CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu İkinci Yüzyıl Mecmuası’nın sorularını yanıtladı. Devletin vergilendirme yetkisinin hududunun bireyin hak ve özgürlüklerinin sonu olduğunu söyleyen Kılıçdaroğlu, “Devletin vergilendirme yetkisinin demokratik bir hududu vardır. Egemenlik gücüne dayanan bu yetki sınırsız değildir” dedi.
Kılıçdaroğlu’nun sorulara verdiği karşılıklar şöyle:
Devlet toplum bağlantılarını düzenleyen en temel hususlardan biri vergilendirme konusu. CHP’nin kamu maliyesi ve vergilendirme konusunda temel görüşlerini sorarak başlamak istiyoruz. Bu bahislerde CHP’nin temel yaklaşımını anlatır mısınız? Ayrıyeten bu yaklaşım iktidarın uygulamalarından hangi farkları içeriyor?
Evet, kamu maliyesi alanında devletin toplum ve bireyle alakasını gösterdiği en temel alanlardan biri, hatta birincisi “vergi”dir. Bu bütün devletler için böyledir. Devletler kamu harcamalarını karşılamak hedefiyle egemenlik gücüne dayanarak vergi alırlar. Demokratik devletin bireylerin isteğini aramaksızın sıkıntı, yani kamu gücünü kullanarak süreç tesis ettiği en geniş alan vergidir.
Devletin vergilendirme yetkisinin hududu bireyin hak ve özgürlüklerinin sonudur. Bir öteki tabirle devletin vergilendirme yetkisinin demokratik bir sonu vardır. Egemenlik gücüne dayanan bu yetki sınırsız değildir. Özgürlüklerle vergilendirme ortasındaki bu hudut ince bir istikrara işaret eder. İşte demokratik devlet bu dengeyi kuran devlettir.
Devletin vergilendirme yetkisinin sonu bireyin hak ve özgürlüklerinin başladığı yerdir dedik biraz evvel. Bunu biraz daha açmakta fayda var. Kelam konusu hudut toplumun/ekonominin vergi ödeme kapasitesinin ötesinde bir manaya sahiptir. Vergiler kanunla konulur. Fakat her verginin toplumsal bir meşruiyeti olmalıdır. Bunun için vergilerin kimlerden toplandığının ve nerelere harcandığının, yapılan harcamalardan halkın memnun olup olmadığının, hem vergi toplama sürecinin hem de yapılan kamu harcamalarının yöntemine nazaran gerçekleşip gerçekleşmediğinin denetlenmesi ve sonuçlarının milletle paylaşılması gerekir. Buna yürütme organının, hükümetlerin halka hesap vermesi diyoruz. Bütün bunlar demokrasilerde “Bütçe Hakkı” kavramının içinde yer alır. Bu nedenle kamu maliyesinin/maliye siyasetinin iki temel ögesi olan vergi gelirleri ile kamu harcamalarının Bütçe Hakkı kavramı içinde ele almak gerekir.
