Hazal Yalın
Rusya’dan basın özetinde bu hafta, Rosbalt gazetesi Türkiye’nin Suriye operasyonuyla ilgili gelişmeleri derliyor. A. Komrakov’un Kırgızistan’la ilgili makalesi, somut pek çok bilgiden diğer, Rusya’nın bu bölgeyi yakından takip ettiğini de gösteriyor.
Gazeta.Ru, Donetsk Halk Cumhuriyeti’nde idama mahkûm edilen İngiltere vatandaşı paralı askerlerle ilgili Londra’dan gelen yansıları özetliyor. Komünist Parti liderliğindeki Sol Yurtsever Güçler’e yakın Nakanune’de tarihçi A. Nazarov, Büyük Petro’nun devlet ideolojisinde tuttuğu yeri kıymetlendiriyor.
‘TÜRKİYE’NİN OPERASYONUNDA FRENE BASILDI’
“Türkiye cumhurbaşkanı komşu ülkenin topraklarında askeri operasyonun başladığını ilan etti, fakat nedense geri adım atmış üzere. Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde 30 km derinliğinde askeri operasyona başlayabileceğini söylediği gün Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın RT Arabic’e mülakat verip Rusya’nın memleketler arası platformdaki bütün hareketlerine dayanağını söz etmesi herhalde herhalde kolay bir tesadüf değildi. Esad şöyle dedi: ‘Rusya’nın güccü, yitirilmiş olan milletlerarası istikrarın geri dönmesine yardım ediyor… Bizim de istediğimiz bu istikrar birinci yansımasını küçük devletlerde buluyor; Suriye onlardan biri.’
Böylece, Erdoğan’ın duyurduğu ve 9 Haziran’da başladığının açıklanması beklenen Türkiye’nin askeri operasyonu için şimdilik frene basılmış görünüyor. Bunun nedenlerini ortaya çıkarmaya çalışalım. Türkiye idaresinin, Suriye’nin Türkiye’ye hudut Tel Rıfat ve Menbiç hudut bölgelerini, Ankara’nın PKK ile bağlantılı saydığı YPG’den temizleme açıklamaları hem ABD hem de Rusya’da olumsuz karşılandı. Bunun nedeni anlaşılır. Amerikalılar, temelini YPG’nin oluşturduğu SDG’yi bu ülkede müttefikleri sayıyorlar.
Moskova ise Kürtlere daha fazla kayıtsız yaklaşıyor. Şayet onların Türkiye ve Suriye’de yarattığı sorunlardan bir ekip jeopolitik temettüler çıkarılabilirse yeterli olur. Ancak Suriye Kürtleri (Türkiye Kürtleri de) Rusya için genelde müttefik olmaktan çok baş ağrısı. Ancak Türk ordusunun ve Suriye’nin kuzeyinde onun denetimi altındaki kümelerin beklenen saldırısı doğal olarak Şam için de, yani Moskova için de bir meydan okuyuş.
Böylece Moskova geçen hafta Ankara’yı “Suriye’deki zati sıkıntı durumu tehlikeli bir kötüleşmeye götürebilecek eylemlerden” sakınmaya çağırdı. Washington’dan da birebir davet geldi. Rusya, Kürt sıkıntısının tahlilini kendi görüş açısından legal Esad rejiminin ellerine teslim etmeye hazır.
Kürtlere gelince, Türk ordusuna karşı Suriye’nin hava savunma sistemlerinin aktif hale geçirilmesini istediler, Esad da mümkün olduğunda bunu yapacağını gereğince açık gösterdi. Dahası, Suriye kaynaklarına nazaran Suriye ordusu ve müttefiki İran yanlısı Hizbullah birlikleri YPG’ye dayanak için yollanıyor. Rusya’nın da Türkiye sonuna 40 km yakındaki kentlerin civarında konumunu tahkim ettiği haberleri çıktı.
Ancak muhakkak ki Erdoğan, Suriye’nin kuzeyindeki nüfuzunu, şunları hesap ederek genişletme niyetinde: mevcut Amerikan idaresinin bu ülke siyasetindeki “dişsizliği” ve ikinci de Ukrayna’da askeri operasyona ağırlaşmış olan Rusya’nın Suriye’ye dönemeyeceği. Lakin ortaya çıkıyor ki, Rusya Esad’ı, çok daha güçlü olan Türkiye ile bir başına bırakmayı planlamıyor. Lakin Erdoğan ile Suriye’de savaşmak da bugünkü kaidelerde Moskova’nın isteyeceği bir şey değil.
