Hazal Yalın
Gene dört makalelik bir seçki. Bu sefer en geniş yeri, Kırgızistan ile Tacikistan ortasındaki hudut çatışmaları tutuyor. İki çeviri bununla ilgili: Pravda.RU’nun görüştüğü, Kırgızistan Devlet Ulusal Güvenlik Kurulu eski üyelerinden Nurlan Dosaliyev, çatışmaların provokatif niteliğine işaret ediyor ve Tacikistan idaresine karşı dikkat alımlı suçlamalarda bulunuyor. RBK ise çatışmaların geçmişini ve sorunun neden çözülemediğini ele alıyor. Kommersant müelliflerine gelince, Ukrayna ile Rusya ortasındaki esir takasını bahis alıyorlar ve bunun milletlerarası açıdan en kıymetli yanına vurgu yapıyorlar: Suudi Arabistan’ın arabuluculuğuna. Uzun ve analitik haberleriyle Rusya basınında özel bir yeri olan Nezavisimaya Gazeta ise Ukrayna ile İsrail ortasındaki yakınlaşmayı inceliyor.
‘Tacikistan-Kırgızistan çatışması: Orta Asya’da yeni cephe açma girişimi’
Kırgızistan ve Tacikistan ortasındaki askeri çatışmalar her vakit Ermenistan ve Azerbaycan ortasındaki misal tırmanışlarla eş vakitli oluyor ve değerli milletlerarası toplantılar sırasında gerçekleşiyor. Bu, Kırgızistan Devlet Ulusal Güvenlik Kurulu (GKNB) eski görevlilerinden tarihçi Nurlan Dosaliyev’in görüşü. Geçen yıl çatışmalar KGAÖ’nün Duşanbe’deki tepesi sırasında meydana gelmişti. Bu yıl da Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkand tepesi devam ederken.
Nurlan Dosaliyev’e nazaran bu provokasyonların yoğunluğu “Ukrayna’daki durumla da şaşırtan bir formda korelasyon gösteriyor”. Dosaliyev şöyle diyor: Ukraynalı nazilerin cephedeki durumu ne kadar berbatsa burada Fergan Vadisi hududundaki silahlı provokasyonlar da o kadar ağır.”
Dosaliyev, bu eş zamanlılıkların tesadüf olmadığına, çatışmaların direkt doğruya ABD ve onun NATO müttefikleri tarafından örgütlenip körüklendiğine emin.
Dosaliyev şöyle diyor:
“Bu, yani kesinlikle burada, Orta Asya’da ikinci bir cephe açmak, onlar için muhakkak ki bir sabit fikir haline gelmiş durumda.”
Dosaliyev’e nazaran “Tacikistan Amerikalıların sıkı himayesi altında ve Taliban’a karşı çabada onların kalesi haline geldi.” Bunu da Pancer Boğazı’nda Ahmad Şah Masud liderliğindeki muhalefetin etnik Taciklerden oluşmasına ve Duşanbe’de kendisine hami arayışı içinde olmasına dayandırıyor.
Uzman, şu görüşü ileri sürüyor:
“Şu anda Afganistan’daki Tacik diasporasının topraklarından çıkarılan pek çok doğal mineral dünya pazarına Duşanbe üzerinden sunuluyor.”
Dosaliyev, 14-18 Eylül’deki son provokasyona Afganistan’dan etnik Taciklerin de katıldığını, bunların bölgeye sevkinin de fakat Amerikan yardımıyla gerçekleştirilebileceğini ileri sürüyor. … (L. Stepuşova / Pravda.RU, 20 Eylül)
‘Tacikistan-Kırgızistan çatışması: tahlili neden güç?’
Tacik-Kırgız hududundaki çatışmalar pazartesi günü kesildi, taraflar barışın tesisi için bir protokol imzaladılar, siviller çatışma bölgesine dönmeye başladılar. Lakin aslında toprak sıkıntısı çözümlenmedi. …
19 Eylül’de Kırgızistan’da ulusal yas ilan edildi. Resmi datalara nazaran Kırgızistan’da askeri hareketler sırasında 59 kişi öldü, 140 kişi yaralandı. Tacikistan Dışişleri Bakanlığı da kayıp sayısını 41 olarak duyurdu.
Sınır çatışmaları 14 Eylül’de başladı. Kırgızistan hudut muhafızlarının savına nazaran Tacikistan hudut muhafızları Batken oblastinde mevcut mutabakatları ihlal ederek yeni noktalar işgal ettikten sonra ateş açıldı. … Tacikistan ise Tacik hudut birliğine birinci ve sebepsiz ateş açtığını ileri sürdüğü Kırgız hudut muhafızlarını suçladı.
