Namık Alkan
İZMİR – CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Maltepe mitinginde “Ben neoliberalizme karşıyım, bırakın halkı sömüren sömürsün, piyasa kendi istikrarını bulur telaffuzuna karşıyım. Türkiye’de toplumun belleğine yerleşen bu anlayış, iktidar takviyeli sömürme ve köleleştirmeye dönüştü. Bu yüzden insanların geçim kaynaklarını korumak ve yeni fırsatlar yaratmak için devletin müdahil olması gerektiğine inanıyorum” dedi. Kılıçdaroğlu’nun neoliberalizme karşı olmasına karşın altılı masanın en az iki üyesinin neoliberal olması, “altılı masa iktidara gelirse iktisatta ve dış siyasette neoliberal siyasetler uygulanacak mı, uygulanmayacak mı?” sorusunu akla getirdi.
ODTÜ Kuzey Kıbrıs Yerleşkesi İktisat Programı Koordinatörü Doç. Dr. Emre Özçelik ile Kılıçdaroğlu’nun neoliberalizm çıkışını ve neoliberalizmin dünü, bugünü ve yarınını konuştuk.
‘YERİNE NE KONACAĞINI TAM OLARAK BİLEMİYORUZ’
Kemal Kılıçdaroğlu, Maltepe mitingindeki kelamları ile neoliberalizme net olarak karşı çıktı. Kılıçdaroğlu’nun dediği üzere neoliberalizmin dünya ve ülkemizdeki uygulamalarına bakıldığında, bu anlayış iktidar takviyeli sömürme ve köleleştirmeye mi dönüştü?
Kemal Kılıçdaroğlu mevzuyu siyaset lisanıyla ele almış olağan. Ben de neoliberalizme karşıyım. Ama neoliberalizm de tabir yerindeyse “suyu çıkmış” bir kavram ve olgu. 2022 prestijiyle elli yaşıma geldim ve neoliberalizm çocukluğumdan beri çok konuşulup tartışılıyor. Bana kalırsa, Turgut Özal’ın gevrek çehresi ile “inter-dipendans” demesidir neoliberalizm. “Çankaya’nın şişmanı, emekçinin düşmanı”dır. Neoliberalizm 90’lı yıllardır; tıpkı siyaset çerçevesini savundukları hâlde Mesut Yılmaz ile Tansu Çiller’in kıyasıya didişmeleridir. Neoliberalizm birebir vakitte Kemal Derviş’in IMF ve Dünya Bankası dayanaklı kurumsal reformlarıdır da. Ali Babacan, Ahmet Davutoğlu üzere AKP’den ayrılan siyasetçiler de neoliberalizme dâhil. Zira anti-neoliberal bir şairimizin dediği üzere, ayrılık da sevdâya dâhil, zira ayrılanlar hâlâ sevgili. Kılıçdaroğlu neoliberalizme karşı olduğunu söylüyor, fakat altılı masada (en az) iki neoliberal var. Nasıl olacak bu? Altılı masa olur da iktidara gelirse iktisatta ve dış siyasette neoliberal siyasetler uygulanacak mı, uygulanmayacak mı? Kılıçdaroğlu’na bu soruyu yöneltmek isterdim.
Neoliberalizm dünyada ve Türkiye’de aşağı üst kırk yıllık bir periyoda damgasını vurdu. Son yıllarda da sahneden çekilmeye başladı. Bugünlerde biraz da bu geri çekilişin sancılarını deneyimliyoruz. Yerine ne konacağını tam bilemiyoruz. Bu uzun neoliberal periyodun enteresan özelliklerinden biri de çabucak her sorunu yerli yersiz neoliberalizmle ilişkilendiren analistlerin ortaya çıkmasıydı. Kerameti kendinden menkul anti-neoliberal ezberler kendi terslerini da “ayna görüntüsü” olarak yarattı alışılmış. Yani neoliberalizmden yerli yerinde bahsedildiğinde bile ezbere tepki gösteren, siyasal-iktisadi ve toplumsal problemlerin neoliberalizm üzerinden tartışılmasından asla hazzetmeyen analistler de türedi. Ben kendimi bu iki tip analiste eşit uzaklıkta pozisyonlandırmaya uğraş ediyorum. Buna uğraş etmezseniz kendinizi daima bir kayıkçı arbedesinin ortasında buluyorsunuz.
