İranlı kadın aktivist Shiva: Sevgili Jina, ölmezsin, adın sembol olur

İran da 1979 da yaşanan İslam Devrimi sonrası ülkede bayanların haklarına ve toplumsal pozisyonlarına kısıtlayıcı yasalar çıkarıldı İran dini başkanı Humeyni Escort nin 7 Mart 1979 da başörtüsünü zarurî hale getirme teşebbüsü 8 Mart ta binlerce bayanın sokağa çıkması ve protestoları sayesinde engellendi Nisan 1979 da İran İslam Cumhuriyeti resmen kuruldu Bu tarihten sonra ülkede bayanlar başörtüsüne karşı vakit zaman şovlar düzenledi Bugün ise 44 yıldır süren İran rejimine karşı bayanlar başörtülerini yakarak saçlarını keserek ve dans ederek protestolar düzenliyor

İran ın Sanandaj kentinde 17 yıl öğretmen olarak çalışan 2018 yılında Kanada ya göç ederek toplumsal çalışmacı olarak hayatına devam eden Rojhilat tan Shiva Amerilad ile İran da süren protestoları konuştuk İran da yaşadığı uzun yıllar boyunca bayan ve personel hakları savunuculuğu yapan Shiva ya nazaran yaşanan protestolar yalnızca başörtüsü için değil temel insan haklarıyla direkt ilişkili İran daki gençlerin bu protestoları evvelkilerden ayırdığını söyleyen Shiva hem feminist hem de sınıf münasebetleri açısından bugün ülkesinde yaşananların İran ile sonlu olmadığını tabir ediyor

SEVGİLİ JİNA ASLA ÖLMEZSİN İSMİN SEMBOL OLUR

İran İslam Devrimi nin ilan edilmesinden sonra ülkede faal bir bayan çabası olduğunu görüyoruz Birkaç yıl evvel de Beyaz Çarşamba ya da Benim Kapalı Özgürlüğüm hareketlerine şahit olduk İran da bayan olma uğraşı ne manaya geliyor

İran da bayan hareketinin çıkışı 19 uncu yüzyıla uzanıyor İran Anayasa Devrimi ni deneyimlerken de bayanların kendi toplumsal şartlarını değiştirmek için organize teşebbüsleri oldu İstek Şah ın iktidara gelmesiyle birlikte bayan hareketi yeni yeni ortaya çıkan diktatörlüğün sınırlamalarının cefasını çekmeye başladı Ataerkil despot İstek Şah ın ataerkil zıddı bayan kümeleri bir yana hiçbir bağımsız ve geleneğe uymayan örgüte tahammülü yoktu

KADIN VE ERKEĞİ AYIRAN SONLAR OLUŞTURULDU

1979 İran İslam Devrimi nden beri ise toplumda bayan ve erkeği ayıran hudutlar oluşturuldu Yaklaşık 40 yıldır İranlı bayanlar kendilerine zorla kabul ettirilen başörtüsü takma kuralına karşı koymaya çalışıyorlardı 2017 de Tahran’daki Enghelab Caddesi’ndeki elektrik panosunun üzerinde Enghelab Caddesi Kızı lakaplı bayanın başı açık olarak durması ve beyaz başörtüsünü bir sopayla sallamasıyla bayanların gayreti ivme kazandı Mayıs 2017’de Beyaz Çarşamba Mücadelesi başlamıştı

Bugün bayanların daha bahadır bir aksiyon pratiğiyle rejime karşı protestolar düzenledikleri değerlendirmeleri yapılıyor Bayanların hangi hakları gasp ediliyor ve neye karşı çaba ediyorlar

2022 ye geldiğimizde Jina nın öldürülmesiyle birlikte şovlar eş vakitli birçok Kürt vilayetine yayıldı Mezar taşında Kürtçe bir ileti yazıyordu Sevgili Jina asla ölmezsin İsmin sembol olur hakikaten onun ismi marjinaleştirilen insanların ulusların cinsiyetlerin toplumsal cinsiyetin birleşmesinin sembolü Etnik cinsiyet dinî ve kültürel çeşitliliği yıllarca rejim tarafından böl ve yönet doktrinine dayalı olarak sömürülen ve sahiplenilen çok çeşitli ezilen kümelerin sembolü oldu

