Tübingen Üniversitesi
Alman ve Kürt arkeologlardan oluşan bir araştırma takımı, bir vakitler Dicle Irmağı üzerinde bulunan 3 bin 400 yıllık Mittani İmparatorluğu kentini ortaya çıkardı. Yerleşim, Irak’ta yaşanan çok kuraklık yüzünden su düzeylerinin hızla düşmesi sebebiyle, bu yılın başlarında Musul Barajı’nın suları içinden ortaya çıktı. Bir saray ve birkaç büyük bina barındıran geniş yerleşim, (yaklaşık MÖ 1550-1350 ortası dönemde) Mittani İmparatorluğu’nda değerli bir merkez olduğuna inanılan antik Zakhiku kenti olabilir.
Dünyada iklim değişikliğinden en fazla etkilenen ülkelerden biri Irak. Ülkenin bilhassa de güney kesiti çok kuraklıkla boğuşuyor. Ziraî eserlerin kurumasını önlemek için aralık ayından beridir Irak’ın en kıymetli su deposu olan Musul Barajı’ndan büyük ölçüde su çekiliyor. Bu durum, onlarca yıl evvel rastgele bir arkeolojik araştırma yürütülmeden su altında bırakılan bir Tunç Çağı kentinin tekrar gün yüzüne çıkmasına yardımcı oldu. Antik kent, Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nin Kemune kentinde bulundu.
Bu beklenmedik olay arkeologları, bu büyük ve önemli kentin en azından bir modülünü tekrar sular altında kalmadan evvel mümkün olan en kısa müddette kazmak ve kayıt altına almak için ani bir baskı altına aldı. Kürdistan Arkeoloji Dairesi Lideri Kürt arkeolog Dr. Hasan Ahmed Qasım ve Alman arkeologlar Prof. Dr. Ivana Puljiz (Freiburg Üniversitesi) ile Prof. Dr. Peter Pfälzner (Tübingen Üniversitesi) inisiyatif alarak Kemune’de ortak kurtarma hafriyatları gerçekleştirmeye karar verdiler. Bu hafriyatlar, Ocak ve Şubat 2022’de Duhok’ta bulunan Tarihi Eserler ve Miraslar Müdürlüğü işbirliğiyle yürütüldü.
BİR KURTARMA YARIŞI
Kurtarma hafriyatları için sadece birkaç gün içinde bir grup bir ortaya getirildi. Araştırmanın finansmanı, Freiburg Üniversitesi aracılığıyla Fritz Thyssen Vakfı’ndan kısa müddette sağlandı. Alman-Kürt arkeoloji takımı muazzam bir vakit baskısı altındaydı, çünkü barajdaki suyun ne vakit yükseleceği bilinmiyordu.
Kısa bir vakit zarfında, araştırmacılar kenti büyük oranda haritalamayı başardılar. 2018 yılında kısa süren bir hafriyat esnasında daha evvel kayıt altına alınmış olan bir saraya ek olarak, birkaç büyük bina daha açığa çıkarıldı; bunlar ortasında duvarlar ve kuleleriyle birlikte büyük bir tahkimat yapısı, anıtsal ve çok katlı bir depo binası ve bir üretim kompleksi bulunuyordu. Geniş kent alanının tarihi Mittani İmparatorluğu vaktine kadar uzanırken (yaklaşık MÖ 1550-1350), o devirde kuzey Mezopotamya ve Suriye’nin büyük bir bölümünü denetim ediyordu.
Ivana Puljiz, “Devasa ambar binası özel bir ehemmiyete sahip, zira içinde büyük ölçülerde mal depolanmış olmalı; bunlar muhtemelen bölgenin dört bir yanından getiriliyordu” diyor. Hasan Qasım şu sonuca varıyor: “Kazı sonuçları, yerleşimin Mittani İmparatorluğu’nda kıymet taşıyan bir merkez olduğunu ortaya koyuyor.”
KALINTILAR ZELZELE SAYESİNDE DÜZGÜN KORUNMUŞ
Araştırma grubu, duvarların güneşte kurutulan kerpiç tuğlalardan inşa edilmiş olmasına ve 40 yıldan uzun vakittir sular altında kalmasına rağmen, -kimi yerlerde birkaç metre yüksekliğe kadar ulaşan- duvarların yeterli korunmuş hali karşısında şaşkınlığa uğramıştı. Bu yeterli korunma hali, M.Ö. 1350 civarında gerçekleşen bir sarsıntı sırasında kentin yıkılmış olmasından kaynaklanıyor; bu esnada duvarların üst kısımları çökerek binaları gömmüş.
YÜZLERCE KİL TABLET BULUNDU
En fazla ilgi cazibeli olan konu, 100’ü aşkın çivi yazısı tabletten meydana gelen bir arşivi barındıran beş adet seramik kabın keşfedilmesiydi. Bunlar, kentte yaşanan zelzele felaketinden kısa bir mühlet sonrasına, Orta Asur periyoduna aitler. Harfler içeriyor olabilecek kimi kil tabletler, hâlâ kilden yapılma zarflarında duruyorlar. Araştırmacılar, bu keşfin Mittani periyodu kentinin sonu ve bölgedeki Asur egemenliğinin başlangıcıyla ilgili önemli bilgiler sağlayacağını umut ediyorlar. Peter Pfälzner, “Pişirilmemiş kilden yapılan çivi yazısı tabletlerin su altında onca yıl sağlam kalması neredeyse bir mucize” diyor.
Düzeyi yükselen suyun bu kıymetli alana daha fazla ziyan vermesini önlemek emeliyle, kazılan binalar, Gerda Henkel Vakfı tarafından finansmanı sağlanan geniş ölçekli bir muhafaza projesinin bir modülü olarak, plastik bir örtü ve çakıl dolgu ile kaplandı. Bu önlem, pişmemiş kilden yapılan duvarları ve su taşkını devirlerinde şimdi kalıntılarda gizli kalan başka buluntuları korumak üzere tasarlandı. Hafriyat alanı şu anda bir defa daha büsbütün sular altında.
Yazının yepyenisi Phys.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)