Ömer Naci, Mustafa Kemal’in çok sevdiği, en yakın sınıf arkadaşı. O tıpkı vakitte Mustafa Kemal’in bedelini birinci keşfeden kişidir. Ömer Naci, Mustafa Kemal’e edebiyatı, şiiri, Namık Kemal’i, Tevfik Fikret’i tanıtıyor ve sevdiriyor. Bu iki büyük muharrir, Ömer Naci’nin en çok beğendiği, sevdiği şairlerdir. Kendi de biçim ve öz olarak Tevfik Fikret’i izliyor. Onun üzere yazıyor.
Birçok tarihçi, muharrir yakın arkadaş olan bu iki tarihi kişinin birbirini kıymetli ölçüde etkilediğini belirtiyor. Mustafa Kemal, Ömer Naci’yle tanışmalarını, ortalarındaki etkileşimi, dostluklarını 1922 yılında gazeteci Ahmet Emin Yalman’a anlatıyor: “… O vakte kadar edebiyatla çok temasım yoktu. Merhum Ömer Naci Bursa İdadisi’nden (askeri lise) kovulmuş, bizim sınıfa gelmişti. Daha o vakit şairdi. Benden okunacak kitap istedi. Bütün kitaplarımı gösterdim. Hiçbirini beğenmedi. Bir arkadaşın kitaplarımdan hiçbirini beğenmemesi gücüme gitti. Şiir ve edebiyat diye bir şey olduğuna o vakit muttali oldum. Ona çalışmaya başladım. Şiir bana cazip göründü. Ancak kitabet hocası diye yeni gelen bir zat beni şiirle iştigalden menetti. ‘Bu şekli iştigal seni askerlikten uzaklaştırır’ dedi. Buna karşın hoş yazmak hevesi bende baki kaldı. Sınıfta birinci ikinci olmak için hepimizde şiddetli bir uğraş vardı.
“Nihayet İdadi’yi bitirdim Harbiye’ye geçtim. Burada da riyaziye (matematik) merakı devam ediyordu. Yılın nasıl geçtiğinin hiç farkında olmadım. Lakin dersler kesilince kitaplara sarıldım. İkinci sınıfa geçtikten sonra askerlik derslerine merak sardım. Şiir yazmak hakkında İdadi hocasının vazettiği memnuiyeti (koyduğu yasağı) unutmuyordum. Ama hoş söylemek ve yazmak hevesi baki idi. Teneffüs zamanlarında- Ömer Naci ile- hitabet talimleri yapıyorduk. Saati ellerimize alıyor, bu kadar dakika sen, bu kadar dakika ben söyleyeceğim diye karşılaşma ve münakaşalar tertip ediyorduk.”
Mustafa Kemal, arkadaşı Ali Fuat Cebesoy’a da hocasının, “Sen Naci’ye bakma, o hayalperest bir çocuk. İlerde tahminen güzel bir şair ve hatip olabilir, ama askerlik mesleğinde kesinlikle yükselemez” kelamını aktarıyor. Hocası Asım Efendi’nin haklı olduğunu belirtiyor: “Hocamın ne kadar haklı olduğunu hadiseler ispat etti. Çok dilek ettiği halde Naci, erkânıharp zabiti olamadı. Meşrutiyet’te İttihatçıların en seçkin ve heyecanlı hatiplerinden biri olan yakın arkadaşım sahiden askerlik mesleğinde yükselemedi ve maceralı bir hayattan sonra genç yaşında vefat etti.”
Mustafa Kemal’in ve Ömer Naci’nin birbirini seven, etkileyen iki yakın arkadaş olmalarında ömür ideolojileri, okumayı, öğrenmeyi sevmeleri, ortak zevk ve alışkanlıkları, yürek, fedakârlık üzere benzeri kişilik yapıları sanırım tesirli olmuştur. Bu türlü sağlam bir temele dayanan arkadaşlıkları daha sonraki gayret yıllarında birbirlerini anlamalarını, desteklemelerini sağlıyor.