ETNİK VE TOPLUMSAL CİNSİYET BASKISI JİNA NIN VÜCUDUNDA BİRLEŞTİ

Jina Mahsa Amini bir Kürt bayanı Bu nedenle etnik ve toplumsal cinsiyet baskısı vücudunda birleşti O kesişimsel baskının sembolü olduğu için insanlarda yakınlık yarattı Yaklaşık iki haftadır Kürt bölgesinden İran’ın öteki tüm kentlerine çok ilerici bir sloganla Jin Jiyan Azadi Kadın Hayat Özgürlük şovları düzenleniyor Jin Jiyan Azadi harekete geçirici bir potansiyele sahip Protestocular zarurî başörtüsü takmaya son vermeyi istedikleri üzere bayana karşı ayrımcılık ve şiddete son vermeyi de amaçlıyor Yayınlanan görüntülerden görüyoruz bayanlar bu protestoların liderleri Erkekleri ve toplumun farklı kesitlerini sokağa davet eden bayanlar var Bu protestoların tahminen de son 100 yılın talepleriyle nasıl birbirine bağlandığını görüyoruz Bu yüzden bu protestolar ne yalnızca Kürt hareketiyle ne de Perslerle ilgili Bu daha uygun bir hayat için çaba eden 85 milyon beşerle ilgili

İNSANLAR YALNIZCA MECBURÎ BAŞÖRTÜSÜNE KARŞI MÜCADE ETMİYOR

Jina nın vefatından sonra başlayan kitlesel direnişler bayan gayreti bir yana toplumsal bir çıkış arayışına dönüşmüş üzere görünüyor O denli mi

İran daki beşerler yalnızca mecburî başörtüsüne karşı gayret etmiyor birebir vakitte temel hakları için uğraş ediyorlar Aslında politik diktatörlüğün bütününe karşı koyuyorlar Bu protestolar İran ve Kürdistan da geçmiş yüzyıldaki tahminen de başka bütün hareketlerin talepleriyle kontaklı Derin bir ümitsizlik ve çaresizlik atmosferinin yerini güçlü bir öfke ve umut duygusu aldı Toplumsal hayatın bütün veçhelerinde eşitliği ve politik ömrün çoğulluğunu restore etme umudu oluştu Özgül şartlar altında bu umut algısı tüm bölge üzerinde kalıcı tesirler yaratabilir

GENÇLER BU HAREKETİ EVVELKİLERDEN AYIRIYOR

Sizce yeni kuşağın bu uğraşta tesiri olabilir mi

Aile kurumu baskının temel araçlarından biri olmasına karşın cinsiyetleri ve cinsel yönelimleri ne olursa olsun gençler ve ergenler bu çabaya geniş iştirak sağlıyor Ve çok yeterli bilinir ki devlet baskısı aile kurumunun takviyesi olmaksızın muvaffakiyete ulaşamaz Doğrusu aile fiyatsız bir polis gücü olarak çalışıyor Lakin bu protestoların öne çıkan özelliği birden fazla 30’lu yaşların başında olan ve bir müddetliğine aile baskısından kurtulmuş ve çok acımasız bir rejime karşı cesurca duran gençlerin varlığıdır

GENÇLİK HÜKÜMETE KARŞI AYAĞA KALKIYOR

Genç nesil değişim için umut yarattı Bu hareketi evvelkilerden ayırıyor Gençlik aile yapısı okul hükümete karşı ayağa kalkıyor Var olan sistemi yine üreten toplumsal kuralların hepsine karşı Bu harekete nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın bu baskıcı nizamda yaşayan insanların zihnine ve var olan tertibe temel tesirleri yadsınamayacak

BUGÜNKÜ PROTESTOLAR İRAN DA YÜZYILI AŞKIN OLAN FEMİNİST HAREKETE BORÇLU

İran da yaşayan bayanların talepleri neler

İran da bayanlar on yıllardır sistematik olarak baskılanıyor Bugünkü protestolar kendini bayanların kendi vücutları üzerinde tek kelam sahibi olması için çabalayan yüzyılı aşkın var olan İran daki feminist harekete borçludur Bu tahakküme karşı bir vakitler beşerler vücutlarını yakarak bugün ise başörtüsünü yakarak ve saçlarını keserek çaba ediyorlar Bayanların kendi vücutlarının denetim edilmesine karşı çıkardıkları isyanlarda son damlayı bekleyen güçlü bir siyasi potansiyel vardı Ve Jina Mahsa ‘nın öldürülmesi son damla oldu Bu protestolar çaresizlik hissini umuda dönüştürdü

