Çağdaş sanatta mekânsal embriyo: Shadi Harouni

Shadi Harouni Napoli deki galleria tiziana di caro nun sanatçısıdır Başta Amerika ve Avrupa escort olmak üzere dünyanın birçok değerli kentinde yapıtları sergilenmiştir 2018 yılında Toronto daki Doris McCarthy Gallery de Noa Bronstein küratörlüğünde Elise Rasmussen ile birlikte gerçekleştirdikleri With an instinct for justice isimli eskort stantla o yılın üstün stant kolundaki Gatusso mükafatına layık görüldüler Sanatçı katıldığı birçok sanat programının yanında bilhassa edebiyat müzik ve görsel sanatlarda dünyada saygın bir pozisyonu olan Citivella Ranieri Vakfı eskort bayan programına da katılarak mesleğini kıymetli bir noktaya taşıdı Sanat üzerine makaleleri Arka Forum The New York Times ve The Guardian üzere kıymetli yerlerde yayımlandı

Shadi Harouni üretimlerini fotoğraf heykel görüntü fotoğraf enstalasyon baskı üzere birden fazla farklı tekniğin imkanlarıyla ortaya koyuyor ve yere direkt müdahalelerde bulunarak yeri kendi işinin bir medyumuna dönüştürüyor Bilhassa de stant yerlerinin duvarına açtığı oyukların içine yerleştirdiği farklı nesnelerin simetrik ahengiyle mekânsal bütünlüğü bir manada sağlıyor Kürt kimliğinin yasakçı boyutlarını çalışmalarında kullanan Harouni kullandığı imgeleri genelde tartışmalı vücutlara yasaklanmış objelere ve unutulmuş yerlere yönelik oluşturuyor Kendi tabiriyle söz edersek yaşayan umudun metafiziğini maddesel olarak ele alıyor

Genel manada sanatkarın geliştirdiği projeler Orta Doğu’da varlıkları reddedilen Kürtlerin marjinalleştirilmiş muhalefet ve direniş tarihlerine yöneliktir Yakın periyot çalışmaları Kürdistan’daki taş ocakları ve mezarlıklardaki düalist bir alanın izleri üzerinedir Bir yandan silinen ve yok sayılan bir tarih öteki yandan ise buna direnen bir direniş sergileyen öteki bir tarih Tasarladığı bu projelerin merkezinde ise genelde şahsî ve kolektif ethosun politik toplumsal ve maddi birleşiminin araştırmaları yer alıyor Sanatçı geçmişin kalıtsal tartısıyla geleceğin kendisi için besbelli olan ancak kendisinin dışında gelişen apaçık bir alanın buyrukçu müdahalelerine ağırlaşıyor

Benim bilhassa üstünde durduğum sanatkarın geçtiğimiz şubat ayında galleria tiziana di Caro da yeni biten solo standındaki The Owl s Made a Nest in the Ruins of the Heart Baykuş Kalbin Harabelerine Yuva Yaptı isimli görüntü çalışmasıdır Görüntünün ismi birebir vakitte standın ismi olarak da belirlenmiştir Standın asıl genel teması konsept M Emin Bozarslan ın ‘Alfabe’ isimli Kürtçe çocuk kitabı üzerinden şekillenmiştir Bozarslan kitabını Türkiye’de yazıp 1968 yılında yayımladı natürel ardından kitap çabucak yasaklandı ve hâliyle kendisi de bölücülük suçlamasıyla tutuklanarak yargılandı Kitabın devlet sürecine takılan yasakçı ve sansür süreci standın temel merkezini oluşturmaktadır Yeri gelmişken tam da bu bağlamda Pierre Bourdieu nun sansür ile ilgili şu kıymetli önermesini aktarmak istiyorum Sansür bilgiyi bölmek ve birtakım şeylerin hududun her iki tarafında da düşünülemez hale gelmesini sağlamak suretiyle gerçekleşir 1

