Finans krizinin sembolü Amerikan doları.
Pahalılığın sembolü ise domates fiyatları.
Pazardaki-marketteki fiyat artışları, ekseriyetle domates artırımları örneği üzerinden söyleniyor.
Domates, sofraların vazgeçilmesi çünkü…
Domates, sosu ve salçasıyla sofraların süsü çünkü…
Peki, domates bizim mutfaklara ne vakit girdi?
Patates, fasulye, mısır, karnabahar, yeşil- kırmızı biber, balkabağı, yer elması üzere domatesin de anavatanı Amerika: Bolivya, Peru’da bulundu, Meksika’da üretimine başlandı.
Amerika’nın “keşfinden” 200 yıl sonra 17’inci yüzyıl sonunda Osmanlı topraklarına geldi. Öncelikle Saray mutfağının vazgeçilmezi oldu…
Bugün bizim üzere İtalyan mutfağında da güçlü domates geleneği var; ancak onların bile merakı 18’inci yüzyıl ortasında başladı. Ki İngiliz mutfağına girmesi 20’inci yüzyılı buldu.
Biz domatesi neden çok sevdik? O denli ki; Asya/ İran ve Hint mutfağında pek yok domates!
Osmanlı’da ismi “kavata” idi. Bu, tadı dokusu al bibere benzeyen yeşil- boğumlu büyük domates idi. Ne vakit acısı olmayan kırmızı domatesi ortaya çıktı, ismini İspanyolcadan aldık: Tomato… Yeşil domatesi de, “kavata” ismini de unuttuk…
Bugün kırmızı domates neden artırımların sembolü oldu?
DEĞİŞEN KÜLTÜR
İnsanların tüketim gelenekleri yıllar içinde değişiyor.
Sanırım yirmi yıl önceydi:
Ağır ekonomik kriz yaşayan Arjantin‘de halkın süpermarketleri yağmalayıp sadece kahve aldıkları haberini okuyunca şaşırmıştım. Niçin yalnızca kahve?
Sonra öğrendim; Arjantin, Güney Amerika’daki en Avrupa’ya benzeyen ülkesiydi. “Paris” deniyordu. Fransa kültüründen etkilendiği aşikâr…
Keza: Arjantin’de yüklü İtalyan göçmen nüfus vardı. Vakitle İtalyanların klâsik içkisi espresso kahve Arjantinlilerin vazgeçilmezi haline geldi.
Dünyada en çok tüketilen kahvenin espresso olmasında -İskandinav ülkeleri gibi- Arjantinlilerin hissesi da var.
Ülkede güçlü bir kafe kültürü var. Arjantinliler bilhassa sert -acı yapısı ve topraksı tadıyla ile öne çıkan Robusta espresso kahveyi günde kesinlikle en az bir defa içiyor.
Ülkede zati espresso dışında öteki kahve bulma bahtınız pek yok.
Arjantinlilerin yağmaladıkları marketlerden neden yalnızca espresso aldığını anlıyorsunuz: Bireysel kimliğini kahve ile özdeşleştirmişti çünkü…
Bireylere, toplumlara derin tesir eden değişen tüketim olgusunun, siyaseti de ne derece etkilediğine gelebilirim artık:
AKP 20 YILI HARCADI
Genel olarak gereksinimlerin giderilmesi olarak tanımlanan tüketim, sadece iktisadi bir olgu değil; tıpkı vakitte farklı ülkeler ve toplumlarca benimsenen toplumsal ve kültürel bedellerle şekillenen, içinde bulunulan dönemin şartlarına nazaran değişen toplumsal olgu…
Evet, ekonomik krizleri- buhranları sosyolojik boyutuyla da kıymetlendirmek gerekiyor…
Siyaseti de tüketim kültüründen koparmak imkânsız. Hele tüketimin bu derece kitleselleştiği -nüfusun büyükşehirlere hamle ettiği- günümüzde! Problem yalnızca mecburî gereksinimler değil, tüketim gereksinimi da farklılaştı…
Sorum şu: AKP 20 yılda ne yaptı? Fani dünyanın şatafatına karşı çıkan, dayanışmacı cemaat anlayışını savunan, tüketim ile ortasına uzaklık koyan toplum mu inşa etti? Tam aksisi gerçekleşti. Katı ortodoks seçmeni bile kanaatkâr değil artık. “Tutumlu” sözcüğü günlük hayattan çıkardılar. Hedonik/hazzı yaklaşıma esir düşürüldü beşerler.
Herkes zenginleşmek ve daha da çok tüketmek istiyor.
Herkes lüks yaşam stiline sahip olup, sınıf atlamak istiyor.
Kırmızı domatesin tadını alan, yeşil domatesi tarihe gömüyor…
Kimlik/benlik, tüketimle oluşturuldu zira. Postmodernizm sloganlar uydurdu: Tükettiğin kadar varsın! Tükettiğin kadar mutlusun!
Domates, kahve sembol. Her yeni çıkan cep telefonu çok pahalılığına karşın kapış kapış satılıyor.
Yarattığı global neoliberal tüketim kültürü ANAP‘ı nasıl yok ettiyse, AKP’nin de sonunu hazırlıyor.
AKP, 20 yılda ülkeye yararlı yeni tüketici kültürü oluşturamadı. 20 yılda ithalata dayalı aşırı tüketim arzusunu nasıl oluşturduklarını düşündüklerini hiç sanmıyorum.
Ülkemiz siyaseti gündeminde bu cins sosyolojik hususlar yok. Bağırış çağırışla iki “düşman” mahalle birbirine daima “terlik” fırlatmak ile meşgul!
Şaşılacak değil:
Üretim kolektif efordur, birleştiricidir.
Tüketim ayrıştırıcı- bölücü bireycidir.
Soner Yalçın