Nerede bıraktık samimiyeti acaba, ‘Ah Nerede’?

70’lerde ayakta ölen Yeşilçam 90’lara gölge düşürmüştü Özel televizyon kanallarının şimdi 3 saatlik dizi mühletini keşfetmediği yıllarda prime time Yeşilçam sinemalarıyla dolduruluyordu Tarık Akan da sinemaları en çok dönen oyuncular ortasındaydı Geçtiğimiz günlerde yitirdiğimiz Cüneyt Arkın Fatma Girik Türkan Şoray ve kaçları o periyot yalnız prime time’da değil ikindiden itibaren hangi kanalı çevirsek rastladığımız isimlerdi

2022 yazında ise dizi bölümünün Yeşilçam’ı ve Yeşilçam ertesini 80’leri keşfedişine şahit oluyoruz Bu hareketlilik asla rücu mu yoksa bitpazarına reklam gürültülü ışık yağışı mı vakit gösterecek ancak Star TV de Ah Nerede ile başlayıp yakınlarda Netflix’te Aaah Belinda ile devam etmesi beklenen nostaljik uyarlamaların romandan taşıma diziler üzere bir furyaya yol açması beklenen

Filme dönüp tanınan kaynaklarına bir göz atalım 1975 imali sinema Füsun Önal’ın birebir isimli müziğini kullanıyordu Melodisinden kelamlarına sinemayla örtüşen şarkıyı Ertem Eğilmez’in romantik güldürüdeki ustalığına kanıt gösterebiliriz Tanınan bir temayı eseri yapıtı kendi yapısına yediren sinemacı 70’lerde başta Sadık Şendil olmak üzere üretken ve yetenekli kalemlerle çalışıp star ve emektar takımıyla bir yerlere gelmiş Bir manada Ah Nerede bir ekolü karşılıyor Demek ki sinema için toplumsal altyapısı dışında sinemacı imzasından da kelam edebiliyoruz Tüm bunları yan yana koyduğumuzda sinemamızın kodlarına duyulan bu hasretin özelde Ah Nerede yine çevriminin arkasında ne olabilir Akla gelen birinci sebep kaynakların tükenmesi Dizi piyasası hikayelerini hunharca harcadı ve eskiye yöneliyor İkinci sebep yersiz samimiyet kıyasını bir kenara bırakırsak 70’lerde seyrettiğimiz romantik güldürülerin günümüzde yaz dizilerine tekrar 70’lerin geniş aile sinemalarının mahalle dizilerine kayması Fakat hepsinden öte o kriz anlarının belirmesi ve yıkılmaya devrilmeye direncin siyasal iktidarlarca paylaşılıp topluma dayatılması bir manada faturanın halka kesilmesi 75’teki ekonomik ve siyasal problemlerin günümüzde de yakıcı bir biçimde hissedilmesi biçiminde özetleyebiliriz sıkıntıyı Birilerinin kafayı dağıtması yeniden geniş kısımların kafayı kuma gömmesi gerekiyor Güzel denebilir ki Ah Nerede tekrar çevrimine kadar yaz dizisi çekilmedi mi nedir bu değer atfetmeler Çekildi onlarcası daha çekilecek ancak kimi yine çevrimler özü silmek için belirir ve tarihi bir misyon ifa ederler Bu dizi de sinemanın ortaya çıktığı şartlara dayanarak ortak atmosferden faydalanarak özü silecek 75’te kriz anında muhtaçlık duyulan uyuşmayı dahi imitasyon bir estetikle iletecek

