sürdürmeleridir Altılı Masa şu anki haliyle Taht Oyunları dizisindeki Kuzey İttifakı nı andırıyor Kimi ne kadar temsil ettiği muhakkak olmayan irili ufaklı bir sürü lord Demir Taht a çıkmak için bir ortaya gelmiş güya Benzerlik bu kadarla da kalmıyor masadakiler anketlere ve şartlara bakarak savaşın şimdiden kazanıldığını düşünüyor sonrasını planlıyor Gelecek iktidar için hepsinin kendine biçtiği konumlar var Ayrıyeten her yapının farklı telden çalan kurmayları onların ihtirasları var Kuzey İttifakı metaforuna dönecek olursak lordların ne kadar ordusu olduğu ve bunların ne kadarını sevk edebileceği de muhakkak değil Bu tablo haliyle iktidardan kurtulmak isteyen seçmeni tedirginliğe sevk ediyor CHP Altılı Masa nın topluma bir şey anlatamadığını görünce buradan ayrıştı Kılıçdaroğlu helalleşme ile adaylığının önüne çıkacak kültürel hudutları esnetmeyi hedefledi Onun gördüğü Altılı Masa daki öbür aktörlerin göremediği bir mevzu da toplumdaki hesaplaşma talebiydi O nedenle bu anlatının içinde hesaplaşmayı da koydu Bir adım sonra karanlık güçlerle çarpışan kahraman olarak konumlandırdı kendisini Adaylığına gelebilecek itirazları bu sayede bertaraf etmeye çalıştı

Özellikle GÜZEL Parti den kaynaklanan zorluklar olduğu anlaşılıyor Meral Akşener iki tarafın çıkarını optimize eden kararın en güzel ikinci nin seçimiyle olacağını düşündü galiba ve aday olmayacağını açıkladı O oyununu oyun teorisi ne uygun oynadı yani Başbakan olacağını söylerken aklındaki aday büyük ihtimalle İmamoğlu ydu DÜZGÜN Parti içinde Yavaş ın adaylığını isteyen çok kişi olabilir ancak Akşener in istediğini zannetmiyorum Birebir kökten gelen Yavaş cumhurbaşkanı olursa Akşener in liderliği zora girebilirdi Kılıçdaroğlu kendi adaylığı için fiili durum yaratınca Akşener boşa düştü Elinde seçilecek aday kriterinden öbür koz kalmadı Kılıçdaroğlu nun seçmen dayanağını arttırmasıyla bu koz da zayıfladı Güçlerinden çok daha fazlasını almayı amaçlayan küçük aktörlerin esasen Kılıçdaroğlu na itiraz etmeleri zayıf ihtimal YETERLİ Parti nin ayak diremesindeki tek neden ittifak içi güç çatışması değil alışılmış İdeolojik politik uyuşmazlıklar da var Eleştirelim lakin Akşener in sırtında önemli bir yumurta küfesi olduğunu da görmek lazım Daha evvelki söyleşimizde GÜZEL Parti seçmeninin kırılgan olduğundan ve kabaca üçe ayrıldığından kelam etmiştim Birinci kesim Millet İttifakı adayı kim olursa olsun oy vereceklerden ikinci kesim Kılıçdaroğlu aday olursa gönülsüz oy vereceklerden oluşuyor MHP seçmenlerinden oluşan üçüncü kesim ise Kılıçdaroğlu na oy vermeyeceğini belirtenler Şimdi partileşmeyi başaramamış ÂLÂ Parti idaresi ikinci ve üçüncü kısımdan gelen taban basıncını ziyadesiyle hissediyordur Esasen HDP çıkışı da bunu gösteriyor

ANKETLERE VE GAZETECİLERE KIZMANIN ALEMİ YOK

Peki bu şartlarda özel olarak Altılı Masa genel olarak muhalefet nasıl davranmalı