Ömer Naci’nin Mustafa Kemal’i etkilemesine ait kıymetli bir anıyı da Ömer Naci’nin oğlu Hikmet Naci Hatipoğlu aktarıyor: İki yakın arkadaş Manastır Askeri İdadisi’nde öğrenciyken Arnavutluk’ta çıkan bir isyanın bastırılması için istekli toplanıyor. Mustafa Kemal de birkaç arkadaşıyla birlikte bu harekete katılmak istiyor. Ömer Naci buna mahzur oluyor. Münasebeti şöyle: “Muayyen bir kemale erişmeden yapılacak ataklıklar yarar yerine ziyan getirir. Sabırlı olmak lazımdır.” Mustafa Kemal, kendisi kadar yiğit olduğuna inandığı arkadaşının bu tavsiyesini kabul ediyor. O’nun atılacak her adımda uygun vakti beklemek konusundaki ihtimamı hassasiyeti işte bu türlü birikimlerle kazanılmış olmalı.
“O KONUŞURKEN DE ATEŞTİ, YAZARKEN DE…”
Kılıç Ali de anılarında Mustafa Kemal’in, Ömer Naci’den kelam ettiğini naklediyor: “O gece Atatürk köşke dönerken otomobilde kendisiyle bir arada olanlara: ‘Tanrı bütün yetenekleri bir ortada vermiyor. Kimine yaz demiş, kimine konuş!… Yazmayla konuşmayı birleştiren insan olarak bir Ömer Naci’yi hatırlarım. O konuşurken de ateşti, yazarken de…”
Lord Kinross kitabında Mustafa Kemal’in Ömer Naci’yle birlikte yaz tatilini Selanik’te geçirdiklerini ve birlikte gözlemledikleri pir ve dervişler kümesinin fanatik dinciliklerinden nefret ettiklerini vurguluyor. Fethi Tevetoğlu’nun yorumuna nazaran, hiçbir arkadaşı “1895’te Manastır Askeri İdadisi’nde tanışıp ta 1916’ya kadar arkadaşlığını sürdürdüğü Ömer Naci kadar Mustafa Kemal üzerinde etkili olmamıştır.” Ömer Naci, yalnız Mustafa Kemal’i değil, o günün gençlerinden Ziya Gökalp, Yahya Kemal, Celal Bayar, Hüseyin Cahit Yalçın, Ali Canip Metot, Ali Ulvi Elöve, Nâzım Ören, Cenap Muhittin Kozanoğlu üzere binlerce genci etkiliyor. Daha genel bir anlatımla bütün bir “2. Meşrutiyet ve İttihat ve Terakki jenerasyonuna etki ettiğini, büyülediğini” yazıyor Fethi Tevetoğlu.
Ali Fuat Cebesoy Harbiye anılarında, Mustafa Kemal’le ve Ömer Naci’yle birlikte gayret ettiklerini anlatıyor:
“…fikirlerimizi, toplamı binleri aşan Harbokulu öğrencilerine aşılamak için, daha kurmay sınıflarına geçmeden, zımnî bir teşkilat kurmuş, Muhittin Baha Pars’ın ağabeyi İsmail Hakkı ile Ömer Naci ve birkaç arkadaşın da çabası ile el yazısı iki nüsha mecmua çıkarmıştık. Önderimiz Mustafa Kemal’di. Gelebilecek sorumluluğun en büyük yükü de onun omuzlarında idi.”
Tüm anlatılanlar, Ömer Naci’nin toplamı binleri aşan pek çok gence, hürriyet gayreti fikrinin aşılanmasında öncü olduğunu gösteriyor. Ömer Naci, şiir, yazı ve konuşmalarıyla hem arkadaşlarını hem de büyük kitleleri etkiliyor. Çabucak çabucak her konuşması dinleyenleri etkiliyor. Coşturuyor.
Hüsrev Sami Kızıldoğan da onun bu özelliğine dikkat çekiyor: “Yüksek bir halk hatibi olan Ömer Naci, Mustafa Kemal’den sonra ordu ve memleket içinde pek çok sevilen bir zattı.”