Ayrıştıkları noktalar üzerinde durup değişimin altını çizeceğiz fakat hikayeyi hatırlayalım istiyorum Ah Nerede dört başı mamur bir İstek Sinema hikayesi ve varlıklı veledin her şeyi elde edeceğini zannederek karşı cinsi senelerce seri bir biçimde metalaştırdıktan sonra bu sefer saplantı haline getirip fethedilecek toprak saymasını ele alıyor Ferit geleneklerine bağlı Anadolulu güçlü bir ailenin üç çocuğundan biridir Kardeşleri Murat ve Ömer ile birlikte İstanbul’a okusun adam olsunlar diye gönderilmiştir fakat bu şımarık gençler otoriter babalarının ve çilekeş analarının yüzünü kara çıkarmakta kararlıdır Ferit iflah olmaz bir çapkındır Murat ile Ömer de akıl çelici diğer sorunlara ağırlaşmıştır Bir düşkünlüğü yaşayan gençlerden Ferit âşık olup belasını bulur Tıpkı anda iki kız kardeşi ve daha birçok kadını yönetim ederken ailesinin uygun gördüğü eş adayı da çıkagelir Lakin o gönlünü Zehra’ya kaptırmış durulmayı aklına koymuştur Tüm bu bayanlar birebir meskende denk gelince Ferit okları üstüne çeker Eros un oklarını Amazon oklarıyla değiştiren dört öfkeli bayanın artık tek bir maksadı vardır Ferit’in başına sıkıntı sarıp canını yakmak

Geldi mi üst üste gelir derler ya Zehra’nın inancını kaybedip üstüne bir de bayanların nefretini çeken Ferit’e son darbeyi babası vurur Baba oğullarını yoklamak için geldiği İstanbul’da ummadığı bir görünümle karşılaşır Oğulları kendine layık bir hayat sürmüyor okumaya geldikleri büyük kentte batakhanelerde ve yanlış işlerin peşinde koşturuyorlardır Elbette birtakım tedbirler alarak despot uygulamaları devreye sokar

ÖYKÜSÜ YOKSUL TEMEL OĞLANI GÜÇLÜ YAZ DİZİLERİ

Bu uzun giriş sıkmamıştır umarım Periyodun koşullarını kabaca anıp hikayeyi aktarmaya çalışırken hayli yol aldık bile Bu gevezeliğimizle birlikte hikayenin duru hali virgül ve noktalarla bezenmesi Dilek Sinema okulunun nasıl bir dilbilgisinden yol aldığını ortaya koyuyor Senaryoyu önemsemesiyle bilinen Eğilmez ve takımı sinema sete çıkmadan o denli bir dramatik yapı kuruyor ki top atsanız yıkılmıyor Bu çeşitten yapıları yaz dizileri ile yan yana getirip bilhassa son yılların çerçöpünü düşündüğümüzde ister istemez gülüyoruz Zira sıcak yaz akşamları ekranda dönsün diye çekilen yaz dizileri zayıf omurgaları ve tekdüze karakterleriyle bir sonraki dönemin yayın programına devrolamıyor silinip gidiyorlar Yani bir bakıma uyuşturma eğlendirme gereksinimini da karşılayamıyor kendi içlerinde eylenip ufalanıyorlar

Ah Nerede sineması için günümüz yaz dizilerinin tesiri güçlü işler bir modeli diyebiliriz Zengin fakir çatışması çapkın erkek mahalle kızı tanışması tatlı sert bir düzlemde atışmalar dönüşümler bu dönüşümler esnasında değinilip dolaşılan karakterler ve onların yaşamın içinden olmaları tarafındaki beklenti Kelam gelimi mahalle kızına vurgun mahalleli arkadaşın dizi aktıkça tatlı bir yenilgiyi tatması gerçek hayatta olduğu üzere yenilmesi Buna rağmen yaz dizilerinde Ah Nerede tadı alamayışımıza epey kolay bir açıklama getirebiliriz Hikayedeki gücün yanı sıra zengin fakir aykırılığının ve öteki ikiliklerin toplumsal bir yarılmada toplumsal bir hararette karşılığını bulması Ah Nerede nin sineması kısık ateşte pişerken dizisinin altı daima harlanıyor harlanacak ve acı bir tat kalıyor damakta