Bourdieu nun bu önermesinden yola çıkarak şunu çok rahatlıkla söyleyebiliriz ki sansür bir ayrımı belirleyen en güçlü fonksiyona sahip aksiyondur Daha doğrusu tahakküm aynı olmayı ideolojik bir determinizme yahut politik bir kutuplaştırmaya başvurmadan da ayrıştırmayı akılcı bir geleneğin içinde metodolojik olarak uygular Tahakküm için tıpkı olmak ayrışmak demektir Zira tahakküm ötekiyi kendisine zımnî bir biçimde benzeterek ayrıştırır Münasebetiyle kendi lisanını argümanını kendisinden farklı olana yani ötekiye illa kültürel bir asimilasyonla yahut baskıcı bir metotla dayatmasına gerek yoktur Yalnızca kendisinden farklı olanın tüm insanî argümanlarını sansürlemesi ve yasaklaması bu süreçteki diyalektiğin yerine gelmesi için kafidir Bu sürecin mantığı ötekinin ontolojisine dair tüm argümanlarını ortadan kaldırarak yahut sansürleyerek onu kendi lisanıyla bütünleştirmeye mecbur bırakma prosedürüdür Ötekiyi mecbur bırakma prosedürü rejimin dengeleyici sürecinin zımnî bir uygulaması ve ayrıştırmanın da temel kökenidir Ötekiyi öteki olarak tasnif eden dağıtımın tam da tarifidir Foucault ya atıfla ve en kolay tabirle iktidar her vakit toplumun bütün bileşenlerinden daha bilgilidir ve romantizmden uzak hakikate en yakın olandır Toplum Kürt ü yahut Alevi’yi bir farklılığın sonucu olarak görmekle övünürken meğer iktidar onların farklılık olmadığını kendi başlarına birer varlık birimi olduğunu çok uygun bilir ve siyasetini da ona nazaran uygular Rancière in bu konuyla ilgili o dayanılmaz çarpıcı önermesinde özetlediği üzere Halk tahakküm altında olduğu için cahildir bilgisiz olduğu için tahakküm altındadır

Görüntüye tekrar dönersek görüntünün ismi The Owl s Made a Nest in the Ruins of the Heart Baykuş Kalbin Harabelerine Yuva Yaptı Hewraman bölgesine ilişkin anonim bir Kürtçe şiirin ismidir Görüntünün içeriği Jersey cinsi siyah bir ineğin hiçbir insan müdahalesi olmadan serbestçe dolaştığı Doğu Kürdistan daki eski bir konutun içinde geçmektedir Görüntüde konutun içindeki sandalye perde kitap halı tabak lamba askı elbise örtü üzere çeşitli nesnelerin eskimiş halleri akan imgede olduğu üzere öylece durmaktadır Konutun içinde hala bir hayatın izleklerini hisseder üzereyiz Temel meskenin içindeki nesneler yeri tasvir etmemekle birlikte tersine şahsen bu nesneler imgenin hareketine dönüşen imgeleri tasvir etmektedir Görüntüye siyasi karar giymiş konutun eski sakini olan ve bütün hayatı boyunca da rejime muhalif bir Kürt ün sesi eşlik etmektedir Meskenin eskiliği imgenin kendisindedir Sanatçı her şeyden evvel bu eskilik ile izleyiciye var olan maddi ve fiziki sefaleti gösterme kolaylığına gitmiyor Rejimin manzaranın dışına taşan varlığının orada var olduğu gerçeğinin görünmeyen sefaletini serimliyor Temelinde bütün tahakküm rejimleri üretilen estetik imgenin zihinsel yapılarına karşı her vakit büyük bir sefalet içindedir Fakat çelişki şu ki sefalet tam da hükümranın egemen olduğu toplumsal rizikonun organik halidir Zira hükümranın bu organik hali istediği dışlamayı direk değil onunla bütünleşerek organik bir şekilde sağlar Tahakküm süreci her ne olursa olsun bilinenin bilakis dışlamayı değil bütünleşmeyi gözeterek hareket eder Bu bütünleşmenin kıymetli bir ayağı da kültürdür O yüzden her şartta sanat kültürden başka hareket etmek zorundadır Kültür bir legalleştirme ve tahakküm aracıdır Meskenin içindeki kültürel imgeler ile meskenin içinde başı boş gezinen ineğin izleyici bakışında doğallaşan bütünlüğü bir legalleştirme aracına dönüşmektedir