Devletin yapacağı harcamaların büyüklüğü ve kapsamı, yani nerelere ne ölçüde harcama yapılacağı ile bu harcamaların yapılabilmesi için halkın ödeyeceği vergilere, borçlanma yapılacak ise borçlanmanın ölçüsüne halk/millet ismine onun temsilcileri karar verir. Yani harcamalar ve onun finansmanını oluşturan vergilere gerçekte milletin kendisi karar vermektedir. “Bütçe Hakkı”nın en öz tarifi budur. Bütçe Hakkı birinci sözünü 1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesinde bulur. Bildirgenin 14’üncü unsuruna nazaran, “Bütün yurttaşlar zarurî vergileri ya kendileri ya da temsilcileri aracılığıyla gözlemek ve saptamak; bu vergilere özgür iradeleriyle istek göstermek, nasıl kullanıldıklarını izlemek; ölçüsünü, toplanış stilini ve müddetlerini saptamak hakkına sahiptir”. Bütçe Hakkı egemenliğin millete ilişkin olması unsurunun doğal bir yansımasıdır. Egemenliğin, bu çerçevede bütçe hakkının asıl sahibi olan millet anayasada vergilerle ilgili yasama ve yürütme organlarının yetkilerine sınırlama getirirken, bütçelere ait sınırlayıcı düzenlemeler de yapabilmektedir. Türkiye’nin anayasa geleneği bu biçimdedir. Anayasalarımızda “vergiler” ve “bütçe” ile ilgili düzenlemelerin yer almasının nedeni “Bütçe Hakkı” kavramıdır. Bütçe Kanunları ile yürütme organına vergilerin toplanmasına müsaade, harcamaların yapılmasına yetki verilir. Bu kamu mali idaresinin 1927 yılından bu yana var olan temel prensibidir. Yürütme organının parlamentoya/TBMM’ye gönderdiği Bütçe Kanun Teklifi Meclis tarafından yasalaştırılmaz ise bu güvensizlik oyu manasına gelir. Bizim parlamento tarihimizde bunun örnekleri vardır. Örneğin 1971 yılı Bütçe Kanun Tasarısı Mecliste kabul edilmediği için vaktin Başbakanı Süleyman Demirel Başbakanlıktan istifa etmiştir.
Bugün ismine Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi denilen modelde 1927 yılından bu yana var olan bu temel prensip ortadan kaldırıldı ve Cumhurbaşkanına Mecliste bütçenin kabul edilmemesi halinde Bütçe yapma, yani vergi toplama ve harcama yapma yetkisi verilmek suretiyle milletin Bütçe Hakkı elinden alındı.
Yürütme organına Bütçe Kanunu ile verilen müsaade ve yetkinin adabına, yani kanunlara uygun olarak kullanılıp kullanılmadığının denetlenmesi ve sonuçlarının millete açıklanması da “Bütçe Hakkı”nın ayrılmaz modülüdür. Öbür bir sözle yürütme organının Bütçe Kanunu ile aldığı yetki uyarınca vergileri yordamına uygun toplayıp toplamadığının ve yaptığı harcamaların da kanunlara uygun bir biçimde yapılıp yapılmadığının denetlenmesi kaidedir. Bu yok ise yalnızca Bütçe Kanununun Meclis tarafından kabul edilmiş olması Bütçe Hakkının var olduğu ve kullanıldığı manasına gelmez.
Demokrasilerde yürütme organının bütçe yapma yetkisi diye bir şey olmaz. Türkiye’nin parlamenter sistem geleneğinin son bulduğu 2018 yılına kadar da o denli bir şey yoktu. Bu uygulamaya son vereceğiz. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde ne Cumhurbaşkanının ne de Başbakanın bütçe yapma yetkisi olmayacaktır.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem konusunda altı siyasi parti olarak temel unsurları detaylı bir halde belirlediğimiz çalışmada Bütçe Hakkına güçlü bir vurgu yaptık. Bütçe Hakkını en güçlü halde tesis edeceğiz.
Bütçe konusunda yapacaklarımız bununla sonlu değil. Kamu kaynağı kullanan bütün kurumların bütçelerinin Meclis tarafından denetlenebilmesi gerekir. Bu mevzuda büyük bir kontrolsüz alan yaratılmıştır. Örneğin Türkiye Varlık Fonu (TVF) bugün Meclis tarafından denetlenmemektedir. Göstermelik bir kontrolü vardır fakat bu ne bakanlıklar ve başka kamu yönetimlerinin ne de KİT’lerin kontrolüne benzememektedir. İdare Konseyi Liderinin Cumhurbaşkanı olduğu bir Fonu bugünkü sistemde kimse denetleyememektedir. Var olan göstermelik kontrolün hedefi ise gerçekte Cumhurbaşkanının TVF üzerinden yaptığı tasarruf ve harcamaların denetlenmemesini sağlamaktadır. Bu modele son vereceğiz.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde milletin bütçe hakkına sahip çıkarak kamu kaynağı kullanan bütün kurumları TBMM’nin kontrolünün kapsamına alacağız.