KARDEŞLERDEN ÖMER 70’LERDE MİLİTAN GÜNÜMÜZDE GİTARİST

En temel ayrımla başlayalım Sinemadaki Ferit Eğilmez’in burnu sürtülsün diye fakirlerin acılarına yaklaştırdığı varsıl kısmın temsili Dizideki Ferit ise karakterli bir genç bayanın imtihanı Ortada önemli bir fark var Memnun mesut ömür reçetesi nasıl kesiliyor ona bakmak lazım Sinemada elbet sınıflar ortası uzlaşma kelam konusu ancak iki sınıfın suları birbirine pek karışmıyor bu da devrin atmosferinin bir sonucu Bülent İşbilen’in yönettiği dizi ise oturduğu yer bakımından günümüz sınıf atlama düşünden bir kesit sunmakta Ayrıyeten sinemada sınıflar ortası bir çekimden fazla tesadüfün rolü ağır basmakta İstek Sinema makinesi taşları yerinden oynatıyor Günümüz yaz dizilerinde ise artık harikulade bir çekimden ilahi bir kaynaşmadan bahsedebiliyoruz İki sınıf güya her gün birbirini çekiyormuş üzere sınıflar ortası geçiş ve laubali bir temas çok yaygınmış üzere bir his geçiyor ekran başındakilere Halbuki meskeninin salonunda televizyon karşısında yaz meyvesi yiyen tahminen çekirdek çitleyen işçi sonraki gün işe gittiğinde işverenini görmüyor görse dahi ah ah diye iç geçirmiyor ceketini falan ilikliyor

Eğilmez sinemalarında de uzlaşma var dedik dahası yeterli işverene imana gelmiş işverene rastlıyoruz Aile Şerefi nde olduğu üzere acı ders alanlar da var lakin Dilek Sinema güldürülerinde ekseriyetle şirin işverenler görüyoruz Meğer sınıfların ve toplumsal durumun tabirinden kaçılmıyor Kolay bir örnekle dizi ve sineması kıyaslayalım Kardeşlerden Ömer sinemada sosyalist bir militan ve yazılama yaptığı sırada gözaltına alınıyor dizideki Ömer ise bir barda sahneye çıkıyor sahnede gitar parçalayıp seyircinin üzerine atlarken tanıtılıyor seyirciye Şu düşünülebilir 70’lerde Eğilmez anlayışı tarafından benimsenmeyen fakat toplumda bir karşılığı olan yönelim siyasete katılmaktı ve bu yönelim anlatıdaki varsılın her varsıl doğuştan yahut sonradan vatan millet düşkünüdür töresiyle çelişiyordu Bugün ise bu bozulma örneği sahne almaya kaydırılarak yerele has ülke gündemlerinden beslenen motifler yerini kozmik bir bakışa dejenere genç kuşaklar telaffuzuna bırakmış Dizinin Ömer’i siyasetle uğraştırmayışının asıl sebebi ise gerçekçi olmaması Politik bir süreçten geçiyoruz ama muhalefet yapmak yasak Ömer’i gözaltına alan babası bir kodaman olmasa mahpusa tıkacak olan irade bugün Ömerleri sokağa dahi salmıyor Ortalık süt liman El ayak kesilmiş Yeniden de bu örnek Eğilmez’in Türkiye’yi ne ölçüde tanıdığını en azından tanımaya ve sinemalarında tanıtmaya gayret harcadığını gösteriyor

Dizide bir kardeşin daha makbul bir bozulmaya aday gösterilmesi hikayenin toplumsal bağlarını zedelemiş Üstelik Murat’ın karakterinde de bir sadeleştirmeye gidilmiş Sinemada Murat aylak asalak bir adamdı ve tüm berbat özelikleri karşılıyordu bu tarafıyla Ömer’in antiteziydi Ömer toplum için unsurunu benimserken Murat toplumu kendisine yontuyordu Dizideki Murat’ın kumarbaz bahis düşkünü verilmesi sinemadaki kadar güçlü bir imaj çizmesini engelliyor Burada da bir defa daha İstek Sinema ekolünün çerçevelemedeki ustalığını görüyoruz Şendil’in senaryosunda başroller ile yan rollerin belirli bir noktada buluşması anlatıya hizmet bakımından benzeşmesi karakterlerin güçlü kompozisyonunu vurgulamakta Dizi ile sinema ortasında birçok ayrımdan bahsedebiliriz En temel ayrılığın hikayedeki güç olduğunu not ederek hikayenin araçlarına geçmek niyetindeyim