‘NEOLİBERALİZMİN BAŞAT ÖZELLİĞİ, EBEDİYEN SERMAYE YANLISI OLMASI’
Pekala nasıl görmek lazım neoliberalizmi?
Neoliberalizmi eğrisiyle doğrusuyla birtakım dersler almamız gereken, somut bir siyasal-iktisadi mazi olarak görmeye çalışıyorum. Neoliberalizm sahneden çekilirken, istesek de istemesek de neoliberalizmin kimi ögeleri geleceğe karışacak. İnsanlığın siyasal-iktisadi tarihi bize bembeyaz ve yesyeni sayfalar açmanın mümkün olmadığını öğretiyor. Münasebetiyle neoliberalizmin hangi ögelerini geleceğe taşıyacağımızı ve hangilerini taşımayacağımızı uygar bir çerçevede, serinkanlılıkla düşünmemizin gerektiği günlerden geçiyoruz. Bana o denli geliyor ki bu, dünyada ve Türkiye’de 2020’lere damgasını vuracak en önemli sorunsallardan biri olacak. Neoliberalizm sahneden çekiliyor, fakat önümüzdeki yıllarda onun yerini almaya başlayacak yeni siyasal-iktisadi paradigmanın nasıl olacağı, çoklukla neoliberalizm referans alınarak tartışılacak. Bunu bir sorun olarak görmemeliyiz.
Münasebetiyle Kılıçdaroğlu’nun neoliberalizme karşı çıkarken “insanların geçim kaynaklarını korumak ve yeni fırsatlar yaratmak için devletin müdahil olması gerektiğine inanıyorum” demesi pek kıymetlidir. Zira Kılıçdaroğlu burada neoliberalizmin geleceğe taşımamamız gereken negatif bir özelliğini yerli yerinde ima ediyor. Neoliberalizm “insanların geçim kaynaklarını korumaya” ve “yeni fırsatlar yaratmaya” yönelik toplumsal ve kalkınmacı siyasetlerin uygulanmasına sahiden de ket vurmuştur. Bu türlü siyasetlerin geniş toplum bölümlerinin ömür ve çalışma şartlarını iyileştirebilmesi için iktisadi planlama ve uzun vadeli bir iktisadi bakış açısı gereklidir. Neoliberalizm tam da bunları (yani iktisadi planlamayı ve uzun vadeli bakış açısını) sakınılması gereken “öcüler” olarak takdim etmiştir. Neoliberalizmin başat özelliği, ebediyen sermaye yanlısı olması ve münasebetiyle emeği sermayenin bir objesi pozisyonuna indirgemesiydi. Emek dediğimiz, geniş toplum kısımlarıdır. Gerçek bir demokraside, adil bir ekonomik nizamda geniş toplum kısımlarının natürel ki obje değil özne olmaları gerekir.
‘SOSYALİST BİR SİSTEMDE BİLE ‘İYİ YÖNETİŞİM’ ELZEMDİR’
Neoliberalizmin geleceğe taşımamamız gereken ögelerinin yanı sıra, bir de geleceğe taşıyabileceğimiz ögelerinden bahsettiniz. Neyi kastediyorsunuz, biraz anlatabilir misiniz?
Şu soruya karşılık aramamızda fayda var: Gerçek bir demokrasiyi, adil bir ekonomik nizamı nasıl tesis edebiliriz? Bu elbette hiç kolay bir iş değil, lakin bu hedefleri gerçekleştirmek için neoliberalizme atfedilen kimi ögeleri geleceğe taşımaya çalışabileceğimizi düşünüyorum. Burada kastettiğim, bir “iyi yönetişim” (good governance) çerçevesinin tesis edilmesiyle ilgili. Bu türlü bir çerçeveye bazıları “ikinci kuşak neoliberal reformlar” yahut “düzenlemeci neoliberalizm” diyorlar. Hâlbuki bana o denli geliyor ki “iyi yönetişim” neoliberalizme mahsus bir çerçeve değildir. Sosyalist bir sistemde bile “iyi yönetişim” elzemdir. Yirminci yüzyılın sosyalizmlerinin son kertede sapır sapır dökülmelerinin değerli nedenlerinden biri de bu “iyi yönetişim” konusunu es geçmiş olmaları değil miydi?