Bu seçim devrinde Erdoğan ın en büyük dileği 7 Haziran sonrasında olduğu üzere muhalefetin ülkeyi yönetemeyeceğini kanıtlamaktır herhalde Şu ana kadar muhalefet aktörlerinin mevkilerini belirlemeye dönük atılımlar yapıldı Artık muhalefetin kendilerini güçlü kılan istikametlere dönmesi satrançtaki tempo üzere kazandıracak ataklar yapması hegemonya oluşturması lazım Kararsızlar ve protestleri bir yana koyarsak şimdiki araştırmaların ortalamasında 50 30 üzere bir muhalefet iktidar istikrarı gözüküyor Kararsızların eşit dağıtıldığı senaryoda 60 a 40 la muhalefet ağır basıyor Ama muhalefetin gücü şimdi bir mümkünlük kâğıt üzerinde bir toplam Gerçek denklemi kurarak bu oyu bir ortaya getirmek ve seçim akşamına kadar korumak gerekiyor Kafayı kuma gömmenin anketlere ve gazetecilere kızmanın da alemi yok Kılıçdaroğlu nun kazanabilir ve yönetebilir olduğu üzerine seçmendeki kuşku ortadan kaldırılmalı Kılıçdaroğlu nun adaylığını da bir data olarak alıp oradaki seçilmeme riskini minimize edecek biçimde bir stratejiyle davranılmalı Bunun için en kolay yol 2019 seçimlerinde başarıyı getiren fikri bugüne uyarlayarak kazanacağız iletisi veren yeni bir anlatı kurmak Bu öykünün her kedere derman olması herkesi kapsaması her bahiste kelamı olması kural değil Birçok kıssanın tesiri hudutlu enformasyon vermesinden kaynaklanır Anlatının tutarlılığı ve çekirdeğinin sağlam olması kafidir Topluma itimat veren ve gerçekçi bir umut içeren muhalefet kazanacak ve yönetecek dedirten güçlü bir bayrak altında birleşmek gerekiyor

Muhalefet belirleyici hale gelemezse yalnızca sandıktan çıkan sonuç değil toplumun iyiliği de risk altına girecek İktidar uygunca cesaretlenecek alanını daha da genişletecek ve kendinde her şeyi yapma hakkını daha fazla görecek

AYNI İNANÇTAKİLER YAHUT EŞLER BİRBİRİNE MİSAL BİÇİMDE OY VERİR

Söyleşiyi bitirmeye yaklaşırken daha genel bir soru soralım Seçmen hangi partiye ya da adaya oy vereceğine nasıl karar veriyor

Seçmen davranışı yaklaşık yüz yıldır üzerine çalışılan bir bahis Bu alanda hiçbirinin gereğince açıklayıcı olmadığını lakin hepsinin gerçeğin bir istikametini aydınlattığını düşündüğüm oldukça kuram var Mevzunun uzmanları dışında pek bilinmeyen bu kuramları genel okuyucu için özetlemeye çalışayım En yaygın olanlar rasyonel sosyolojik ve ruhsal yaklaşımlar Rasyonel modele nazaran seçmen kendisi için en gerçek seçimi yapacaktır Ülke iktisadı büyüyorsa enflasyon ve işsizlik düşükse iktidardaki partiler aksi şartlarda ise muhalefet partileri avantajlıdır Seçmenler ideolojik tercihlerini de gözeterek çıkarları açısından en faydalı gördükleri partiye oy vereceklerdir Rasyonel model şahısların siyasi aktörler hakkında kâfi bilgiye sahip olduklarını ve akılcı karar verdiklerini varsayar Geçmişteki ekonomik muvaffakiyete ya da gelecek vaatlerine nazaran alt modelleri olan bu yaklaşım ferdi çıkar yahut kamusal çıkarın odağa alınmasına nazaran de farklılaşır Seçmenin gerçek bilgilenmesi siyasi rekabet ve partilerin ekonomik siyasetlerini net olarak anlatmasıyla gerçekleşir Şayet onayladığı parti seçimi kazanamayacaksa seçmen en uzak olduğu partinin kazanmaması için yakın olduğu başka bir partiye oy verebilir yani stratejik davranabilir