GENELDE İNSAN HAKLARINA ÖZELDE BAYAN HAKLARINA

Kadınlar genelde insan haklarına ve özelde bayan haklarına hürmet gösterilmesini istiyorlar Adalet yasal eşitlik eşit mesleksel fırsat tabir özgürlüğü inanç ve kanaat özgürlüğü yeterli ekonomik şartlara sahip olmak talepler ortasında Bayanlar tüm ayrımcı kural ve kanunları ortadan kaldırmak için meydan okuyor ve uğraş ediyorlar

BİR KARARNAME TÜM BAYAN YARGIÇLARI MİSYONDAN ALDI

Örneğin kız öğrenciler üniversitelerde birçok çalışma alanından men edildi Bir kararname ile tüm bayan yargıçlar vazifeden alındı ve kız öğrencilerin hukuk fakültelerinden men edilmesine sebep oldu Bayanların birtakım spor kollarına katılmaları yasaklandı ve spor alanlarında erkekleri izlemelerine müsaade verilmiyor Şeriata dayalı yasalar erkeklere birebir anda birden fazla eşe sahip olma ve eşlerini istediği üzere boşama hakkı veriyor Çocuk velayeti kanunları erkeklerin lehine boşandıktan sonra bayanlar erkek çocuklarına yalnızca iki yaşına kadar ve kız çocuklarına yedi yaşına kadar bakma hakkına sahiptir Bu yaşlardan sonra babaların tam velayet hakkı var

KADINLAR NE İSTEDİKLERİ KONUSUNDA ÇOK NET VE ŞEFFAF

Kadınlar on yıllardır çalınan hakları için gayret ediyor Bu sefer ne istedikleri ne istemedikleri konusunda çok net ve şeffaflar Bayanlar başörtüsü de dâhil olmak üzere dini düzenlemelerin zarurî tabiatını amaç alıyor Hükümet yahut baskıcı kümesi devirmek bu protestonun en temel taleplerinden biri Fakat bayanlar ve baskı altındaki beşerler bilmeli ki derinlere yerleşmiş ataerkil kurumlar kaldığı sürece hükümeti değiştirmenin bizi taleplerimize daha da yaklaştırmayacağı kesin

DAYANIŞMA PROTESTOLARI HAREKETİ DAHA İLERİYE GÖTÜRMEYE YARDIMCI OLUYOR

Dünyada ve Türkiye de Jina ve İran direnişi için dayanak aksiyonları düzenleniyor Kimi aksiyonlarda polis şiddeti gözaltılar ya da soruşturmalar yaşanıyor Bu takviye hareketlerini nasıl değerlendiriyorsunuz

Hem bayan hareketi açısından hem de sınıf bağlantıları açısından bugün İran da yaşananların İran ile hudutlu olmadığını biliyoruz Yapay sonlar ne olursa olsun tüm Orta Doğu bölgesindeki insanların ömrü kültürel entelektüel ve maddi olarak birbirine bağlıdır Ayrıyeten Kürt siyasetinin bu hareketin merkezinde olduğunu da fark etmeliyiz Kürt sorunu da özünde bölgeseldir Kürdistan ın bir modülünde ne olursa olsun başka üç modülüne çok süratli dokunacaktır Ve biliyoruz ki bayan hakları problemi hudut tanımaz bayanlar dünyanın her yerinde baskıya maruz kalıyor Hareketin iki istikameti yani bayanlar ve Kürtler Türkiye de dâhil olmak üzere Orta Doğu daki öbür ülkelerdeki hareketlerle direkt ilişkileniyor Dünyanın dört bir yanında sokaklarda düzenlenen bu dayanışma protestoları hareket için çok temel ve onu daha ileriye götürmeye yardımcı oluyor İran üzere bir diktatörlük devletinin demokratikleşmesinin sonuçlarının direkt Bağdat’ta Kabil’de Rojava’da Beyrut’ta ve tüm Orta Doğu’da hissedileceğini bilmeliyiz Bu bölgedeki tüm ezilenlerin hâkim seçkinlere karşı ortak bir çabasıdır