Bütçe Hakkı ile ilgili son olarak şunu da söylemek isterim:
Bütçe Hakkının tabirini bulduğu doküman olan Bütçe Kanunu ile yürütme organına toplam bir ödenek tavanı belirlenmek suretiyle harcama yetkisi verilir. Harcama yetkisinin bakanlıklar ve öteki kamu kurumları prestijiyle detayları da tekrar Bütçe Kanunlarında yer alır. Lakin 2021 yılı Bütçesinden itibaren Program Bütçe uygulamasına geçilmesi münasebet gösterilerek Bütçe Kanunlarında gerekli detayların verilmesinden kaçınıldı. Meğer Program Bütçe uygulamasında Programlar ve bunların da altında Alt Program ve Faaliyet-Proje kalemleri yer alır. Alt ögelere Bütçe Kanunlarında yer verilmediği vakit Meclis hangi alt programa ya da faaliyet-projeye ne kadar ödenek, yani harcama yetkisinin verildiğini bilmez. Bu Meclisin bütçe hakkının elinden alınmasıdır. Bizim iktidarımızca Bütçe Hakkı en geniş formda kullanılacaktır.
Bütçe denince işin daima harcama tarafı akla gelir. Vergi tarafı pek akla gelmez. Bir de Vergi Harcamaları denilen bir kalem vardır. Gerçekte vergi harcaması olarak tanımlanan ögeler da birer kamu harcaması niteliğindedir. Vergi harcaması indirim, istisna ve muafiyet uygulamaları yahut öbür çeşitli teşvik prosedürleri ile tahsilinden vazgeçilen vergileri söz eder. Vergi harcaması yolu ile devlet ekonomik, mali, toplumsal gayeleri çerçevesinde belli toplum bölümlerine dayanak sağlamış olur. Bu dayanaklar hükümetlerin siyasî programlarını yansıtır. Bu yolla vergi gelirleri azalmış olacak, öte yandan da bu fiyat kadar bütçe harcaması da yapılmamış olacaktır. Yani devlet vergileri tahsil edip ilgili toplum kısımlarına bunu bütçe harcaması ile aktarmak yerine vergi gelirlerinin tahsilinden vazgeçerek bu takviyesi direkt yapmaktadır.
2022 yılı Bütçesine ekli listelere nazaran vergi harcamalarının toplamı 335 milyar 968 milyon TL’dir. İktidarımızda bunu kolay bir liste olmaktan çıkarıp detaylı bir Rapora dönüştüreceğiz. Bilhassa toplumsal münasebetler, toplumun dar ve orta gelirli kısımlarına dayanak vermeyi amaçlayan vergi harcamaları dışındaki harcamaların ekonomik münasebetleri ve tesirlerine ait tahlilleri kapsayan Vergi Harcamaları Raporu kesinlikle Bütçe Kanun Teklifi ekinde yer alan bir evrak olarak TBMM’ye sunulacaktır.
İkinci Yüzyıla Davet Beyannamesi’nde vergilendirme ve kamu harcamaları bahsinde şu taahhütte bulunmuştunuz: “Sayıştay” gerçek fonksiyonuna kavuşturulacak, “Ulusal Vergi Konseyi” ve TBMM’de “Kesin Hesap Komisyonu” kurulacaktır. Bu kıymetlendirme ışığında öncelikle Sayıştay mevzusuyla başlayalım. Sayıştay bugün gerçek fonksiyonunu yerine getiremiyor mu? Daha evvel vurguladığınız Sayıştay kontrolüyle ilgili “uluslararası normlar” nelerdir? CHP iktidarında nasıl bir Sayıştay kurumlaşması ve kontrolü öngörüyorsunuz?
