Alain Guyard’ın“Kodes” isimli romanını, yeni başlamama karşın, değişik bulduğumu itiraf etmeliyim. Fransız “kodes”indekilere“felsefe dersi” vermekle misyonlu bir karakter üzerinden şekilleniyor roman. “Aslında yazgımda hapishane yoktu”yla birinci cümlede/satırda karşılaşıyoruz. Bu küçük tanıtım ve paylaşımda romanı baştan sona didiklemeyeceğim alışılmış. Diyeceğim tüm ülkelerin “kaderinde” filozofları, şairleri, bilumum muhalifleri kodese tıkma vardır. Keyifli olmalı zira “sistemin işleyişi” biraz da buna bağlı. Ben “sözde” muhaliftim, on sekizinde kendimi kodeste buldum. Nâzım hem şair/yazar hem de muhalifti. Kodes bahtında büyük bir rol oynadı, tıpkı benimki üzere. Nâzım ile kendimi yan yana anmamın duygusal bir tarafı var olağan. Usta’nın yattığı yerde bir Çırak olarak ben de yattım. 14.-15. Koğuşlar çaprazlama birbirine bakarlar. Nâzım’ınki iç avluya bakar, benimki ise küçük demir parmaklıklı pencereden dışarıya… Bursa Merkez Kapalı Cezaevi’nde bir fotoğrafım olmamasına hayıflanırım daima. Ah, şu Kenan darbesi; ben girdim, bir ay sonra darbenin postal sesleri geldi dışarıdan. Gün aydınlandığında hapishane etrafı kuşatılmıştı; karşıki binalarda “keskin nişancılar” durum almışlardı; cüret edip bakabilseniz göz göze gelmenize mani hiçbir uzaklık yok…
ANILARI GEÇİYOR, TEKRAR KODES’E DÖNÜYORUM.
“Benim ahalim kentli entelektüellere ve filozof edasıyla kasıla kasıla yürüyen, ideoloji salonlarında uzunluk gösteren kelamda profesörlere benzemezdi. Bu saydıklarım kiminki daha uzun diye okul tuvaletinde birbirine çükünü gösterir üzere ilimleriyle caka satarlar.”
Nâzım da Kodes’in başkarakteri LazareVilain üzere bir kelamı asmıştır yeryüzü entelektüellerinin beyinlerine: “Şair bulutlarda uçtuğunu vehmeden dejenere değil hayatın içinde hayatı örgütleyen vatandaştır.”
Edebiyatın hangi sınıfa, bölüme “seslendiğini” algılayabilmek için öncelikle yeri geldiğinde kullandığı “kelimelere”, o sözlerin götürdüğü lisana odaklanmak değerlidir. Kurguda seçilen yerlerin, giysilerin, dekorların maliyeti de (bu bahiste Umberto Eco’nun ufuk açıcı bir makalesi vardır) az çok bir ipucu verir. Şayet “eserin” içinde tenkit, mizah, kara-mizah fink atmıyorsa…
Can Yücel’in biraz ironik lakin yarı gerçek yarı yanlış “Türkçede göte göt denir” kelamı de bu bağlamda tartışılmalıdır. Edebiyatta göte göt demenin çok boyutlu bir manası olabilir: örneğin “göt herif” dendiğinde ne olacak? Gelmek istediğim yer: edebiyatımızı “götherif”lerden ayıklamak için az buçuk “büzük kası” yapmak gerektiğidir. Şener Şen’in başrollerinde oynadığı“Kabadayı” sinemasındaki Rasim Öztekin’i anımsayalım yeri gelmişken. Eski düzen’in“klasik mafya”sının yeni düzen’in“postmodern mafya”sına baş tutması o denli kolay olmasa gerek.
Ne tuhaftır ki sanatın/edebiyatın nahoş taraflarından biri budur: Erbapları şayet “muhalefete” de bulaşmışsalar, “düzenin her türlü mafyası” ile kesinlikle bir yerde “karşılaşma/ları” gerçekleşir, hatta bu müsabakalar tek taraflı “düello”ya da dönüşebilir. İşte o noktada, “yıkılmadım, ayaktayım” diyebilmek bir arabesk tekerlemenin ötesinde mana söz eder.