Bu noktada, mesela Dünya Bankası’nın “iyi yönetişim” çerçevesini altı temel prensip ile tanımlayıp ölçtüğünü hatırlayalım: 1) Kelam hakkı ve hesap sorulabilirlik, 2) Siyasal istikrar ve şiddetin önlenmesi, 3) Aktif idare, 4) Regülasyon kalitesi, 5) Hukukun üstünlüğü, 6) Yolsuzluğun kontrolü. Diyelim ki ülkemizde tümüyle anti-neoliberal, hatta ismiyle sanıyla sosyalist bir siyasal-iktisadi sistem tesis etmeye çalışıyoruz. O denli bir sistemi de pekâlâ bu altı unsura dayandırmak mümkün. Bana sorarsanız, mümkün olmanın ötesinde, mecburî. Münasebetiyle, “iyi yönetişim” şiarını “düzenlemeci neoliberalizm” ile özdeşleştirmekten vazgeçmeliyiz. Bu şiarı serinkanlılığımızı koruyarak neoliberal sürecin faydalı bir eseri olarak görebiliriz, görmeliyiz. Bu faydalı eseri geleceğe taşımak, bizi neoliberal yapmaz, kimse bundan korkmasın.
Bu bahsi, bir iki yıl önce yazdığım kısa bir makaleden bir alıntı yaprak kapatmama müsaade verin lütfen: “Yapısal ıslahat, kurumsal gelişme, ‘iyi yönetişim’ dendiğinde sol cenahın aklına da –haklı olarak– türlü türlü ‘çapanoğlu’ geliyor. Zira son yirmi-otuz yıldır bu kavram ve olgulara dayanan uygulamalar, birçok durumda, bilhassa işgücü piyasalarının sermaye lehine düzenlenmesine ve anayasal-sendikal hakların itibarsızlaştırılmasına yola açan emek tersi pratikleri pekiştirdi. Ancak emeği sosyoekonomik ve siyasal-iktisadi açılardan güçsüzleştiren ve sermayeyi kayıran bu yaygın uygulamaları, kapsayıcı bir çağdaş planlama paradigmasını tesis ederek ayıklamak ve bertaraf etmek de pekâlâ mümkün…. [G]ünümüzde, neoliberalizmin sermaye dostu ideolojisinin terk edildiği, sermayeyi rekabete zorlayacak ve teknolojik ilerlemeyi yönetecek, emeğin refahını ve istihdam imkanlarını genişletmeyi hedefleyecek, kurallı ve planlı bir çağdaş ekonomik modelin zarureti giderek belirginleşiyor.” Güzel yönetişim, bu alıntıda bahsettiğim çeşitten bir modelin tesis edilmesini kolaylaştıracak, hatta sağlayacak bir çerçeve sunuyor bize aslında.
‘CHP’NİN BU BAHİSTEKİ GENEL YAKLAŞIMI MUAMMA’
Pandemi devrinde “Korona-virüs kapitalizmin kifayetsizliklerini tüm ülkelerde gün üzere ortaya çıkardı, artık hiçbir şey eskisi üzere olmayacak” yahut “Korona-virüs neoliberal siyasetlerin sonunu getirmiş oldu, dünyada artık kamucu sıhhat ve eğitim siyasetleri uygulanmaya başlayacak” yahut “Küresel bir sosyalizmin zarureti artık yeterlice anlaşıldı” üzere değerlendirmeler yapıldı. Pandeminin sonuna gelinirken, pandemi ile birlikte memleketler arası iktisatta ve siyasetlerde ne değişti? Dünya iktisadı ne istikamete ilerliyor?