Birinci soruya verdiğim karşılıkta milletin elinden alınan Bütçe Hakkını tesis edeceğiz demiştim. Birebir yanıtta Bütçe Hakkının, Bütçe Kanunları ile yürütme organına verilen vergilerin toplanması müsaadesi ile harcamaların yapılmasına ait yetkinin kanunlara uygun olarak kullanılıp kullanılmadığının denetlenmesini ve kontrol sonuçlarının kamuoyuna açıklanmasını da kapsadığını belirtmiştim. Demokratik devletlerde bu kontrolü parlamentolar ismine Sayıştaylar yapar. Bizim anayasa geleneğimizde de Sayıştay bu türlü konumlandırılmıştır. Bütçe hakkının sahibi, millet ismine, onun temsilcileri olan milletvekillerinden oluşan TBMM olduğuna nazaran bu hakkın nasıl kullanıldığının kontrolünü Meclis ismine bir kurumun yapması gerekir. Bizim Sayıştay’ımız da Devletin bütün gelir, sarfiyat ve mallarını TBMM ismine denetler. Anayasamız Sayıştay’ın misyonunu bu türlü tanımlamıştır. Sayıştay, kontrolleri sonucunda kamu yönetimleri için düzenlediği raporları Kesin Hesap Kanun Teklifi görüşmelerinde kıymetlendirilmek üzere TBMM’ye sunar.
Evet, Sayıştay’ı gerçek fonksiyonuna kavuşturacağız. Bunun birinci adımı Bütçe Hakkının tesisi olacaktır. Bütçe Hakkının geniş tanımlanması Sayıştay’ın kontrol alanını genişletecektir.
Bu mevzuda ikinci olarak yapacağımız şudur: Sayıştay bugün şeklen TBMM ismine kontrol yapıyor görünmekle birlikte fiilen iktidarın baskısı altındadır. Kontrollere müdahale edildiği üzere Ak Parti devrinde kanunla oluşturulan Rapor Kıymetlendirme Şurası vasıtasıyla da Meclise gönderilecek raporların içi boşaltılmaktadır. Ayrıyeten kısa bir müddet evvel Erdoğan Sayıştay’a “denetimlerde açık aramayın, ceza uygulamayın” daveti yapmıştır. Bu Sayıştay’ı fonksiyonsuz kılarak kontrolü yok etmektir. Bu anlayışa, Anayasa’ya alışılmamış, milletin bütçe hakkını hiçe sayan uygulamalara son vereceğiz, Rapor Kıymetlendirme Şurasını kaldıracağız. Anayasal Kurum olmasından kaynaklanan bağımsızlığını Sayıştay’a iade edeceğiz. Tekrar evvelden olup da sonra kaldırılan performans kontrol yetkisini de Sayıştay’a vereceğiz.
Beyanname ile devam etmek istiyoruz. “Ulusal Vergi Konseyi” tam olarak nedir? Bugünkü uygulamadan nasıl bir farklılık öngörüyorsunuz? Dünyada bu alanda Örnek verebileceğiniz güzel uygulamalar var mıdır?
Son sorudan başlayayım. Fransa’da başarılı bir uygulaması var… Biz de vergi şuurunu geliştirmek ve vergilerin nerelere nasıl harcandığının hesabını halka vermek için emsal bir uygulamayı taahhüt ettik. “İkinci Yüzyıla Davet Beyannamesi”nde Ulusal Vergi Kurulu kuracağımızı söyledik. Biliyorsunuz, hala bir Vergi Kurulu var denilebilir ancak yasal bir desteği yok ve fonksiyonel değil, varlığını kimse bilmiyor. Ayrıyeten Kurula son yapılan atamalar Kurulu teknik bir organ olma özelliğinden uzaklaştırdı. Hatırlanacaktır, Erdoğan ismi kendisiyle birlikte anılan kimi iş adamlarını kısa bir müddet evvel Kurul üyeliğine atadı.