ULUSAL HATİP
Ömer Naci’ye, “Milli Hatip” deniyor. O, yaptığı ateşli ve insanları cezbe getiren konuşmalarıyla tanınıyor. Hoş konuşuyor ve yazıyor. İkisinde de yetenekli. Çok seviliyor. Hayatı, savaşla şiirin iç içe geçtiği bir hayat. Vaktin bütün milliyetçileri üzere halkçıdır ve devrimcidir. Mücadelecidir. Merttir. Örgütçüdür.
Mustafa Kemal’in 1906’da örgütlediği, Vatan ve Hürriyet kapalı cemiyetinin Selanik şubesinin kurucularından biri Ömer Naci’dir. O, bu kuruluş toplantısında şöyle sesleniyor: “Mustafa Kemal! Arkandayız, seni takip edeceğiz! Vefatlar, cellatlar, azaplar, bizi bu azmimizden çeviremeyecektir. Hürriyet verilmez, o lakin alınır. Zülüm ve istibdat altında inleyen bu pak ve biçare milleti kurtaracağız, yaşasın hürriyet ve ihtilal!” Mustafa Kemal, Selanik’ten ayrılmak zorunda kalınca bu örgüt gelişemiyor.
Ömer Naci, Talât Bey’in tekrar 1906 yılının Eylül ayında en çok güvendiği 10 arkadaşıyla birlikte, Selanik’te kurduğu “Osmanlı Hürriyet Cemiyeti”nin de kurucularındandır. Daha sonra İttihat ve Terakki ismini alan bu teşkilat, 1908 Hürriyet Devrimi’ne önderlik eden ve başaran örgüttür.
BÂB-I ÂLİ BASKINI
Osmanlı Devleti, Ocak 1913’te, bütünüyle esir olmanın, çökmenin eşiğindedir. Selanik tek kurşun atılmadan, uğraşsız teslim edilmiş; Edirne de kuşatılmıştır. Kaybedilmek üzeredir. Yüzyıllardır Osmanlı ülkesi olan Rumeli birkaç haftada elden çıkmış. Binlerce göçmen aç susuz İstanbul’a akıyor. Biryandan da İttihatçılara yönelik bir yok etme saldırısı yürütülüyor.
Kamil Paşa’nın Sadrazam olduğu hükümet, tam bir Hürriyet ve İtilâf iktidarıdır. İngiliz dostu olarak tanınan Kamil Paşa’nın siyasal fikirlerinin temel ögelerinden biri, “Türkiye’de devlet yönetiminin yabancılar tarafından denetlenmesi” anlayışıdır. O ve İttihatçı düşmanlığıyla vicdanları kararmış benzerleri, Selanik’in kaybına neredeyse seviniyorlar. Kamil Paşa İttihatçılar için, “Selanik gitti, onlar da defolup giderler” diyebiliyor. İşte bu şartlarda Talât Paşa’nın önderliğinde yiğit bir hareketle iktidar, İttihatçılarca devralınıyor.
Hükümete İttihatçıların gelmesini sağlayan bu baskın, halk ve tarihçilerce, “Hayırlı hareket” olarak kabul ediliyor. Müellif Tarık Mümtaz Göztepe, Bâb-ı Âli Baskını şöyle kıymetlendiriyor: “Bir avuç fedai, eski Türk akıncılarına parmak ısırtacak bir cüretle inkılap tarihimize bir Bâb-ı Âli Baskını armağan edeceklerdi.”
Ömer Naci, Bâb-ı Âli Baskını’nda yaptığı hitabetle, çatışmasız bir biçimde asker kordonunu yaran kahraman olarak tarihe geçiyor.
Ömer Naci’nin kahramanlığı Bâb-ı Âli Baskını’nıyla sonlu değil… O, Mustafa Kemal’le birlikte İtalyan emperyalizminin saldırısı üzerine Trablusgarp Savaşı’nda misyon alan gönüllülerdendir. Yeniden Mustafa Kemal’le birlikte 31 Mart Ayaklanmasını bastıran Hareket Ordusu’nun subaylarındandır.
