Erdoğan’ın, bu cümleleri duymaya tahammülü yokmuş:
-Ülkede ekonomik bunalım var…
-Ülkede iktisadi kriz var…
Bunlar yerine “pahalılık” sözcüğünün kullanılmasını istiyormuş! “Eh buna da şükür, en azından bunun farkındaymış” diye düşündüm…
Peki… Erdoğan’ın talimatına uyup soralım; bugün bu derece büyük hayat pahalılığının sebebi nedir?
Pahalılığın kuşkusuz siyasi sebebi var.
Pahalılığın, kuşkusuz ekonomik sebebi var.
Ama pahalılığın kültürel sebebi de var. Ve bunun üzerinde hiç durulmuyor! Bu sebeple evvel dünü anlatmalıyım:
Yıl, 1718.
Osmanlı, Venedik ile savaştı.
Osmanlı, Avusturya-Macaristan ile savaştı.
Çok toprak kaybetti. Dahası Avrupa’da savunma durumuna geçti. Avrupa’nın üstünlüğünü kabul etti. Batılılaşma hareketleri başladı.
Üst üste alınan yenilgilerden sonra, “Avrupalılar nasıl başarılı oldu” sorusuna karşılık bulmak için Paris, Londra ve Viyana üzere Avrupa başkentlerine elçilik heyetleri yollandı. Avrupa’da endüstrileşmeyle ortaya çıkan yeni ticaret ilişkileri/ kapitalizmin kurumlaşması vs. değerlendirebildi mi? Hayır.
Fethetmeye dayalı ekonomisi süratle gerilerken, yerli imalat ve halk güç duruma düşerken, devleti yönetenlerin rahat ömür sürüp eğlendiği 12 yıl sürecek zevk ve sefâ zamanı olarak bilinen Lale Devri periyoduna girildi. O denli ki, Sultan Üçüncü Ahmet‘in kaleleri para karşılığı sattığı söylentisi ülkede huzursuzluğu artırdı.
Sonuçta, Lale Zamanı bitti.
Gerçekle yüzleşemeyen Osmanlı’nın ekonomisi-siyaseti ve kültürel yaşamı hiç düzelmedi, çöktü.
Şuraya geleceğim:
AHLÂKİ SORUN
Türkiye muhafazakâr tarihin bilindik kelamıdır:
-“Batı’nın fennini tekniğini alalım kültürünü almayalım!”
Kültürden kastedilen ahlâk; itibariyle düzgünlüğün ve berbatlığın ölçütü İslam…
Ahlak ideolojisine girecek değilim. Aradığım şu:
-Tüketim, ahlaki sorun mudur?
İslam’ı referans alan Osmanlı, Batı’nın tüketimi körükleyen kültürel ögelerinin faal biçimde toplumsal ömrüne girmesine nasıl müsaade verdi?
Bakınız:
Cumhuriyet, Osmanlı’nın anti-tezi olarak ortaya çıktı. –İbrahim Kalın gibi- günümüz muhafazakâr akademisyenleri modernite konusunda gerçekçi kıymetlendirme yapamıyor. Zira tarihe ekonomi penceresinden bakmıyor. Örneğin:
Cumhuriyet’in esaslı varsayımı şuydu; üretim ahlaki, aşırı tüketim ise ahlak dışıydı! Bu sebeple birinci romanlarımızda mirasyediler daima makus karakterlerdi, alafranga zevkler ise daima küçümsendi. Yerli Mallar Haftası bu anlayışla doğdu…
Peki Türkiye’de tüketim, ne vakit sınıf atlamanın göstergesi manasına sokulup özendirildi?
Menderes ile 1950’lerde başladı…
Özal ile 1980’lerde geliştirildi…
Erdoğan ile 2000’lerde doruğa çıkarıldı…
Benzer muhafazakâr kodlarla hareket eden üç siyasi liderin üretime değil, bilhassa de ithal tüketime dönük siyasetlerini göz arkası edebilir miyiz?
Batı’nın çağdaşlaşmasına hal alıyor üzere duruş sergileyip, tüketimi arzulatan politikalarına göz yumabilir miyiz?
Tüketimle, toplum neye dönüştürüldü bu nasıl görmezden gelinir?
Bir lokma bir hırka unutturuldu; tüketim araçları statü sembolü haline dönüştürüldü.
Günümüzde kimi muhafazakârların şatafatlı hayatını bu minvalde pahalandırmak gerekiyor. Ahlâki yıkıma sebep olduğunu görmelerine karşın, hayallere kanıp “ilerleme-gelişme” diye tüketim toplumu kavramını daima yücelttiler!
Sadece iktidarın zenginleştirdiği muhafazakârlar mı? Ülke, son kırk yılda neoliberal tüketim çılgınlığının esiri oldu…
Pahalılık sorunu, kültürel hayatın azgın tüketim alışkanlığına dönüştürülmesiyle de ortaya çıktı. Elbette bunu muhafazakâr iktidarlar başardı!
İMAM CEMAAT ÇELİŞKİSİ
Yıllar içinde tüketim alışkanlıkları/ tüketim davranışları nasıl değiştirildi?
Satın alınan malların türleri– adetleri– fiyatları süreç içinde nasıl değişti?
Bolluk ile israf birbirine nasıl karıştırıldı? Ya savurganlık? İmamın sarayını, uçaklarını, makam araçlarını gören cemaat ne yapmaz?
Bazı tarihçiler üretimin değil, tüketimin tarihi sürüklediğine inanır. Bu nedenle “tüketim tarihi”/ “tüketimin soy kütüğü” üzerine çalışmalar yapılır. D. Quataert, S. Faroqhi, A.Salzmann, T. Artan, C. Jirousek üzere akademisyenler Osmanlı tüketim tarihini farklı açılardan araştırdı…
Ya Türkiye? Ya günümüz?
Tüketime dair araştırmalar-tartışmalar gerçeğin üzerini örtmek için yapılmıyor. Mesela, yıllardır pahalılıktan şikâyet edilen toplumda kimse “fiyat tarihçiliği” üzerine çalışmıyor!
Toparlarsam:
Tamam kriz-buhran değil, pahalılık diyelim de…
Siz de esaslı tahlil aramayan, geçici-geçiştirici palyatif tedbirlerle siyasetçilik oynamayı bırakın artık.
Gerçekler size uymaz, siz gerçeklere uymak zorundasınız.
Soner Yalçın