Evet, pandeminin başlarında bilhassa kimi sosyalist yahut sosyalizan arkadaşlar –bana kalırsa biraz da “romantik” duygularla– bu türlü değerlendirmelerde bulundular. Bu bahse da aslında sizinle o vakit BirGün için yaptığımız bir söyleşide epey detaylı değinmiştim. O söyleşiye “Dönüşümü virüs değil örgütlülük sağlar” başlığını koymuştuk, hatırlarsanız. Ortadan geçen iki yılın sonunda ben birebir yerdeyim: Evet, dönüşümü virüs değil, örgütlülük sağlar. Örgütlülük de o denli “boyacı küpü” değil ki iki yıl üzere çok kısa bir müddette canlansın. Bu, uzun devirli, kararlı bir siyasal ve toplumsal çabası gerektiriyor elbette. Zira neoliberalizm geniş toplum kısımlarının örgütlülük imkanlarını çok daralttı, emeğin geçmiş kazanımlarını büyük hasara uğrattı.
Bu bakımdan, mesela genelde CHP’nin, özelde de Kılıçdaroğlu’nun, Ekrem İmamoğlu’nun yahut Mansur Yavaş’ın emeğin örgütlülüğünü canlandırmak üzere makul bir plan ve programları olup olmadığını pek bilmiyoruz. Kuru kuruya neoliberalizm aykırılığı deklare etmek bence kâfi değil. Emeği hem siyaseten, hem de iktisaden güçlendirmek için neler yapacaksınız? Neoliberalizmin kırk yıldır neden olduğu hasarları nasıl tamir edeceksiniz? CHP’nin bu bahisteki genel yaklaşımı muamma olma özelliğini koruyor, maalesef.
‘SELİN SAYEK BÖKE EMEK YANLISI VE KAMUCU BİR DURUMU BENİMSEDİ’
Öte yandan CHP Genel Sekreteri ve İzmir Milletvekili Selin Sayek Böke’nin bilhassa son yıllarda emek yanlısı ve kamucu bir konumu benimsediğini, ben şahsen ümit ve sevinçle gözlemliyorum. Beş altı yıl öncesine kadar, kimi sosyalist arkadaşlar Sayek Böke’yi neoliberal olarak kategorize ediyorlardı. Ancak o denli anlaşılıyor ki bu kategorizasyon pek de gerçek değilmiş. Son yıllarda CHP içinde en sosyalizan telaffuzların çoklukla Sayek Böke’den geldiğini söyleyebiliriz sanırım. Ben bunu CHP için değerli bir kazanım ve pahası bilinmesi gereken bir zenginlik olarak görüyorum. Sayek Böke’nin düzgün bir iktisatçı olduğuna da kuşku yok. Üstelik ana-akım sayılabilecek bir akademik iktisat geleneğinden gelip siyasette yani gerçek hayatta kamucu ve emek yanlısı bir konuma yanlışsız tekâmül etmiş olması, siyasal-iktisadi problemlerin farklı ve karmaşık taraflarını serinkanlı bir tahlille irdeleyebilen biri olduğunu da gösteriyor bence. Hasebiyle CHP’nin ve Kılıçdaroğlu’nun Sayek Böke üzere uzman bir iktisatçı-siyasetçiden çok daha fazla istifade etmeleri gerektiğini düşünüyorum.
‘DÜNYADA PEK ÇOK KANAAT BAŞKANI DEVLETİ MİSYONA ÇAĞIRIYOR’
Bu söylediklerim, “Dünya iktisadı ne tarafa ilerliyor?” sorunuzla irtibatlı aslında. Dünyada neoliberalizm sahneden çekilirken, hiç de sosyalist olmayan ve yüksek profilli pek çok siyasal iktisatçı ve kanaat başkanı yaygın biçimde devleti misyona çağırıyorlar günümüzde. Bu çok değişik bir gelişme. Üstte ilişkisini verdiğim kısa makalede, dünya çapında kanaat liderlerinin çağımızda devletten bekledikleri kapsamlı ve karmaşık vazifeleri bir tablo yardımıyla özetlemiştim. Müsaadenizle o tabloyu buraya da aktarayım, zira bu tablo birebir vakitte dünya iktisadının ne tarafa ilerlediği konusunda da fikir verecektir bize:
Bu tabloda özetlenen çok boyutlu sıkıntıları özel bölümün yahut “serbest piyasa”nın çözemeyeceği açıktır. Bu sıkıntılar silsilesinin kıymetli bir kısmını neoliberalizm yaratmıştır ve münasebetiyle bunların tahlilini neoliberal siyasetlerden bekleyemeyiz. Esasen tam da bu nedenle dünya çapında siyasal-iktisatçılar ve kanaat liderleri –hiç de sosyalist olmadıkları hâlde– son yıllarda devleti ısrarla vazifeye çağırma gereği duyuyorlar. Bu mevzu üzerinde daha derinlemesine düşünmek isteyen okuyucuları, üstte ilişkisini verdiğim kısa makaleme tekrar yönlendirmek isterim.