“Göt herifler” dediğime bakmayın, “göt kadınlar” da oldukça fazla; sanat/edebiyat, tarihin hiçbir dönemi(nde) bu kadar yanardöner karakter(siz)ler ortaya çıkarmadı; onları baştacı etmedi, hiçbir periyodunda ama…
Sansüre ses çıkartmazlar; bir kitabın, yazarın/yayıncının lincine ortak olurlar, hatta en önde/öncü pozisyon alırlar; aydınlanmacıdırlar lakin aydınlanma kıymetleri nerede başlar nerede biter bilmezler; sanatla/edebiyatla iştigal ederler ancak niçin ederler; dâhi desem dâhi değiller; ilahi desem ilahi değiller; yaptıkları ettikleri hiçbir şeyin önünü gerisini sağını solunu düşünmezler; Byung-Chul Han’ın sözüyle “palyatiftoplum”un pekiştireçleri olarak en önde koşarlar. Koca harflerle İSTİSNALARI başka tutuyorum elbette.
80 sonrasının her alanda yarattığı tahribat o denli üç beş güne helalleşilerek yahut yetmez ancak evetlerle onarılabilecek üzere değilken… Nasıl görmezden gelebiliriz ki; son yirmi yılın pespayeliği de üstüne acı biber… Global kaos da her istikametiyle kapitalizmin post-truht tablosunu gözler önüne seriyor; dünyanın ortasına bir kenef fotoğrafı koyun, isteyen ayakta işesin, isteyen oturarak sıçsın… Tablo’nun dekorunun maliyeti de hesaba kitaba gelmez türden…
“PALYATİF TOPLUM” ACIDAN “HANGİ DELİĞE” KADAR KAÇABİLİR?
İnsanın tüm yapıp etmelerinin altında iki temel güdü hâkimdir. Acı’dan kaçmak, Haz’za sığınmak… İnsanlık tarihi Acı’nın baskın/dominant fabrikasından öteki bir şey değildir aslında. Öbür yandan Haz’zı da her an işe alacakmış üzere sırada, kapı ağzında, eşikte bekletmiştir. Global ağların bu kadar yaygın olmadığı devirlerde, yerel/lokal kaldığı çağlarda çok da sorun değildi Acı fabrikasını yirmi dört saat Haz’dan azade çalıştırılması. Ne var ki çağdaş dünya o denli bir hal aldı ki en fukara komşumuz bile “Haz” almanın bir yolunu bulurken bizim üzere “saçma/absürt” karakterlerin, Metin Altıok’un bir dizesine atfensürgit “acı’ya kiracı” ikamet etmeleri, ne palavra söylemeli, büyük bir aptallık, Tahsin Yücel hocanın bir deneme yapıtına atfen “Salaklık” sözü de abartı sayılmamalı.
Haz konusu gündeme gelince ister istemez “Yasak Olmayan Hazlar” yapıtıyla Adam Phillips de unutulmamalı. Bir isimden da anlaşılabileceği üzere, “yasak hazlar” da var. Olan ile Olmayan hazları tasnif etmek iki iz peşindeki bu metnin kederi değil. Artık daha çok “acıdan kaçış” için dünyanın gözü önünde kazılan tünele işaret edeceğim, yani Byung-Chul Han’ın “Palyatif Toplum / Günümüzde Acı” isimli yapıtını irdelemeye çalışacağım.