DÜNYANIN EN RADİKAL VE İLERİCİ GÜÇLERİNİN DAYANIŞMALARINA TALİBİZ

İran daki direniş için dünya feminist hareketine ve milletlerarası örgütlere ne söylemek istersiniz

Jina nın öldürülmesi dünyada yankılandı Lakin biz Kürt ve İranlı bayanlar bu sembolik dayanışmayı her ne kadar kıymetli bulsak da hareketimiz için somut maddi bir dayanağa dönüşmeme ihtimalini biliyoruz Birebir vakitte hashtaglerin ve toplumsal medya trendlerinin gücünün kendi temposu ve mantığının olduğunu da biliyoruz Dünyanın en radikal ve ilerici güçlerinin dayanışmalarına talibiz

BU İHTİLAL ÖZÜNDE BAYANLAR OLAN EN ÇOK EZİLEN KÜMELERİN SESİDİR

İranlı bayanlar Orta Doğu’nun en sert diktatörlüklerinden birine karşı gayret ederken onların bölgesel ve milletlerarası seviyede duyulan gerçek ve sansürsüz seslerine yardım eden güçlere kıymet veriyoruz Radikal feminist ve demokratik güçlerden gelen bölgesel ve global dayanışma batılı güçlerin parasına lobisine ve kitlesel medya araçlarına sahip kral taraftarı ve merkezi milliyetçi gerici güçler tarafından İran daki bayanların ihtilalinin gasp edilmesini önlemek için hayati Bu ihtilal özünde bayanlar olan en çok ezilen kümelerin sesidir İran dışındaki ilerici güçler anın mometin hassasiyetini yakalamalı ve ihtilalle omuz omuza durmalı

PROTESTOLAR HEPİMİZİN UMUDUNU DİRİLTİYOR

Bugün İran ı uzaktan takip ediyor olmak size ne hissettiriyor

Dürüst olmak gerekirse karışık hisler hissediyorum Protestolar hepimiz için umudu diriltiyor Kürdistan ve İran daki elleri boş bayanların polis ve onların zırhlı araçlarıyla karşı karşıya gelme yüreğine sahip olmalarından ötürü gururlu orada olamadığım için ise birebir vakitte pişmanım Bu hareket diaspora ile ilişkili ve biz burada hareketin radikal feminist ve demokratik sesinin gereğince güçlü duyulması için hayli ağır çalışıyoruz Burada da yüreklendirici ve ilham verici bir umut duyuyoruz ve bu umut üzerinde hayat dayanışma dostluk ve radikal talepler yeşeriyor Rejim on yıllardır diasporayı İran daki isyan dalgalarından uzak tutmayı deniyor Bu sefer bayanlar bu ayrıma büsbütün dur dedi ve diasporanın onlarla olduklarını biliyorlar Birbirine bağlılık baskının panzehiridir Biz bu panzehiriz

PATRİARKANIN BİTTİĞİ BİR ORTADOĞU İÇİN İLERİYE BAKIYORUZ

Ülkeniz için hayaliniz nedir ve hangi şartlarda dönmek istersiniz

Elbette ki daha düzgün şartlar altında dönmek isterim Hareketimiz başarılı olduğunda bayanlar başörtüsü takmadığı için öldürülmediğinde personeller düzgün bir hayata sahip olduğunda ve elbette İran nüfusunun yüzde 50 sinden fazlasını oluşturan devletsiz halklar ve marjinalleştirilen kümeler bütün bu baskılardan kurtulduğunda Bayan hayat özgürlüğün gücü Orta Doğu da radikal dönüşümün sihirli formülü olarak görülüyor Bu sihirli formül İran da milyonlarca insan tarafından tecrübeleniyor Biz patriarkanın ırkçılığın ve sömürünün bittiği bir Orta Doğu geleceği için ileriye bakıyoruz O vakte kadar uğraş çaba ve çaba