Öte yandan, Türkiye’de bu cinsten kamucu siyasetleri geniş toplum bölümlerine anlatabilecek siyasal partiler sayıca çok azdır ve bunların değerli bir kısmının kayda kıymet bir seçmen tabanı da yoktur. Bu nedenle, bana o denli geliyor ki CHP üzere geniş seçmen kitlelerine hitap edebilen ve kendi bünyesinde toplumsal demokrat bir damarı da barındıran bir partinin kamucu ve emek yanlısı siyasetleri ve stratejileri çok daha düzgün özümseyip bu alanlarda çok daha aktif ve ikna edici plan ve programlar hazırlaması gerekiyor. Bana kalırsa, bu yalnızca CHP’nin seçim performansına olumlu katkı yapmaz, birebir vakitte Türkiye’nin dünyadaki olası dönüşümleri ıskalamasını önlemek açısından da çok faydalı olur.
‘TÜRKİYE’DE MEVCUT İKTİDAR HÂLÂ NEOLİBERAL’
Bu söylediklerinizi biraz daha açabilir misiniz? Örneğin, Türkiye’de AK Parti iktidarı neoliberal miydi? Hâlâ neoliberal sayılabilir mi? Neoliberalizme karşı çıkan siyasal muhalefet nasıl bir iktisat programı tasarlayabilir?
Neoliberalizmin başat özelliğinin sermaye yanlılığı olduğunu saptadığımız ölçüde Türkiye’de mevcut iktidarın hâlâ neoliberal olduğunu söylemekte bence bir sakınca yok. Liberaller ve “düzenlemeci neoliberalizm”e yatkın kimi toplumsal demokratlar buna itiraz edeceklerdir. Bırakınız etsinler… Türkiye’de “düzenlemeci neoliberalizm”in tepe günlerinde de AKP iktidarı vardı. Ali Babacan geçenlerde o günleri sitayişle yâd eden şöyle bir tweet atmış: “Biz, bu ülkede iki büyük ekonomik krizi çözen grubuz. Ülkede yaşayan herkesin hayat standartlarını yükselten, ulusal gelirimizi dörde katlayan takımız. Ayinesi iştir kişinin. Lafa bakılmaz.”
Babacan’ın bahsettiği birinci kriz Türkiye’nin kendi kriziydi; 2000-2001 krizi yani. O krizden çıkışı Kemal Derviş’in ünlü “Güçlü İktisada Geçiş Programı” sağlamıştı. AKP ve Babacan Kasım-2002’de iktidara geldikten sonra o hazır programı sürdürdüler yalnızca. İktidara geldiklerinde kriz esasen çözülmüştü. Üstelik AKP’nin o birinci periyodunda Türkiye iktisadında nakdî ve mali disiplin kıymetli ölçüde sağlansa da çok yüksek oranlı cari açıklar verilmeye, dış borçlanma hızlanmaya, ithalata ve yabancı sermaye girişlerine bağımlılık artmaya başladı. Ayrıyeten kamu ihale yasasının yamalı bohçaya dönüştürülme sürecinin başlangıcı da yeniden AKP’nin o birinci devrindedir.