16 Eylül’de çatışma bölgeyi tehdit eden bir ölçeğe ulaştı. Taraflar ağır araçlar, hava kuvvetleri ve reaktif çoklu roket sistemleri kullandılar. Kırgızistan, Batken oblastinde fevkalâde durum ilan etti ve bölgedeki 136 bin kişiyi tahliye etti. Tıpkı gün Kırgızistan ve Tacikistan devlet liderleri Sadır Japarov ile Emomali Rahmon Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkand doruğunda görüştüler, ateşkes ve birliklerin çekilmesi konusunda anlaştılar. Lakin ateşkes süratle bozuldu. Kırgızistan Güvenlik Kurulu Sekreteri Marat İmankulov’a nazaran, “Ateşkes buyruğuna karşın yer yer karşılıklı ateşler ağırlaştı. Tacik ordu mensupları amirlerinin buyruklarını dinlemediler.”
Tacikistan ve Kırgızistan hududunda olaylar devam ediyor. Son 20 yıldır 100’den fazla olay tespit edildi. En önemli neden, hudut tespitinin yapılmamış olması. Yaklaşık 1000 kilometrelik hududun 300 kilometreden fazlası bilinmeyen. Temel sorun, Kırgızistan ve Tacikistan’ın tartışmalı bölgeleri belirlerken farklı haritaları kullanması. Tacik uzmanlar 1924-1929 haritalarını temel alırken Kırgızlar 1958-1959 haritalarını temel alıyor.
Sınır tespit süreci 2002’de başladı, fakat çok ağır gidiyor, zira uzlaşma bulmak için her teşebbüs iki ülkenin lokal halkı tarafından düşmanca karşılanıyor. En problemli hudut bölgelerinden biri Kırgızistan’ın güneybatısında, başşehrin çok uzağındaki Batken oblasti. Bu bölge Özbekistan ve Tacikistan’la hudut ve üzerinde bu devletlerin anklavları da bulunuyor. Son silahlı çatışma bunlardan ikinci en büyük anklav olan Voruh’ta meydana geldi. Burada 130 kilometrekarelik bir alanda 35 bin Tacikistan vatandaşı yaşıyor.
Sınır tespitinde en büyük zahmet, tarafların, Tacikistan anakarası ile Voruh’u birleştiren yolun kime ilişkin olduğunu kararlaştıramamalarından kaynaklanıyor. Erken devir Sovyet haritalarına nazaran bu yol Tacikistan SSC topraklarında görünüyor, geç periyot haritalara nazaran ise Kırgızistan SSC topraklarında. Diğer bir sorun de, Leylek rayonundan Batken oblastine erişmek için güneydeki aşılmaz dağlar yüzünden yolun bu kısmından öbür imkân olmaması. Bu kısım Tacikistan’a verilirse 100 binden çok Kırgızistan vatandaşının anakarayla bağlantısı kesilecek. … (A. Atasuntsev / RBK, 19 Eylül)
‘Esir takasında Suudi Arabistan’ın rolü’
Moskova ve Kiev askeri operasyonun başlangıcından beri en büyük esir takasını yaptılar. Bir tarafta 55 Rusya askeri çalışanı ve Rada eski üyelerinden Viktor Medvedçuk, öbür taraftan da Azov Taburu kumandanlarının ve Kiev tarafında savaşan yabancıların da olduğu 215 kişi özgür kaldı. Bu sonuç, iki milletlerarası aktör sayesinde mümkün oldu: Çoktandır baş arabulucu rolü oynamaya çalışan Türkiye ve Ukrayna probleminde daha evvel etkin bir faaliyeti olmayan Suudi Arabistan. …
Ukrayna tarafı Rusya’dan 215 kişinin özgür bırakıldığını açıkladı. Bunlar ortasında Kiev saflarında savaşan 10 yabancı da var (Britanyalılar, Amerikalılar, bir Faslı, bir İsveçli ve bir Hırvat). Bunlar takas sonucu, arabulucu rolü oynayan Suudi Arabistan’a hareket ettiler. Militanların yakın vakitte ülkelerine dönmeleri bekleniyor. Hür bırakılan Ukraynalılar ortasında Mariupol çarpışmalarında yer alan Azov Taburu militanları da var. Bu bağlamda muahede kaidelerine nazaran Azov’un beş önderi askeri harekât bitene kadar Türkiye’de kalacaklar. …
Gazeteciler Erdoğan’a, Rusya’nın şubat ayından beri işgal ettiği toprakları elinde tutmasının mümkün olup olmadığını sorduklarında kararlı bir biçimde şu yanıtı verdi: “Hayır, kuşkusuz hayır.” …