Öyle görünüyor ki Rusya 8 Haziran’da Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’u Ankara’ya bu yüzden gönderdi. Moskova’nın Ankara’ya, Çanakkale ve İstanbul Boğazlarını kapalı tutmak ve Karadeniz’e Türkiye’nin NATO müttefikleri de dahil savaş gemilerini geçirmemek zaruretini hatırlatmış olması da çok mümkün. Kimi uzmanlar bu görüşmelerde Rusya’nın Suriye’deki birliklerine cephane sevkiyatı için Türkiye’nin hava alanını açmasının da görüşüldüğünü düşünüyorlar. Lakin resmi olarak bu mevzuda bir mutabakattan hiçbir yerde kelam edilmiyor. (A. Jelenin / Rosbalt, 10 Haziran)
‘TÜRKİYE’NİN ORTA ASYA’YA YAYILMASI TÜRKİYE İÇİN RİSK’
“Kırgızistan’ın ekonomik sorunları ve yoksulluğun büyümesi Türkiye’nin yayılması için eşsiz imkanlar yaratıyor. Erdoğan önümüzdeki günlerde Stratejik İşbirliği Yüksek Kurulu toplantısı için Bişkek’e gidecek. Orta Asya cumhuriyetlerinin Çin ve Rusya tarafından kendilerine bağlanması, Rusya’yı işgücü kaynaklarında kayıp ve ihracat imkanlarının azalmasıyla tehdit ediyor. Besin fiyatlarındaki global artış bu yıl Kırgızistan halkının yüzde 38’e yakınını yoksulluk hudutlarının altına düşürdü. Jeostratejik çatışma yüzünden Rusya’daki iktisadi çöküş halkın durumunu daha da berbatlaştırıyor.
Erdoğan’ın Bişkek ziyareti sırasında Kırgızistan-Türkiye Kalkınma Fonu’nun kurulması da bekleniyor. İki ülkenin resmi temsilcileri, yıllık ticaret hacmini 1 milyar dolara çıkarmayı stratejik maksat olarak benimsiyorlar. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay geçen yıl, 1 milyar doların birinci amaç olduğunu, ileride de 5 milyar dolara çıkarmak üzerine çalıştıklarını söylemişti. İki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2021’de 836 milyon dolardı. Üstelik bu büsbütün eşitsiz bir ticaret: Kırgızistan 749,5 milyon dolar civarında mal alırken yalnızca 86,5 milyon dolarlık satış yapmıştı. Ülkenin ihracatında en önemli kalemler pamuk, ziraî eserler, bedelli maden cevherleriyle konsantreleri. Buna karşılık Türkiye’den kıyafet, ayakkabı, mobilya geliyor. Fakat en dikkat cazip alışveriş ünlü ‘Bayraktar’ İHA’larıydı. Bununla birlikte Kırgız yetkililer Rusya’dan da SİHA alındığını vurguluyorlar.
Federal Gümrük Hizmetleri’nin bilgilerine nazaran geçen yıl Rusya ile Kırgızistan ortasındaki ticaret hacmi 2,5 milyar dolardı. Kırgızistan’ın ihracatı, bir evvelki yıla nazaran yüzde 38 artışla 333 milyon doları bulmuştu. Kırgızistan Ulusal İstatistik Komitesi datalarına nazaran 2017’de ülkedeki yabancı ortaklı 3 bin işletmeden yüzde 22,1’i Rusya ile, yüzde 13,5’u da Türkiye ile ortak teşebbüslerdi. Çin’in hissesi yüzde 18,5 iken Kazakistan da yüzde 14’tü.
Bir diğer kritik alan da işgücü göçü. Kırgızistan Devlet Göç İdaresi’ne nazaran 2019’da ülkeden 824 bin kişi çalışmak için öbür ülkelere gitmişti. Bunun yüzde 88’i Rusya, yüzde 4’ü Türkiye, öteki bir yüzde 4’ü de Kazakistan’dı. Ülke iktisadı öbür ülkelerde çalışan yurttaşlarının memleketine gönderdiği paraya büyük ölçüde bağımlı. 2019’da bu, 2,4 milyar doları, yani GMSH’nın yüzde 30’unu buluyordu.
Siyaset bilimci Andrey Suzdaltsev, Türkiye’nin yayılmasının Rusya için risk oluşturduğu kanısında: ‘Türkiye, 1990’lı yıllarda eski SSCB coğrafyasında kendinden pek emindi; üstelik sadece kendisine yakın Türki lisanlar konuşan Orta Asya ülkelerinde değil Ukrayna’da bile. Ancak şu anda nüfuzu esasen eğitim, sıhhat üzere beşeri alanda kaldı. Türkiye, Rusya’nın askeri üslerinin bulunduğu bu ülkelerde Rusya ile jeopolitik bir cepheleşme peşinde değil. İktisadi alanda da Türkiye’nin etkisis değersiz, aşikâr sayıda projeyle sonlu. Çin’in iktisadi ilerleyişi Türkiye’yi endişelendiriyor, özellikle da Çin’den başlayıp Kırgızistan ve Özbekistan üzerinden geçecek olan demir yolu inşaatının başlaması. Bu demiryolu, Hazar bölgesine uzanabilir; burada da Türkiye’nin menfaatlerini direkt tehdit eder.’ (A. Komrakov / Nezavisimaya Gazeta, 5 Haziran)
‘LONDRA, ESİR DÜŞEN VATANDAŞLARINI KURTARMAK İÇİN UKRAYNA İLE ÇALIŞACAK’
“Donetsk Halk Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi, İngiltere vatandaşları Aiden Aslin ve Shaun Pinner ile Fas vatandaşı İbrahim Saadun’u ülkenin anayasal sistemini yıkmaya ve iktidarı almaya yönelik aksiyonlardan ve paralı askerlik yapmaktan hatalı bularak mevt cezasına çarptırdı. Karara bir ay içinde itiraz edilebilecek. İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, ‘savaş esirleri’ hakkında verilen kararı ‘kategorik olarak kınadığını’ söyledi: ‘Düşüncelerim ailelerle. Onları [aileleri] desteklemek için her şeyi yapıyoruz.’ Truss ayrıyeten, ‘Ukrayna silahlı kuvvetlerinde hizmet eden ve esir düşen bütün İngiltere vatandaşlarının’ kurtarılması için Ukraynalı yetkililerle birlikte çalışmaya devam edeceklerini de bildirdi.