AH NEREDE VAH NEREDE

Başlığını müziğin anıldığı kelamdan hareketle alan bu kısımda dizi ile sinema ortasındaki tabir farklarına değinmeye kayıpları gündeme getirmeye çalışacağım Hikayede ve olay örgüsünde iki temel noktayı karşılaştırdığımızda Şendil Eğilmez iş birliğindeki pratik senaryo yazımının artılarından ve Dilek Sinema’nın bilhassa 70’ler ve 80’lerde giriştiği üretimlerde toplumla bağını koparmayışından bahsetmiştik Bunlar dışında öykünün eserin nasıl işlendiğine ve tanıtıldığına da bakmak gerekiyor

Afişten başlayalım İki devrin ruhu afişlere baktığımızda dahi basitçe hissediliyor Sinemanın afişinde Ferit ile Zehra’nın yanı sıra Huriye Adile Naşit ve Aysel Nilgün Atılgan yer alırken tıpkı vakitte sinemadaki temel çatışma olan Ferit’in Huriye ile zoraki evliliği veriliyor çapkın kimliği ise üçüncü bir bayan Aysel üzerinden aktarılıyor Böylelikle karakterleri çerçevelemedeki muvaffakiyet afişe de taşınmış oluyor Bu yaklaşımı film dizi farkı ile açıklayabiliriz Bir sinema seyirciye en kısa yoldan ve en çarpıcı biçimde ulaşmak durumunda

Dizinin afişine baktığımızda yalnızca Ferit ile Zehra’yı görüyoruz Zehra sinemanın afişinde olduğu üzere önde Ferit tekrar ona bakıyor Fakat ortalarındaki uzaklık kısaldığından ve afişte odağı bozacak rastgele bir öge bulunmadığından bu bakış bir tepeden süzüş e dönüşmüş Otobüs doruğundan sarkıp öpmeyi anımsatıyor âdeta Dizinin afişinde Ferit kendinden emin şımarık fethetmeye aday sinemanın afişinde buruk içten ve sevgisini bastırmış bir halde Müzikteki iç çekişi tamamlıyor bu afiş ancak dizinin afişi için birebir şeyi söyleyemeyiz Çünkü bakışlardaki uyumsuzluk Zehra’ya da yansımış Sinemanın afişinde Zehra gururlu sert dizinin afişinde cilveli ve muzip Tüm denklemin değiştiği seziliyor Sinemanın afişine bakan seyirci peşinden koşturanın bakılan kadın olduğunu görürken dizinin afişine göz attığında doruktan süzülen bayanın çektirmek şöyle dursun bu münasebetten çok çekeceğini iddia edebilir Dahası sinemadaki mizah Huriye rolünün etrafında toplanmıştı ve Adile Naşit’in muzipliği uyumsuzluğu ile şenleniyordu anlatı Huriye sinemadaki düğümdü günümüze geçildiğinde bu düğümün dizinin sürdürülebilirliği ismine çözüldüğünü görüyoruz Huriye sinemada Zehra’dan bağımsızdı dizide birebir çatı altında buluşmuşlar Hal bu türlü olunca Huriye’nin uyumsuzluğu ve muzipliği kıymetli ölçüde yitirilmiş karakterlerin tartısı kaymış Sinemada Adile Naşit tarafından canlandırılan Huriye’ye bu sefer Aycan Koptur hayat veriyor Huriye neredeyse Hababam Sınıfı ndaki Hafize Ana kadar Adile Naşit ile özdeşleşmiş bir karakter ve onun üslubuna oturuyor Zati Naşit’i 70’lerde iç çekiş e denk düşen konutta kalmış istekli ve muzip bayan rollerinde görmek mümkün Jest ve mimikleri onu Hafize Ana ya taşırken Huriye de kılıyor Koptur’dan devriyle özdeşleşmiş böylesi bir atmosfer oyunculuğunu kotarmasını beklemek haksızlık Anne baba rollerinde Hulusi Kentmen ve Şükriye Atav yerine izlediğimiz Tarık Papuççuoğlu ve Ayşe Kökçü ise günümüz güldürü anlayışına yakın dinamik oyuncular Bu yakınlıkları Kentmen’in takındığı önemli Atav’ın büründüğü hüzünlü havayı dağıtıyor İsabetli seçimler olmuş