Mesken elbet politik ve ideolojik bir çatışma alanı ve etnik bir kümeye aidiyeti tekrar teyit ettiren bir direnişin daima üretim aracıdır Bu da meskeni tıpkı paralellikte hareket eden bir sembolik şiddetin odağına dönüştürmektedir Öbür türlü tabir edersek konut itaat olmayan itaatlere kolektif beklentilere ve toplumsal olarak aşılanmış teolojik inançlara dayanan bir yapının dışa hakikat açılan birinci yasal kapısıdır

Hasebiyle ineğin bir metafor olarak değil de kendisini tanımlayan biyolojik kimliğiyle meskenin içinde dolanması gerçek dışı olanın gerçek kurgusuna dönüşmektedir Gerçeklik özünde tüzel bir kurgudur Sanatçı rejimin çarpıcı göstergesini optimize bir değersizliğin dönüşümü olarak öteki bir canlının fiziki yapısıyla göstermektedir Kürt ün bütün bir konut hayatına yönelik tarihin genetik kayıtsızlığını bir manada gözler önüne sermektedir Yani rejimin görünmeyen varlığını ineğin fiziki hoyratlığı üzerinden kadraja sokmaya çalışarak bu sayede rejimin görünmeyen irrasyonel imajını ele vermektedir İneğin duyumsanan maddi varlığı rasyoneldir lakin kendi fikrine dayalı varoluşu irrasyoneldir Rejimin varlığı ise irrasyoneldir fakat kendi genetik ve pragmatik tarihi varoluşu rasyoneldir Hasebiyle ineğin meskenin içindeki bu haldeki varlığı bir şiddetin iştirakini doğallaştıran yeni bir yazınsal kipin legal ve rasyonel halidir Şiddet rejimlere has yasal kullanım inhisarını muvaffakiyetle yerine getiren normatif kurallar silsilesidir İneğin varlığı rejimin görünmeyen gölgesidir Meskenin bütün bir mahremiyetini bertaraf eden devlet hareketinin sonucudur

Rejim açısından ineğin oradaki varlığı ise şöyle sürece konulur Savunmasız olan konutun varlığına işaret edilerek inek üzerinden eş kıymet bir ferdin yeni bir kimliksel yaratımı ikame edilir Yani rejim cephesinden ineğin oradaki varlığı Kürt ün rasyonel varlığıdır Rancière in dediği üzere İnsanlar var olma araçlarını üretmeye başladıkları andan itibaren hayvanlardan ayrılırlar 2 Bu araçlardan bir tanesi de ev meskendir Buradaki var olmaya dayalı ayrımı ortaya koyan şey meskeni ihlal eden hayvan imgesidir Problem şu ki inek tam olarak rejimin fonksiyonelliğinin ruhsal ve fiziki şiddetinin son kertede indirgeyici hoyrat objesi olarak tezahür etmektedir Bu tezahür politik bir rejimin sürece dayalı içsel bir devlet mantığının temsilidir

Sonuç itibariyle Harouni nin çalışmalarında rejimin tekrar bedenselleşmesini sanat formuna derinden nüfuz edişinin mümkün olan en özgün ve en özel vizyonuyla görmekteyiz

Notlar

1. Devlet Üzerine Pierre Bourdieu s 158 Çev Aslı Sümer İrtibat Yayınları
2. Filozof ve Fakirleri Jacques Rancière s 95 Çev Aziz Ufuk Kılıç Metis Yayınları