AKP’nin ikinci periyodunun başlarında ise 2008-2009 global krizi tüm dünyayı vurdu. Babacan’ın bahsettiği ikinci kriz budur. O vakit Tayyip Erdoğan, Babacan ve grubu global krizin Türkiye’yi teğet geçeceğini savunuyorlardı. Krizin birinci aylarında birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke krize karşı tesirli ve kapsamlı tedbirler alırlarken bizimkiler tuhaf bir özgüvenle 2009 baharına kadar çabucak hiçbir tedbir almadılar. Tüm dünya ekonomilerini sarsan büyük bir krize karşın nakdî ve mali disiplini sürdürmeye çalışarak, neoliberalizme takıntılı bir bağlılıkla krizin Türkiye’yi teğet geçmesini beklediler, ta ki 2009 Mart’ındaki mahallî seçimlerde önemli oy kaybına uğradıklarını, işsizlik oranının yüzde 14’e çıktığını ve iktisadın daraldığını görene kadar. Lakin 2009 baharında bir kriz paketi hazırlamaya başladılar ve ancak görüldü ki bu paket gecikmiş olmasının yanı sıra, sermaye-dostu bir paketti de. Başka pek çok ülke kriz paketlerinde altyapı yatırımlarına kıymet verip işçi bölümlere somut takviyeler verirlerken bizimkiler şirketleri desteklemeye odaklanan, “sermaye yanlısı” manasıyla neoliberal bir paket hazırladılar. 2008-2009 krizinin Türkiye’ye yansıma hikayesini Ziya Öniş ve Ali Burak İnanç akademik bir makalelerinde çok hoş anlatırlar; herkese öneririm…
‘NEOLİBERALİZME BAĞLILIK MAHZUR OLDU’
Kısacası, Babacan ve grubu vazifedeyken ne sanayi, ne teknoloji, ne de istihdam siyaseti geliştirdiler. Büyümenin yabancı sermayeye, üretimin ve ihracatın ithalata bağımlılığını artırdılar. Cari açıkları ve dış borçları büyüttüler. Kamu ihale yasasının yamalı bohçaya dönüşmeye başlamasına göz yumdular… Hâlbuki o vakitler birçok açıdan bir “fırsatlar” devriydi. “Makul” seviyede döviz kısıtlamaları ve sermaye kontrolleri, örneğin, bilhassa global finansal krizle birlikte gündeme alınabilirdi tahminen. Global krizle birlikte IMF dahi bunlara bir ölçüde cevaz vermeye başladı. Ahbap-çavuş sermayedarların çıkarını gözeterek değil, tümüyle iktisadi kriterlere dayanarak tasarımlanan kısmi bir “ithal ikamecilik” ile üretimin ve ihracatın ithalata bağımlılığını azaltmaya yönelik planlı-programlı siyasetler da birebir devirlerde tasarlanabilirdi. Farklı sosyoekonomik bölümlerin görüşleri dikkate alınarak itinayla hazırlanan bir ulusal kalkınma uyumu çerçevesinde, çağdaş sanayi, teknoloji ve istihdam siyasetleri da o periyotta geliştirilebilir ve uygulamaya konabilirdi. Fakat tüm bunlar plan-program işidir ve uzun vadeli bir iktisadi bakış açısını gerektirir. Neoliberalizme bağlılık, bunların hayata geçirilmesine mâni oldu.
‘PANDEMİDE HARCANMAYAN BÜTÇE, MUHTEMELEN SEÇİM İÇİN SAKLANMAK İSTENDİ’
Mevcut iktidarın sermaye yanlılığı manasında neoliberalizme bağlılığının sürdüğünü son pandemi örneğinde de gördük. Pandemide birçok ülke yurttaşlarına yüklü ölçülerde direkt dayanaklar sağlarken bizde devletin mali imkânı olduğu hâlde yurttaşlar pandemide bütçe üzerinden gereğince desteklenmedi. IMF’nin 2021 Fiscal Monitor raporundaki datalar, Türkiye’nin pandemi şartlarında sıkı bütçe siyaseti uygulayan istisnai bir ülke olduğunu gösteriyor. Muhtemelen, bütçe kaynakları yakın gelecekte seçim iktisadı uygulamak üzere saklanmak istendi. Kredi genişlemesine dayalı, orta/uzun vadede sürdürülemez olduğu besbelli bir büyüme siyaseti uyarınca geniş toplum kısımları borçlanmaya sevk edildi…
Kelamın özü, AKP’nin yirmi yıllık iktidarı pek çok bakımdan “sermaye yanlılığı” manasında bir neoliberal ibretler manzumesidir. Siyasal muhalefetin bu yakın neoliberal geçmişi seçmenlere yılmadan, usanmadan anlatması ve alternatif bir kamucu siyasal-iktisadi paradigmaya geçişin hazırlıklarını yapması gerekiyor. Bana o denli geliyor ki bu türlü plan ve programların hazırlanmasının ve halka duyurulmasının çoktan başlamış olması gerekiyordu. Bu mevzuyu merkeze alan, gümbür gümbür bir seçim kampanyası başlatmak için hâlâ çok geç olmayabilir.