Biz Vergi Kurulunu yasal bir statüye kavuşturacağız. Vergi Kurulu bir müracaat organı olarak konumlandırılacak olup üç temel bahiste misyon yapacaktır:
1) Vergi Kurulu vergi siyasetlerinin oluşturulması ve uygulamasıyla ilgili görüş bildirecektir. Bu çerçevede Vergi Kanunlarında yapılması düşünülen değişiklikler öncelikle Kurulda tartışılacaktır. Kurulun kendisi de re’sen bir mevzuyu ele alıp inceleyebilecektir. Doğal ki bu değişikliklerin tartışılacağı platformlar yalnızca Kurulla sonlu değildir. İlgili toplum kesitleri de bu tartışma ve değerlendirmelerin içinde olacaktır. Lakin Kurul bu değişiklikleri memleketler arası gelişmeler ülkemizin ekonomik ve toplumsal yapısı, başka kanunlarla ilgisi ve vergi sistemine tesirini de dikkate alarak daha teknik seviyede ele alacaktır.
2) Vergi Harcamaları olarak isimlendirilen vergi indirim, istisna ve muafiyetlerinin emellerine ulaşıp ulaşmadığı ile ekonomik ve toplumsal tesirlerini tahlil ederek sonuçlarını bir raporla yürütme organına bildirecektir.
3) Demokrasilerde vatandaşın ödediği verginin nasıl kullanıldığının hesabını yürütme organına/hükümete sorması temeldir. Bu hesabın teknik raporunu Sayıştay hazırlayacak, TBMM Kesin Hesap Komitesi da gerekli değerlendirmeyi yapacaktır. Vergi kurulu talep edilmesi halinde bu mevzuda da görüş bildirebilecektir.
‘HANGİ ADIM HANGİ TARİHTE ATILACAK BUNLARI BİR TAKVİME BAĞLADIK’
Vergi Sisteminde ne üzere değişiklikler yapmayı düşünüyorsunuz? Bu bahiste bir şeyler söylemek ister misiniz?
Vergi Sisteminde Islahat yapacağız. Vergi Sistemi Islahatı beş temel prensip üzerine oturacaktır. Bu unsurlar şunlardır:
Mükellef Haklarını Gözeten Saydam Mevzuat/Saydam Uygulama,
Öngörülebilir Vergi Yükü,
Vergi Yükünün Adil Dağılımı (Vergi Adaleti),
Vergide Yeşil Dönüşüm,
Özerk Gelir İdaresi/ Vergi Uygulamasının Siyasi Tesirden Arındırılması
Her bir ıslahat başlığının alt başlıkları ve adımları var. Her biri üzerinde detaylı çalışmalar yaptık. Ayrıyeten vergi ile ilgili milletlerarası gelişmeleri yakından takip ediyoruz. Örneğin 20’nci yüzyılın son çeyreğinden itibaren hızlanan globalleşme süreci bizim vergi sistemimizi de etkiledi. Tekrar AB’nin “Yeşil Mutabakat”ı vergi sistemimizde yeşil dönüşüm olarak tanımlayabileceğimiz bir süreci başlatacaktır. Bütün bunlara hazırız. Hangi adım hangi tarihte atılacak bunları bir takvime bağladık. Vakti geldiğinde hepsini açıklayacağız.
TBMM’de “Kesin Hesap Komisyonu” kurulması teklifiniz hakkında bir sorumuz var. Bu kurulunun emeli ve kapsamı hakkında bilgi verebilir misiniz? Bu türlü bir komitenin varlığı ve liderinin muhalefetten olması meclis kontrolü bakımından nasıl bir farklılık yaratır?
