Ne çok “sosyal medya aydını” var:
Salt hisleriyle akıl yürütüyor…
Salt sezgileriyle siyasi yorum yapıyor…
Salt kalbiyle dünyayı kurtaracağını sanıyor…
Bilinç-zihin-akıl öldürüldü; gerçek, yerini algıya bıraktı.
Tüm tartışmalar, “sen-ben” şahsî ağız dalaşına dönüştürüldü.
Bilgisiz özgüveni hiç bu derece yüksek olmadı; toplumsal medya tesiriyle bilgisiz ne çok “fikir” beyan edilir oldu?
Kırk yıldır yüzeysellik-pragmatizm barındıran birebir senaryo, salt değişen aktörler üzerinden tartışılıp duruluyor. İnsanın zekâsıyla alay eden, kerameti kendinden menkul uzmanlık; akıl, bilgi, ideoloji, teori, tecrübeyi gaye tahtasına koydu. Politik hareketleri küçümser oldu. Böylelikle:
Herkes herkesleşti; herkes, beğenilen olma isteğiyle yanıp tutuşur hale getirildi. Ve her şey pazarlanır hale dönüştürüldü.
Alain Deneault deyişiyle, vasatlık iktidar oldu?
Bu girişi yapmamın sebebi; “Asıl nelerin tartışması yapılmalıdır” sorusunu tek somut olay üzerinden anlatmak!
Ki madem tanınan kültür bu derece herkesi cezbediyor; oradan örnek vereyim: Beşiktaş-Fenerbahçe maçı…
BEŞİKTAŞ-FENERBAHÇE
Bizim tarihçiliğimiz çok boyutlu değil, kahir ekseriyette siyaset ile hudutlu. Mali-iktisat tarihçiliğimiz çok zayıf. O denli ki, iktisat genel çizgileriyle bile ortaya konulmuyor.
Ülkemizde esas tartışma hususlarından biri, Osmanlı tarihi. Ama… Osmanlı iktisat tarihi konusunda o derece az yayın/literatür var ki tartışmalar eksik yapılıyor!
Bunun sebepleri var kuşkusuz; -örneğin- Soğuk Savaş periyodunda ekonomik fikir stilinin Marksizm ile anılır olması gibi! Politik anti-komünist anlayış, iktisat tarihçiliğinin gelişmesine mahzur oldu. Bu baş, -onca arşiv zenginliğine sahip- Osmanlı iktisat tarih yazıcılığını geliştirmedi. O denli ki:
Osmanlı kağıt para tarihi konusunda yazılmış üç -hadi gözümden kaçmıştır- beş kitap var sadece! Meğer:
Sikke-akçe üzere madeni paralar, kaime üzere kağıt paraların piyasadaki inişli çıkışlı karmaşık münasebetleri bilinmeden; Osmanlı’nın siyasi, ekonomik, kültürel tarihi tam manasıyla kavranamaz. Mesela lisanımızda yaygın, “Para pul oldu” kelamı şuradan gelir: 1688’de Osmanlı, gümüş-altın yerine birinci sefer bakırdan para bastırdı, Pul…
Bir örnek daha vereyim: Ekonomik çöküş Osmanlı para piyasasını son derece karmaşık hale getirdi. Tanzimat öncesinde pazarda 36 çeşit gümüş para vardı! Bu devir sikkenin en çok tağşiş edildiği/madeninin kırpıldığı devirdi. 1808-1839 yıllar ortasında kuruşun gümüş içeriği yüzde 80 azaltıldı!
Tanzimat’tan sonra kağıt para basıldı; Kaime!
Beşiktaş-Fenerbahçe maçını unutmadım!
DİNGO’NUN AHIRI
Tanzimat ile birlikte Osmanlı finans piyasasına büsbütün yabancılar hâkim oldu. Kaime bile -Galata bankerlerinin kurduğu- Dersaadet Bankası‘na bastırıldı!
Madeninden kağıdına paranın kıymeti daima düşürüldü. Ödemeler istikrarı bozuldu. Dış ticaret daima açık verdi, parasızlıktan ithalat yapılamaz hale gelindi.
Osmanlı maliyesi bankerlere itibariyle spekülasyonlara bağımlı hale oldu. Devreye:
Fransız İhtilalinden kaçıp İstanbul’a yerleşen Alleon ailesi ve Venedik İstanbul’a gelen Baltazzi ailesi üzere bankerler girdi. Ki, gerileri geldi…
Osmanlı borç almak için Mısır vergileri, İzmir ve Suriye gümrük gelirleri vd. bunların buyruğuna verdi. Ki, borçlar ve verilen imtiyazlar artarak sürdü…
Alacaklarının takibi için İngiltere D. Revelaky, Fransa D. Glavany isimli bankerler ve Kont Tocqueville görevlendirildi. Düyunu Genele Yönetimi’nin birinci adımıydı bunlar! Ya da IMF‘nin…
Osmanlı öz kaynaklara dönmek için -paradan sıfır atmak gibi- Kaime üç sefer tedavülden kaldırılsa da daima tekrar devreye sokuldu.
Halkın cahilliğinden yararlananlar servetlerine servet kattı.
Her köşe başını sarraflar sardı. Kalpazanlık arttı.
Enflasyon-pahalılık had safhaya ulaştı.
Bunların siyasi yansıması oldu; Abdülaziz-İkinci Abdülhamit tahttan düşürüldü. Almanya’nın yüzde 6 faizle, 5 milyon altın lira vermesiyle Birinci Dünya Savaşı’na girildi. Vs.
Osmanlı para piyasası, devamlı kan ve gözyaşı dökülmesine neden oldu.
Atatürk‘ün kapitülasyonların kaldırılması için Lozan’da neden direndiğini anlıyor musunuz?
O halde:
Türkiye başıbozuk ülke mi? Beşiktaş-Fenerbahçe maçında kale-top seçimi nasıl kripto para Bitcoin ile yapıldı? Hakemin eline o parayı kim, niye verdi? Dingo‘nun ahırı değil Türkiye…
Osmanlı mali tarihini birazcık bilenler için bu, vahimdir. Demek doların 15 lira olması bile tam manasıyla kavranabilmiş değil…
Soner Yalçın