Ferit ile Zehra rollerinde Oktay Çubuk Nil Keser ikilisi çıkıyor karşımıza 20’li yaşlarındalar performanslarının değilse de cazibelerinin ve güçlerinin zirvesindeler Fakat onları Akan ve Bubikoğlu üzere pişmiş oyuncularla kıyaslamak adil değil Bubikoğlu Ah Nerede de oynamadan evvel kesime süratli bir giriş yapıp iki senede yaklaşık 10 sinemada uzunluk göstermiş 20’lerinin şimdi başında Akan Eğilmez okulunda yetişmiş Ah Nerede çekildiği sıra 26’sında ancak 30’a yakın sete çıkmış Bu deneyim farkını göz önüne alırsak Çubuk Keser ikilisinden bir Akan Bubikoğlu tesiri bekleyemeyiz kaldı ki sinemadaki çiftin periyodunun en tanınan isimlerinden olduğunu hatırlamak gerekiyor Çubuk ile Keser’in bu tipten bir argümanları da yok

NEREDE BIRAKTIM YEŞİLÇAM’I SANKİ

Bu kadar ayrılıktan bahsettikten sonra temel bir paydaşlığı vurgulayalım Günümüz yaz dizilerinin gerek hikayeleri gerek fonksiyonları bakımından 60’lar ve 70’ler boyunca çekilmiş romantik güldürülerden pek farkı bulunmuyor Bu bağlamda televizyon işlerinin Yeşilçam uzantısı olarak kıymetlendirilmesi yanlış sayılmaz Çatışmalar bildik tahliller tektip karakter ve tavırlar yenilikten uzak ticarete yakın Buna rağmen birebir hissin geçmediğini seyirci ile sıcak bir münasebet kurulamadığını da görüyoruz Esasen bu samimiyet sorgusu Yeşilçam’ın göklerde televizyon bölümünün yerin yedi kat tabanında algılanmasına vesile oluyor Öyleyse bu samimiyetin temelinde ne aramalı Ah Nerede nin sinemasını ayıla bayıla izlerken dizisine neden önyargı besliyoruz Daha açık söylersek günümüzdeki yine çevrimleri neden atmosfer filtresinden geçirip sınıfta bırakıyoruz Bu noktada tahminen akla en yatkın açıklama siyasal ve toplumsal çıkarımların dün anlatıda değerli bir boşluğu doldururken bugün ayak bağı sayılması başa bela açar telaşıyla otosansür insafına bırakılması Yeşilçam’ı Yeşilçam yapanın tüm o uyuşturucu ve nizam yanlısı hikayelerine karşın ortalara düşülen toplumcu şerhler olduğunu unutuyoruz En ilkel melodramından en ucuz salon güldürüsüne sınıfların varlığını hiç değilse reddetmeyen Yeşilçam derinde bir yerlere emek şuuruna dokunuyor 90’larda bu sinemaların her akşam tekraren dönmesinin de günümüzde o şablonlara tekrar sığınılmasının da açıklaması burada Biz Yeşilçam’ın şaşaalı ve mahalleli samimiyetini 80’lerde birey olarak yitirdik Meğer ne birey olabildik ne Ferit ne Zehra Artık çok anlamlı sözü bir kenara bırakarak nidaya sarılabilir derin bir iç çekebiliriz Ah ah