İngiltere Adalet Bakanı Dominic Raab ise Londra’nın Donetsk mahkemesi kararına gereken bütün itirazları yapmayı planladığını söyledi: ‘İngiltere, uyruklarıyla ilgili memleketler arası insani hukukun normlarının uygulanmasını bekliyor.” Fakat bakan, Donetsk nezdinde bu itirazların nasıl yapılacağını açıklamadı. Kremlin Basın Sekreteri Dmitriy Peskov daha evvel, Londra karara itiraz edecek olursa bunun fiilen Donetsk’i tanımak manasına geleceğini söylemişti.’ (A. Andreyeva / Gazeta.Ru, 9 Haziran)
‘HURRA-YURTSEVERLİK SEMBOLÜ OLARAK I. PYOTR’
“Putin, I. Pyotr için yapılan multimedya standını ziyaretinde şöyle dedi: ‘Güya I. Pyotr [Çar Büyük Petro] İsveç ile savaşmış ve bir şeyler koparıp almış. Hiçbir şey koparıp almadı, geri aldı. … Batı istikametinde de birebiri oldu; bu, onun … birinci seferleriyle ilgili. Neden korkuyorlardı? Geri aldı, onları tahkim etti. Yaptığı budur. Gelişmelere bakılırsa bizim yazgımıza de geri almak ve tahkim etmek düştü.Eğer bu temel kıymetlerin var oluşumuzun da temelini teşkil ettiğini düşünürsek, kuşkusuz ki önümüzde duran sorunların tahliline giriştik.’
Günümüz iktidarının ‘yurtseverlik’ ideolojisi için çarlara başvurması, esas paradigması. Lakin aslında Pyotr, 20’nci yüzyılın ortalarında unutulmuşluk ve kınayıştan aydınlığa çıkan birinci kişi olmuştu. İosif Stalin, kimi durumlarda yurtseverlik için çar bile olsalar geçmişteki kimi güçlü şahsiyetlere yaslanmanın mümkün olduğu kanısına varmıştı. Üstelik Pyotr seçkin bir savaşçıydı, reformcuydu, kendince devrimciydi ve kiliseyi ezmeyi başarmıştı.
Rusya’da ise öteki bir imparatora yatırım yapılmıştı. Sonuçta toplum için birleştirici bir figür olarak II. Nikolay ileri atılmıştı, lakin haklı olarak bu birleştiricilik pek zayıftı. Üstelik muzaffer bir ‘hurra-yurtseverlik’ sembolü de olamazdı: savaş kaybetmişti, devrimcilerin elinde ölmüştü, birebir mukadderatı yaşamak çok tatsız olurdu. En değerlisi de çağ olarak fazla yakındı. Öbür bir aday olan Prens Vladimir’e gelince, çağ olarak ziyadesiyle uzaktı. Yakın vakitlerde Nevskiy’i de hatırladılar, bir deneyelim diye.
Devletin neden Pyotr’a başvurduğunu iddia etmek de güç değil; ‘Avrupa’ya pencereyi’ açan oydu. Fakat bu pencere de sert bir şubat rüzgârıyla çarparak kapandı. Ayrıyeten Pyotr ve ondan evvel Fecî İvan boyarları hizaya çekmeye başlamışlardı, sakallarını kesmişlerdi, yeni çağa zorla sokmuşlardı. Putin de birkaç sefer çağdaş boyarlara gönderme yaparak offshore hesaplarına uzanan sakallarını kesmek vakti geldiğini söylemişti.
Diğer bir sıkıntı ise Pyotr’dan sonra gürültülü bir şöhretten diğer bir şey kalmamış olmasıdır. Nüfus önemli halde azaldı, iktisat çöktü, pek az toplumsal sorumluluk taşıyan bir çariçe tahta geçti, sonra da saray darbeleri devri. Pencereler açmak, sakallar, İsveçliler, elbette kolay işler değil, fakat daha sıkıntı olanı kendinden sonra bir muhteşem güç değilse de halkın çoğaldığı, iktisadın kalkındığı güçlü bir devlet bırakmaktır. Yanlışsız, bunlar sıkıcı işler, lakin Rusya tarihindeki “neşeli” işler bize yetti. (A. Nazarov / Nakanune.RU, 9 Haziran)