Bir seçmen niçin bir partiyi ya da adayı başkasına tercih eder sorusuna rasyonel model kendi çıkarını en çok yansıttığı kendine en yakın bulduğu için karşılığını verirken sosyolojik kuramlar küme kimliğinin değerine işaret eder Bu yaklaşım çok özetle bireylerin siyasi tercihlerini içine doğdukları ve bir modülü oldukları toplumsal mekânsal bağlamın belirlediğini söyler Kültür demografi din etnisite aile meslek yaşanılan yer siyasi eğilimini tesirler Bireyler ekseriyetle ilişkin olduğu kümenin tercihiyle uyumlu oy kullanır Kümenin kıymetleriyle örtüşen siyasi partiyi tercih eder Örneğin birebir inançtakiler yahut eşler birbirine benzeri biçimde oy verir Siyasi kampanyalar yerleşik küme davranışını çok az tesirler bireyler kümenin öteki si olan bir siyasi eğilime yönelmez Lakin küme yönelimi değişirse bireyin tercihi değişebilir Oy kullanma edimi küme kimliğinin siyaset alanında tekrar üretilmesidir

Psikolojik yaklaşım oy davranışının rasyonel tercihlere değil kişinin parti ve başkanla özdeşleşmesine dayandığını argüman eder Saldırganlık tüm güçlülük endişe rekabetçilik yetersizlik aşağılık duygusu üzere ruhsal faktörler oy davranışı üzerinde tesirlidir Şahıslar siyasi tercihlerinde çeşitli savunma sistemleri yoluyla başkanla özdeşleşerek muvaffakiyetin sağladığı doyuma ulaşır Çoklukla Amerika merkezli olan bu çalışmalar iki esaslı partiye sahip bir sistemde seçmenle parti ortasında çocukluk periyodundan itibaren kurulan bir sevgi alakası olduğunu savunur Siyasi parti aidiyetleri bu istikametiyle futbol kadrosu aidiyetine benzetilebilir Ülkemizde de CHP MHP DP AP üzere kurumsal devamlılığı olan partilere ve Erdoğan çeşidi önderlere bağlılık konusunda bu yaklaşım açıklayıcı olabilir

Sizin alandaki şahsi tecrübeleriniz bu kuramlara ne kadar uyuyor

Şu anda alanda çalışmıyorum Siyaseti araştırmalar ve haberlerden izliyorum Lakin bir uygulayıcı olarak gerek birebir seçim devri içinde gerekse farklı seçim devirlerinde anlatılan oy verme davranışlarının hepsiyle karşılaştığımı söyleyebilirim Vakit zaman kimlik öne çıksa bile Türkiye nin seçmen haritası geniş bir çeşitlilik içeriyor Bilhassa CHP ye oy verenler içinde hem rasyonel hem ruhsal hem sosyolojik davranan seçmen var AK Parti ve MHP için kimliğe ve partiye lidere bağlı seçmen yükünden kelam edebiliriz İktidar partileri siyasete nazaran oy veren realist seçmenlerini büyük oranda kaybettiler bugünkü çekirdek seçmen tartışmaları bu gerçeğe işaret ediyor HDP seçmeninin de temel motivasyonu kimliğine ve partisine sahip çıkmak Her ne kadar içinde ikinci bir MHP kurmak isteyen bir kesim olsa dahi UYGUN Parti tabanı yükle politik realist seçmenden oluşuyor

Oy verme davranışı üzerine geliştirilen bu açıklamaların zayıf istikametleri neler

Rasyonel kuramın en zayıf istikameti kimlik üzere değişkenleri denkleme katamamasıdır Ayrıyeten rasyonel dediğimiz birçok kararın o kadar da akılcı olmadığı çeşitli alışkanlıklar ve duygularca belirlendikten sonra rasyonalize edildiğini toplumbilimlerinden biliyoruz Bildiklerimiz aldığımız enformasyonla değil onu nasıl işlediğimizle nasıl anlamlandırdığımızla ilgili Son yirmi yılda sinirbilimden elde edilen bilgiler siyasi karar araştırmalarına da uygulanıyor ve değişik sonuçlar çıkıyor Birden fazla vakit seçmenlerin kendi çıkarlarına zıt düşen siyasi partilere oy verdiğini görmüş ve bu paradoksu açıklamakta zorlanmışızdır Duke Üniversitesi nden biri siyaset bilimci başkası sinirbilimci iki araştırmacının ortak yürüttükleri yeni bir çalışmada rasyonel tercihler ile kimliğe dayanan tercihler ortasında yalnızca bir farklılık değil eşzamanlı bir rekabet olduğu sonucuna ulaşılmış *Bu iki ödülün beynin farklı alanlarını uyardığı bunların mücadelesi ile seçmen tercihinin oluştuğu saptanmış

