Milliyet’ten Ayşe Özdemir’in haberine nazaran sinema müellifi ve eğitmeni Barış Saydam şunları söyledi:
Sayın Barış Saydam iz bırakan çocuk oyuncular sizce kimler?
Türkiye’de bilhassa de Yeşilçam periyodunda Ayşecik rollerindeki Zeynep Değirmencioğlu, Yumurcak rollerindeki İlker İnanoğlu, Ömercik rollerindeki Ömer Dönmez, Afacan rollerindeki Menderes Utku, Sezercik rollerindeki Sezer İnanoğlu öne çıkan çocuk oyunculardır. Hollywood’da ise Shirley Temple, Judy Garland, Natalie Wood, Mickey Rooney, Jane Withers, George McFarland, Jackie Coogan,
Dorothy DeBorba, Peggy Ann Garner ve Hayley Mills’i sayabiliriz. 1930’lar, 1940’lar, 1950’ler boyunca bu oyuncular da Türkiye’deki Yeşilçam sinemalarında örneklerini gördüğümüz emsal rolleri Hollywood’da canlandırmıştır.
Yetenekli bulduğunuz çocuk oyunculara ve bu hususta unutulmaz sinemalara örnekler verir misiniz?
Türkiye’de çocuk sinemalarının önünü açan en kıymetli sinemalar Zeynep Değirmencioğlu’nun başrolünde yer aldığı Ayşecik filmleridir. Bu manada 1960’ta Memduh Ün’ün direktörlüğünde çevrilen Ayşecik sineması değerli bir mihenk taşıdır. Bu sinemanın gişesinden sonra Ayşecik sinemaları bir furyaya dönüşür. Gibisi çocuk sinemalarının yaygınlaşmasına da ortam hazırlar. Amerika’da ise Shirley Temple’in başrolde oynadığı The Little Colonel (1935), Poor Little Rich Girl (1936) ve The Little Princess (1939); Judy Garland’ın oynadığı The Wizard of Oz (1939) ve Babes on Broadway (1941) çocuk kahramanların merkezinde yer aldığı kıymetli sinemalar ortasında sayılabilir.
Çocuk yıldızlar yetişkin olduklarında ekseriyetle oyunculuğa devam etmiyor. Bunun nedenleri neler?
Yeşilçam ve Hollywood da klasik anlatı sinemasının ön planda olduğu kesimler. Klasik anlatı sineması derinleşen karakterlerden fazla, oyuncuların fizikî özelliklerine nazaran gelişen tipleri kullanan bir anlatıma sahip. Bu yüzden de sıklıkla oyuncular fizikî özelliklerine nazaran belli tiplerle eşleştirilmiştir. Çocuk oyuncular da yetişkin olmaya başladıkça kendi tiplemelerinin dışına çıkarlar ve seyircinin ezberlediği kalıpların dışına çıktıkları için seyirciyle bağlantı kurma biçimleri de değişikliğe uğrar. Bunun yanı sıra birden fazla fizikî özellikleri nedeniyle başrollerde yer aldıkları ve oyunculuğa yönelik eğitimleri olmadığı için de tiplemelerin dışına çıktıklarında güçlü oyunculuklar sergileyemezler.
Oyunculuk doğuştan gelen bir yetenek mi?
Oyunculuk doğuştan gelen bir yetenek de olabilir, eğitimle öğrenilebilen bir marifet de olabilir. İki istikamette de güçlü örnekler var. Lakin birden fazla vakit çocukların olduğu anlatılarda çocukların fizikî özelliklerinin seyircinin duygusal reaksiyonlar vermesi için kullanıldığını görürüz. Çocuklar birden fazla vakit seyircinin ağlaması ve ağlayacağı durumlar yaratılması için kullanılır. Bu yüzden de bu cins anlatılarda, direktörün elindeki tipi (ya da oyuncunun yüzünü diyelim) nasıl kullanacağı ön plana çıkar.
Artık eskisi üzere yıldızlaşan çocuk oyuncular göremiyoruz. Toplum da küreselleşmeyle çocukluk çağını geride mi bıraktı?
Bunu küreselleşmeden fazla sinema anlatısındaki değişimle irtibatlandırmak daha hakikat olabilir. Klasik sinema (Amerika’da 1930’lar ve 1940’lar, Yeşilçam’da 1960’lar ve 1970’lerin birinci dönemi) tipler üstüne inşa edilen ve özdeşleşmeyle seyircinin hislerini harekete geçirmeye çalışan bir anlatı geliştirir. 1960’larda Avrupa ve Amerika’da başlayan çağdaş sinema ise karakterleri, çatışma ögelerini ve seyircinin özne pozisyonuna yükseleceği bir anlatı oluşturur. Bu yüzden de klasik anlatılarda iş yapan formüller, fizikî özellikleriyle seyirciye ulaşan oyunculuklar 1960’larda değişikliğe uğrar. Bu değişiklikle birlikte çocuk oyunculara olan gereksinim da yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlar.
Bir devrin ünlü çocuk yıldızı Parla Şenol şunları anlattı:
“1961’de 4.5 yaşımdayken katıldığım yarışta birinci seçildim ve birinci iki sinemamı Erler Sinema ile çevirdim. Toplam 40 sinemada oynadım, bunların 25 kadarı çocukkendi. Halkın ilgisi tüm oyunculara iddiaların çok ötesindeydi. Beni de kızları üzere severlerdi. Meskene günde 15 – 20 hayran mektubu gelirdi. Evvelce seyircinin bu kadar büyük ilgi göstermesi “nedret kanunu”yla ilgili. Yani bizler ender bulunan kişilerdik. 60 yıl evvel halkın tercihi çok kısıtlı olduğu için tüm nüfus tıpkı oyuncuları izliyordu, o oyuncuların başarılıları yıldız oluyordu. Artık değişik mecralarda pek çok oyuncu izleniyor. Kısa periyodik yıldız olmak artık çok kolay lakin kalıcı bir yıldız olmak çok güç.”
Sinemaya 1984’te 6 yaşındayken “İmparator” sinemasıyla başlayan Mine Çayıroğlu, çocuk oyuncu olarak Çalıkuşu, Kırık Hayatlar, Amansız Yol, Acımak, Ponente Feneri ve Adile Teyze sinemalarında rol aldı. Yeteneğin doğuştan geldiğini ve kamera karşısında çocukken de çok rahat olduğunu belirten Çayıroğlu, “Çocuk yıldızların ekran ışığı, yetenekleri ve güçleri yüksekti. Ayrıyeten o devir daha çok çocuk dünyasını aktaran, samimi ve duygusal senaryolar yazılıyordu” dedi.