Eleştiri kadar övgü de bir hak bilirliktir. Byung-Chul Han’ın tüm yapıtlarıyla beni kendine hayran bırakan düşünürlerden biri olduğunu söylemem bir hak bilirlik olarak kayda geçsin. Son yıllarda ismi öne çıkanlardan. Şeffaflık Toplumu, Şiddetin Topolojisi, Kapitalizm ve Mevt Dürtüsü, Yeryüzüne Övgü, Psikopolitika (Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri), Eros’un Istırabı, Vaktin Kokusu, İktidar ve doğal en son edindiğim ve bir çırpıda (zaten tüm yapıtları bir çırpıda okunma özelliğine sahip, muharririn üslubu bu manasıyla hayli başarılı kabul edilmeli) okuduğum Palyatif Toplum (Günümüzde Acı)…
Doğrusu bu noktada “sola soldan baş atmak” geliyor içimden. Neden mi? Oscar Wilde “arzulayan lakin aksiyona geçmeyen kişi lakin hastalık doğurur” der. Buradaki “kişi” ibaresini ben, örgüt/parti/dernek/vakıf vb olarak değiştireceğim. Mızmızlanmanın ötesine geçen bir “eylemlilik” görülüyor mu etrafta?Ne var ki tekrar de kıyamıyorum Sol’a zira insanlığın az buçuk bir “gelecek yüzü” görme mümkünlüğü varsa, bu da Sol’un inadı hürmetinedir. Acıdan kaçan devasa yığınlar bu manasıyla çok da umut vermiyorlar, dün olduğu üzere, bugün olduğu gibi… “Yarına Allah Kerim” demek de yüreği soğutmuyor, hatta ılıtmıyor bile.Görünürlerde rastgele bir “yarın” yok zira. Yığınlarınsa gece yatısına sakladıkları bi gıdım Haz’larını gazlamak için yatak odalarına çekilmeleri onların sistemle problemini büyük oranda çözüyor. Dahası, televizyonları var; yarım akılları için en derin Acı’yı, Ahlak’sızlığı “eğlencelik hale” getirip Haz’ı bayağılaştırmanın da oldukça işe yaradığı kesin. Kapitalizmi bu “bağlamda” kutlamak ve muvaffakiyetlerinin daimiliği için… (İşte burada içim cız ediyor, hop dur diyorum kendime! Daha fazla yavşamanın mantığı yok!) Radyo, televizyon şu bu “eski nesiller” içindi, yakında tedavülden kalkacak olan “eski” kuşaklar için… Artık bilgisayarlar var, tabletler var, cep telefonları var, dünyanın öbür ucundaki kerhaneyle (Kumarhane Kapitalizmi olur da Kerhane Kapitalizmi olmaz mı?) anında irtibat kuran internet var; bunlar da “yeni” jenerasyonlar için…
“Bas gaza git hazza, sevgilim bu münferit kaza…” İnsanlığı bu “münferit”(yoksa “sürgit” mi) kazadan kurtaracak tekrar de Sol’dur diye düşünmek istiyorum, Sol’un her türlüsünün, her renginin bir çatı altında “ortak paydalar” oluşturmasıdır diye düşünmek, doğrusunu söylemek gerekirse, hırpalanmış aklıma/vicdanıma bir ölçü uygun geliyor. Oscar Wilde üzere “her şeyi çözen” bir sol/sosyalizmden bahsetmiyoruz ayrıyeten. Daha büyük çözümsüzlüklerin önüne barikat kurması bile bir yerde kâfi –gibi görünüyor, şimdilik.
Neyse, Sol takıntımızı şimdilik bir kenara bırakıp “palyatiflik” mevzuunu biraz daha kurcalayalım…
Byung-Chul Han’ın giriş epigrafını ben de kullanayım: “ ‘Palyatif’ sıfatının kökeninde Latince ‘manto’ manasına gelen pallium ve bundan türeyen ‘paltoyla örtmek’ manasına gelen palliare sözcükleri vardır. Tıpta temeldeki hastalığın tedavisinin mümkün olmadığı durumlarda hastanın şikâyetlerini, temel olarak da acılarını gidermeye yönelik tedaviyi tanımlamak için kullanılır” alıntısıyla giriş yapar Chul Han. Buradaki en değerli vurgu, “acıyı giderme” (ben süreksiz dindirme diyeyim) en besbelli manası. Tıbbi açıdan hayatımız zati “acı/ağrı kesici”ler tarafından yönetilir hale geldi çoktan. Eskinin “doğal yollar”dan tedavisi çoktan rafa kaldırılmadı, çöpe atıldı, belleğin çöplüğüne… Chul Han da “acıya karşı tutumumuz nasıl bir toplumda yaşadığımızı ortaya koyar” diyor ki mızmız toplum da diyebiliriz buna!
REHA MUHTAR’IN GAFI MI İDEOLOJİK KÖRLÜĞÜ MÜ?