ÖMER NACİ’NİN HAYATI
Ömer Naci, 1878’de İstanbul, Beylerbeyi’nde doğuyor. Kafkas kökenli bir ailenin çocuğu olduğu belirtiliyor. Lakin daha kundaktayken, ailesini bir kazada kaybediyor. Hem yetim hem öksüz… Evlatlık olarak büyütülüyor. Bağdat’ta başlayan tahsilinde Arapça, Farsça ve Fransızca öğreniyor. Tarih, edebiyat ve şiire meraklı… Bursa Işıklar İdadisi’nde Namık Kemal’in şiirleriyle ve öteki yasak yapıtlarla tanışıyor. Okuyor ve sevilen tesirli kişiliğiyle çevresizindeki arkadaşlarının da okumasını sağlıyor.
Ömer Naci İttihat ve Terakki Hükümetine dayanak olmak için gittiği Doğu Cephesi’nde hastalanıyor. 29 Temmuz 1916’da Kerkük’te tifüsten ölüyor.
MUSTAFA KEMAL’İN ARKADAŞINA GÖSTERDİĞİ VEFA
Ömer Naci’nin oğlu Hikmet Naci Hatipoğlu, Selanik’te yaşadıkları yıllarda Mustafa Kemal’le komşu olduklarını ve Balkan Savaşı’ndan sonra Zübeyde Hanımın kızı Makbule Hanımla birlikte İstanbul’a geldiklerinde Ömer Naci’nin meskeninde kaldıklarını, Fethi Tevetoğlu’na anlatıyor.
Tekrar Fethi Tevetoğlu’na nazaran, Yıldırım Orduları Kümesi ile 7. Ordu Karargâhı’nın lağvı üzerine, 13 Kasım 1918’de İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa’nın birinci işi, iki yıl evvel vatan uğruna canını feda etmiş aziz ve sevgili arkadaşı Ömer Naci’nin ailesini ziyaret etmek oluyor. Onları himayesine alıyor.
Bekir Sami (Kunduh) Bey’i bir müddet meskenlerinde sakladıkları için, ihbar üzerine Beyazıt Karakoluna götürülen Hikmet Naci Beyefendi, kurtulunca asker olarak Ulusal Mücadele’ye katılmak istiyor. Sapancalı Baki Bey’in yardımıyla bir İtalyan vapuruyla, 1921 yılında İnebolu’ya ulaşıyor. Genç Hikmet Naci’nin bu isteği Dâhiliye Vekâleti’ne bildirilince, Mustafa Kemal Paşa, sevgili arkadaşının oğlu Hikmet’in Trabzon’dan gelecek olan İstek Çavuşla Ankara’ya gönderilmesini istiyor ve 300 lira da yolluk çıkarıyor. On yedi yaşındaki genç Hikmet’in bu vatanseverliği Mustafa Kemal’i çok duygulandırıyor. Lakin çok zayıf bulduğu Hikmet’in askere alınmayarak Hariciye Vekâlet’inde memur olarak çalıştırılmasını emrediyor.
Atatürk, eski ve sevgili arkadaşının anısını yaşatmak için –henüz yeni harfler kullanılmaya başlanmadan önce- Ömer Naci’nin aşağıdaki dörtlüğünü meşhur hattat İsmail Hakkı Altınbezer’e hoş bir levha halinde yazdırmış. Çankaya Köşkü’nde bir salona astırmış.
“Sevelim… Her muhabbetin mutlak
Ölmeyen bir hayatı vardır ki
Mevecât-ı mehâsin-i âlem
Ona kehvâre-i terennümdür.”
Bu şiirin manası şöyle olabilir: “Sevelim… Her sevginin kesinlikle ölmeyen bir hayatı vardır. Dünyanın çöl rüzgârlarına benzeyen hoş müzikleri bize ninni üzere gelir.”
Kaynak: Fethi Tevetoğlu, Ömer Naci, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987, Ankara.
Feyziye Özberk