‘KAMUCU VE EMEK YANLISI SİYASETLERİ HAYATA GEÇİRMEK ELZEM”
Eklemek istediğiniz öbür bir şey var mı?
Türkiye’den şimdiki bir örnekle meramımı bağlamaya çalışayım müsaadenizle. Mesela, Kılıçdaroğlu son vakitlerde Merkez Bankası bağımsızlığından da sık sık bahsediyor. İktidara geldiklerinde Merkez Bankası’nı siyasetçi tesirinden ve popülist uygulamalardan arındıracağının sinyallerini veriyor. Hoş, çok hoş, fakat Merkez Bankası bağımsızlığı ve enflasyon hedeflemesi üzere hususlar da aslında sistemik ve sınıfsal sıkıntılar. O denli olduğu için de birtakım ana-akım iktisatçılar yalnızca şunu söyleyip susarlar mesela: “Enflasyon denetim edilip düşürülmezse büyüme ziyan görür, gelir dağılımı da bozulur, bundan da en çok halk bölümleri ziyan görür.” Sorun bundan ibaret olsaydı keşke. Evet, yüksek enflasyon yatırımlara ve büyümeye ziyan verir, gelir ve servet dağılımını sabit gelirlilerin ve ücretlilerin aleyhine bozar, yanlışsız. Lakin bağımsız bir Merkez Bankası enflasyon hedeflemesi uygulayıp enflasyonu denetim altına alırken bahsi geçen bu problemler otomatik olarak düzelmiyor ki. Bağımsız bir Merkez Bankası enflasyon hedeflemesi uygularken eşlik eden katı mali disiplin ve esnek işgücü piyasası siyasetleri, düşük enflasyon şartlarında da yatırımlara ve büyümeye ziyan vermeyi, gelir ve servet dağılımını bozmayı sürdürebiliyor. O şartlarda kâfi istihdam da yaratılamıyor. Tüm bunlar ne olacak? Yani enflasyonla bağımsız Merkez Bankası kanalıyla çaba edilse de, edilmese de işçiler kaybeden tarafta kalabiliyorlar. Sermaye, bilhassa de finans kapital, her durumda kazanan tarafta yer alabiliyor. O nedenle bunların esasen sistemik ve sınıfsal sıkıntılar olduğunu kabul ederek işe başlamak gerekiyor. Kamucu ve emek yanlısı siyasetleri somut plan ve programlar hazırlayarak hayata geçirmek işte bu nedenle elzem. Yoksa, Merkez Bankası bağımsızlığı halkın ömür standartlarını yükseltebilecek, kalkınmayı ve uzun devirli büyümeyi hızlandırabilecek bir sihirli değnek değil. Kamucu ve emek yanlısı siyaset tekliflerinizin araç ve gayelerini somut bir plan-program çerçevesinde açıklayıp gümbür gümbür ortaya koymazsanız; (Z-kuşağının tuhaf tabiriyle ifade edeyim) “boş yapmış” olursunuz.
KİMDİR?
Doç. Dr. Emre Özçelik, doktora derecesini ODTÜ İktisat Bölümü’nden 2006’da almıştır. 2007-2008 akademik yılında 12 ay müddetle İngiltere’nin Cambridge Üniversitesi’nde doktora-sonrası araştırmacı olarak çalışmıştır. 2010 yılından bu yana ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü’nde öğretim üyesidir. Tıpkı yerleşkede 2012’den bu yana İktisat Programı Koordinatörlüğü vazifesini yürütmektedir. Akademik çalışma alanları; kalkınma iktisadı, milletlerarası siyasal iktisat, iktisadi fikir tarihi ve Türkiye ekonomisidir.