Bir sarsıntının devasa enkazının altında kalmış lakin şimdi canı çıkmamış bir vatandaşa, “Orada acı var mı acı?” diye sorabilmek, Attilâ İlhan’vari bir soruyla, “hangi” akla hizmet olabilir ki? Elbette “palyatif toplum”a evrilen zihniyetlere mahsus bir lisan yüzsüzlüğü…
“Günümüzde her yerde algofobi, genel bir acı korkusu hâkim” de Chul Han’ın bir öbür saptaması. Bunun da yani algofobi’nin de daima anesteziye yol açtığını belirtiyor ki haksız mı?
Dahası mı? “Algofobi siyasete de yansır. Ahenk ve uyuşma baskısı artar. Siyaset palyatif bir alana yerleşerek her türlü canlılığını yitirir. ‘Alternatifsizlik’ siyasi bir ağrı kesicidir. ‘Muğlak’ orta yol palyatif bir tesir gösterir. Tartışmanın ve daha güzel savlar uğruna gayretin yerini sisteme uyma baskısı alır. Demokrasi-sonrası bir toplum yapısı yaygınlaşmaktadır. Bu palyatif bir demokrasidir.” Elbette “demokrasi-sonrası” hasretleri yeni değil, taa 1970’lerde bunun temellerini atmışlardı. Saçma sapan bir “oyun”u ilkçağlardan günümüze sürdürmenin ne manası vardı ki? Sorun şu ki kapitalizm de şimdi tam manasıyla bu olgunlukta, güçlülükte ve yetenekte, esneklikte olmadığından “ödünler” vererek, meşhur bir ileri iki geri, iki ileri bir geri dansıyla “palyatifliğe” kadar getirdi dünyayı ve insanlığı… Eh, artık acı da yok, ne güzel! “Palyatif siyaset acı verebilecek keskin ıslahatlar ya da vizyonlar oluşturmayı beceremez. Bunun yerine sistemik bozukluk ve kırıklıkların üzerini örtmekle kalan kısa mühlet tesirli ağrı kesicilere başvurur. Palyatif siyasetin acıya cüreti yoktur.”
TWİTTER, FACEBOOK, INSTAGRAM VE BAŞKA “AĞRI KESİCİLER”DE BULUŞMA
“Palyatif toplum, birebir vakitte bir ‘beğendim’ toplumudur da. Bir beğeni çılgınlığına kapılmıştır. Her şey beğeni kazanana kadar düzleştirilir.’Like’ günümüzün imi, hatta ağrı kesicisidir. Yalnızca toplumsal medyaya değil, kültürün bütün alanlarına hâkimdir. Yalnızca sanat değil, şahsen hayat instagramlanabilir olmak durumundadır; yani acı verebilecek keskin kenarlar, uçlar, çatışmalar, çelişkiler giderilmiş olmalıdır.” Burada çok daha kıymetli ve “insani” bir vurguya değiniyor Chul Han. “Acının arındırıcı olduğu unutulur. Acı katartik bir tesir gösterir. Beğeni kültürü katharsist imkândan mahrumdur. Bu da insanların beğeni kültürünün yüzeyi altında biriken olumluluk cürufunda boğulmasına yol açar.”
Sartre “başkası cehennemdir” derken tam olarak neyi kastetmiştir bilemem, laf ünlendiği için ben de burada kullanıyorum. Lakin “Palyatif Toplum”un müellifinin savı bana çok daha yanlışsız geliyor: “aynının cehennemi” daha can yakıcı görünüyor. “Beğenirlilikte tıpkı olan” bilhassa… Ne beğenilen değil mi hepimiz yeri geliyor “beğendim” tabiri koyuyoruz. Bazen yanındayız “diyoruz”, bazen gözyaşı “döküyoruz”, bazen “gülüyoruz”, bazen kızgınlık “gösteriyoruz”… Yaşasın emojiler!… Olan emojilere oluyor!
Daha fazla uzatmaya gerek var mı? Problem anlaşılmıştır sanırım. Bir an evvel Byung-Chul Han’ın tüm yapıtları, bu kısa not bağlamında da “Palyatif Toplum” isimli kitabı (77 sayfalık bir risale der bizimkiler lakin dev bir birikimi emen bir 77 sayfa) edinip okumakta yarar var –diye düşünür ben!
Alaattin Topçu