Dolar kurundaki artışlar ulusal gelir hesaplarını da değiştirdi. Hükümetin geçen yılın eylül ayında açıkladığı 2022-2024 periyoduna ilişkin Orta Vadeli Program’da yapılan hesaplamalar, bu yıl dolar kuru ortalamasının 9,27 olacağı varsayımına dayanıyordu.
Bu yıl Türkiye’nin yüzde 5 büyüyeceğini hesaplayan iktisat idaresi, gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) Türk Lirası bazında 7 trilyon 880 milyar lira, dolar bazında 850 milyar dolar olacağını öngörüyordu. Tıpkı hesaplamayla kişi başı GSYH öngörüsü de 9 bin 947 dolardı.
HEDEFLER TUTMADI
Ancak yıla 13,4 lira düzeyinden başlayan dolar kuru, yılbaşından bu yana yüzde 28 artışla 17,20 düzeyini geçti. Buna nazaran yıllık ortalama kur 14,51 düzeyine ulaştı.
Orta Vadeli Program’da bu yıl için yapılan hesaplamalar kur artışıyla şaştı. Bu yıl içinde gerçekleşen ortalama kura nazaran hesaplandığında, yalnızca kur farkından ötürü Türkiye’nin ulusal geliri 543 milyar dolara iniyor. Kişi başına ulusal gelir ise 6 bin 354 dolara geriliyor.
Buna nazaran, iktisat idaresi yıl sonuna kadar adım atmazsa, kişi başına 3 bin 593 dolar yoksullaşan Türkiye, kâğıt üzerinde ulusal gelirden 307 milyar dolar kaybediyor.
Öte yandan bu hesaplama, hükümetin bu yılki yüzde 5’lik büyüme maksadının tuttuğu ve kurun yeni rekorlar kırmadığı varsayımına dayanıyor.
Hükümet bu yıl için yüzde 5 büyüme gayesi koysa da Merkez Bankası’nın gerçek ve finansal kesim temsilcileri ile profesyonellerden oluşan 48 iştirakçiyle gerçekleştirdiği mayıs ayı beklenti anketinde 2022 büyüme beklentisi yüzde 3,3 oldu.
BÜYÜME ÖNGÖRÜLERİ DÜŞÜK
Uluslararası kuruluşların Türkiye için 2022 büyüme varsayımları de hükümetin yıllık öngörüsünden daha düşük.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 8 Haziran’da yayınladığı “Ekonomik Görünüm” raporunda, Türkiye için 2022 yılı GSYH büyüme varsayımını yüzde 3,7 olarak açıkladı. OECD, yüksek enflasyon ve azalan tüketici inancının, tüketici harcamalarını sınırlayacağı, yatırımların ise jeopolitik faktörler ve finansal şartlardaki meçhullükten olumsuz etkileneceği değerlendirmesinde bulundu.
Uluslararası Para Fonu (IMF) en son Nisan ayında Türkiye için büyüme varsayımını yüzde 3,3’ten yüzde 2,7’ye indirdi. Memleketler arası kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s’in Mayıs ayında açıkladığı büyüme beklentisi yüzde 3,5 olurken, Dünya Bankası’nın büyüme kestirimi yüzde 2,3’te kalıyor.
KUR VARSAYIMLARI YÜKSELİYOR
Kur kestirimleri ise üst taraflı. Dolar/TL değerlemesi üzerinden çalışmalarda bulunan İngiliz Standard Chartered Bank, Ocak ayında yayınladığı raporda, 2022 yıl sonu kur varsayımını 12 düzeyinden 20’ye çıkardı. İngiltere merkezli HSBC, Mayıs ayında dolar/TL için yıl sonu kestirimini 16,5’ten 17,5’e yükseltirken, İtalyan bankası Unicredit’in kestirimi 18 oldu.
Merkez Bankası’nın Mayıs ayı piyasa iştirakçileri anketine nazaran ise iştirakçilerin yıl sonu dolar/TL beklentisi 17,57.
Ekonomistler, dünyadaki merkez bankalarının faiz arttırımına gittiği periyotta, Türkiye’de kurlardaki ve enflasyondaki yükselişi durdurmak için para siyasetinin aktif araçlarından biri olan faiz artırımından kaçınılmasının iktisada inancı zedelediği görüşünde. DW Türkçe’den Pelin Ülker’in haberine nazaran iktisat idaresinin faiz artırımı yerine kullandığı enstrümanlar süreksiz tahlil sunarken, yatırımcılar inançlı limanlara yöneliyor ve kurdaki yükseliş hızlanıyor.
DOLAR BAZINDA KÜÇÜLME
Mevcut datalar de Türkiye’nin ulusal gelirinin TL bazında artarken dolar bazında eridiğini gösteriyor. Bu da geçen yıl dünyanın en büyük 21 iktisadı olan Türkiye’nin daha alt basamaklara düşmesine yol açabilir.
Resmi datalara nazaran Türkiye, yılın birinci çeyreğinde TL bazında yüzde 7,3 büyüme kaydederken, dolar bazında yüzde 4,9 küçüldü. Kişi başı ulusal gelir de 9 bin 539 dolardan 9 bin 374 dolara geriledi. Memleketler arası arenada 10 bin dolar kişi başı ulusal gelir için ruhsal hudut olarak kabul görüyor. Türkiye’de kişi başı ulusal gelir ise 2018 yılından bu yana 10 bin doların altında seyrediyor.
KİŞİ BAŞINA GELİRDE 78. SIRADA
AKP iktidarının en büyük tezlerinden biri Cumhuriyet’in 100’üncü yılı olan 2023 yılında Türkiye’nin birinci 10 iktisat ortasında yer almasını sağlamaktı. Lakin 2015’te dünyanın en büyük 16’ncı iktisadı olan Türkiye, IMF’nin Nisan ayı raporuna nazaran, geçen yıl 806,8 milyar dolarlık GSYH ile en büyük birinci 20 iktisat içerisinden çıkarak 21. sıraya geriledi. Birebir rapora nazaran Türkiye, kişi başına gelir açısından da 2015 yılında 66’ıncı sıradayken 2021 yılında 78’inci sıraya indi.
Fon, Nisan ayında açıkladığı raporda, bu yıl da Türkiye’nin 692,4 milyar dolarlık ulusal gelirle 23. sıraya gerileyeceğini kestirim etmişti. Öte yandan öbür ülkelerin GSYH’sinin artmadığı düşünülse dahi, kur kaynaklı gelişmelerden ötürü Türkiye’nin daha alt basamaklara inmesi kelam konusu olabilir.