Seçimlerde kimlik güçlü rol oynadığında siyasetin tesiri en aza iniyor seçmen toplumsal ve ekonomik vaatlere kulağını kapatıyor Bunun için tek bir kimlik ögesinin hegemonik hale gelmesi bile kâfi oluyor Aslında deneyimle bildiğimiz bir olguyu fizyolojik olarak da kanıtlamaya çalışıyorlar Kimlik kaygısının akla galebe çaldığı durumlara Türkiye den de çok olay gösterilebilir lakin literatürde sıkça paylaşılan yakın tarihli iki örneğe değineyim Birinci örnek Brexit oylaması Referandumdan kısa bir mühlet evvel İngiliz seçmenin çoğunluğu AB den ayrılmanın ekonomik açıdan kendileri için bir felaket olduğu konusunda hemfikirdi Kampanya periyodunda Brexit in ulusal kimlik oylaması olarak tekrar çerçevelenmesi bütün rasyonel tasaları silikleştirdi Bu süreci anlatan Brexit The Uncivil War isimli sineması izlemeyenlere öneririm İkinci örnek Donald Trump ın kazandığı 2016 ABD başkanlık seçimleridir Bu seçimlerde beyaz Amerikalıların 2042 yılına kadar azınlık haline geleceğinin güçlü bir biçimde vurgulanması Trump a olan oy takviyesini kısa müddette arttırdı

Kimlik tesirinin minimize olduğu bir örnek olarak aklıma Almanya seçimlerinde Türkiye kökenlilerin oy verme davranışı geliyor Türkiye için oy kullanırken kimliği temel alarak sağ muhafazakâr partilere oy verenler Almanya seçimlerinde SPD ye Yeşiller e rahatlıkla oy verebiliyor Türkiye de kimliği ve ideolojisiyle davranan seçmen manevi bağlarının zayıf olduğu Almanya da kendi haklarını en âlâ savunacağına inandığı partiyi rasyonel olarak seçebiliyor Siyasette çivi çiviyi sökmüyor Kimlik eksenli oy vermeye karşı tahlilin kimlikle uğraşmak değil siyaset üretmek olduğu anlaşılıyor

Öte yandan siyasal aktörler bir kimliği ne kadar güçlü temsil ederse etsin bu işin de topluma ve bireye uymayan bir kesin noktası var Zira siyasette kullanabilmek için kimliği yine tanım etmelisiniz daraltmalısınız dondurmalısınız Sözcüsü olduğunu argüman ettiğiniz kimliği stereotipe dönüştürmelisiniz Gücü ele geçirirseniz ülkü milliyetçi ülkü Müslüman vb olarak tanımladığınız o insanın diğer biri haline gelmesine müsaade etmemelisiniz Meğer kültürel kimlikler canlılığını zenginliğinden dinamizmden yeni deneyimlere açıklığından alır Siyasetçe tanımlanan kimlikler bir yandan başka kimliklerin gardiyanı olurken öte yandan kendileri de hapishanede yaşamaya mahkûm olmaktadır Milan Kundera nın anlattığı üzere hayatı grileştiren bir siyaset güldürmeyen bir karikatüre dönüşmektedir Bugün Türkiye de iktidarın kimlik siyasetinin geldiği pespaye durum yahut İran da şu an olan bitenler bize kimlik siyasetinin açmazlarını ve risklerini gösteriyor

Duke Üniversitesi nin araştırma sonuçlarına buradan ulaşabilirsiniz

Jenke L Huettel S A Issuesor Identity CognitiveFoundations of VoterChoice https Issuesor Identity CognitiveFoundations of VoterChoice PMC nih gov