Bizim kamu mali sistemimizde şöyle bir sorun var. Bütçe Kanun Teklifi ile Kesin Hesap Kanun Teklifi birebir komitede yani Plan ve Bütçe Komitesinde görüşülmektedir. Bu görüşmelerde geçmiş yılın harcamaları değil de gelecek yılın harcamalarını içeren Bütçe Kanun Teklifi ilgi çekmekte, Kesin Hesap Kanun Teklifi ile ilgili görüşmeler gölgede kalmakta, kimsenin ilgisini çekmemektedir. Örneğin 2022 yılı Bütçe Kanun Teklifi 2020 yılı Kesin Hesap Kanun Teklifi ile birlikte görüşülmüştür. Yeni bir yıla girerken bir evvelki yıla ait bir Teklif tıpkı anda, tıpkı komitede görüşüldüğünden ilgi çekmiyor. Halbuki bu çok kıymetli bir bahistir. Milletin ödediği verginin nasıl harcandığının hesabı Kesin Hesap Kanun Teklifinin görüşmelerinde sorulur. Ödenen verginin hesabı sorulamıyorsa kimse demokrasi var demesin. Bu sorun öteden beri vardır. Bu nedenle bu sistemi değiştireceğiz. Kesin Hesap Kanun Teklifleri yeni kuracağımız Kesin Hesap Komitesinde görüşülecektir. İktidarın denetiminden uzak bir halde çalışması için de Kurul lideri ana muhalefet partisinden olacaktır. Bu tıpkı vakitte iktidarın yaptığı harcamaların hesabını Mecliste vermesi demektir. Bu uygulama ile bakanlar ve bürokrasi kamu harcamalarında daha dikkatli olacaktır.
Ayrıca, Kesin Hesap Kanununun içeriğini de Bütçe Kanununun içeriğine paralel olarak değiştireceğiz. Böylelikle her bir kamu yönetimi için düzenlenmiş olan Sayıştay Raporları ve Genel Uygunluk Bildirimi ile Kesin Hesap Kanunlarının bağı daha güçlü bir formda kurulmuş olacaktır.
‘GÖRECEKSİNİZ, BÜTÜN BUNLAR CUMHURİYETİMİZİN İKİNCİ YÜZYILINDA KURACAĞIMIZ ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRASİ İÇİN ÇIKTIĞIMIZ SEYAHATİ ÇOK KISALTACAKTIR’
Önceki sorularımıza verdiğiniz karşılıklar çerçevesinde öngördüğünüz vergilendirme ve kontrol uygulama ve siyasetlerinin nasıl bir devlet toplum ilgisi yaratacağını düşünüyorsunuz? Ülkemizin karşı karşıya bulunduğu demokrasi meseleleri bakımından bu siyasetlerin demokratikleşme alanında kıymetli bir değişiklik yaratmasını bekliyor musunuz?
Kemal Kılıçdaroğlu: Demokrasiler hep sivil toplumdan güç alırlar. Siyasal toplum, yani Devlet güce ve baskıya, sivil toplum ise ikna ve uzlaşmaya dayanır. Sivil toplum en geniş manada devletin dışında kalan alanın tamamı olarak tanımlanmaktadır. Sivil toplumun güçlü olduğu demokrasilerde devletin gücü sınırlanır. Bizim üzere otoriter rejim uygulamaları ile demokratik kurumların iç içe olduğu otoriter rejim ögelerinin giderek daha fazla tartı kazandığı ülkelerde demokrasi bir krizin içindedir. Bunu aşmanın yolu her şeyden evvel sivil toplumu güçlü kılmaktır. Sivil toplumun zayıflaması; demokrasinin güç kaybetmesi, popülist akımların yükselmesi ve otoriter rejimlerin taban bulması demektir. Bu türlü bir süreçte siyasal iştirak da olumsuz etkilenir. Sonuç özgürlüklerin kaybedilmesine kadar varabilir.
Biz vergilendirme, kamu harcamaları, vergi ve harcamaların millet ismine kontrolü hususlarında yeni bir toplum mukavelesi öneriyoruz. Vergi siyasetlerinin belirlenmesi sürecine katılan, ödediği verginin hesabını sorabilen bir sivil toplumu inşa edeceğiz. Güçlü sivil toplum demokrasimizi güçlendirecektir. Her şey şeffaf olacaktır. Göreceksiniz, bütün bunlar Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında kuracağımız özgürlükçü demokrasi için çıktığımız seyahati çok kısaltacaktır. (HABER MERKEZİ)