Erdoğan’ın buna misal telaffuzları Rusya’nın siyasetiyle çelişiyormuş üzere görünüyor. Ancak Kommersant’ın görüştüğü bölge uzmanları şundan emin: Türkiye başkanının Rusya ile olduğu üzere Batı ile de kendine has ortak bir lisan bulma imkanına sahip oluşu, onu fiilen, Ukrayna sıkıntısında yeri doldurulmaz bir müzakereci haline getiriyor. …
Suudi Arabistan resmi haber ajansı SPA tarafından yayınlanan metinde şöyle deniyor: “Majesteleri… beş ülkeden onlarca tutuklunun esir değişim süreci çerçevesinde hür bırakılmasında arabulucu olmuştur.” Daha çarşamba sabahı Muhammed bin Salman’ın Ukrayna Devlet Lideri danışmanı ve Yakın Doğu ülkeleriyle bağlardan sorumlu özel temsilcisi Rustam Umarov’u kabul ettiği haberi düşmüştü. Görüşme sonucu yayınlanan açıklamada veliaht prensin “Ukrayna’daki krize siyasi tahlile yönelik bütün milletlerarası uğraşlara kraliyet tarafından takviye sunulduğunu” teyit ettiği belirtilmişti. …
Muhammed bin Salman için diplomatik zafer çok değerli, çünkü kraliyetteki insan hakları ihlalleri ve keza gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesine iştirak ettiği kuşkuları yüzünden Batı dünyasından dışlanıyor. Bu ortada Suudi Arabistan veliaht prensinin esir değişimine katkılarında dolayı Britanya Başbakanı Liz Truss ile ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı J. Sullivan teşekkürlerini tabir ettiler. Hasebiyle Muhammed bin Salman muahededen açık bir halde fayda gören taraf oldu. (K. Krivoşeyev, M. Belenkaya / Kommersant, 23 Eylül)
‘Ukrayna ve İsrail ortasında artan yakınlaşma’
Ukrayna idaresi İsrail’e Moskova ve Tahran’ın askeri-teknolojik işbirliğine dair istihbarat bilgilerinin iletilmesi için müracaatta bulundu. Batılı yayınların kaynakları Kiev’in, çatışma bölgelerinde İran üretimi insansız hava araçlarının görüldüğü haberleriyle ilgilendiğini yazdılar. Ukrayna resmi vazifelileri İsraillilerle tertipli bir uyum kanalı oluşturmak istediklerini gizlemiyor ve Tahran’ın siyasetiyle ilgili olarak İsrail’in korkularını paylaştıklarını açıkça gösteriyorlar.
Kiev’in teklifiyle ilgili Axios portalına konuşan İsrailli kaynaklara nazaran Kiev’in en büyük tasası askeri harekât bölgesinde İran imali Şahit-136 kamikaze dronlarının kullanıldığıyla ilgili söylentiler. Axios, Ukraynalı bir vazifelinin şu kelamlarını aktarmış: “İsrailliler bize bir ölçü istihbarat sundular, fakat bize çok daha fazlası gerekli.”
İsrail’e bununla ilgili rica, İsrail Dışişleri Bakanlığı Avrupa-Asya Dairesi Yöneticisi Simon Galperin’in Kiev ziyareti sırasında iletildi. Galperin burada Ukrayna’nın Yakın Doğu ve Kuzey Afrika özel temsilcisi Maksim Subh ile bir görüşme yaptı. Subh görüşmede, Yahudi devletiyle, Yakın Doğu sorunlarını görüşme, istihbarat takası yapma ve hareketleri koordine etme imkânı verecek özel bir kanal kurmayı önerdi. Meçhul tabirlere karşın bu formatın temel itibariyle, yaygın olarak düşünüldüğü üzere ivme kazanmakta olan Moskova ve Tahran ortasındaki askeri-teknolojik işbirliği sorunuyla ilgili düşünüldüğünü kestirim etmek güç değil.
Subh görüşmelerde, Ukrayna’nın da İsrail üzere, nükleer mutabakatı tekrar tesis edilse bile Tahran’a Amerikan yaptırımlarının kaldırılmasına karşı olduğunun altını çizdi. Subh’a nazaran İslam Cumhuriyeti’nin milletlerarası tecritten çıkması yalnızca savunma endüstrisini teşvik eder. Ancak bu türlü bir dayanışmanın Yahudi devletinin tavrı açısından bir bedeli var: Ukrayna özel temsilcisi birebir vakitte, Rusya’nın özel askeri operasyonuna dair İsraillilerin çok daha net değerlendirmelerde bulunacağı ve Ukrayna’yı kesin bir biçimde destekleyeceği umudunu da tabir etti. Subh, ülkesinin, İsrail’in direkt yahut üçüncü ülkeler üzerinden dolaylı olarak tam teşekküllü askeri yardımını alacağına inandığını da belirtti. … (İ. Subbotin / Nezavisimaya Gazeta, 22 Eylül)