His Asena’nın romanından uyarlanan Aslında Özgürsün, birinci kısmıyla Gain’de yayınlandı. Yapıtı tiyatroya da uyarlayan Ali Kemal İnanç’ın yazıp yönettiği dizi, çocukluk arkadaşı Berna ile Belgin’in orta yaş krizine yanlışsız sürüklendikleri bir çağda karşı cinsle bağlarına ve hayatı yorumlayış biçimlerine odaklanıyor.
CANINA TAK DEDİĞİ YERE KARELER ÇİZİP SEK SEK OYNAYANLAR VE ZULMÜN ŞERİTLERİ GERİSİNDE OLAY YERLERİ
Dizi, Berna’nın (Deniz Çakır) vurulmasıyla açılıyor. Bina güvenliğinden elini kolunu sallayarak geçen Cihat (Kayhan Berkin), Berna’yı karnından vurup kanlar içinde bırakıyor. Dört hafta geriye gidilirken olayların gelişimi işleniyor ve elbette dizide kıymetli bir yer tutan çiftlerimiz tanıtılıyor. Berna, yazdığı aşk romanları genç kuşaklarca demode bulunan tanınan bir muharrir. Nedir ki kitapları marketlerin “küsuratlı kitap” sepetlerine hapsolurken yayınevinin başına geçen gençlerce işten çıkarılıyor. İş hayatındaki itibar kaybı ve çalkantıya rağmen aşk hayatı üzücü gitmemekte… Yılın erkeği ile birlikte! Yanlış okumadınız, sevgilisi Sinan (Saygın Soysal) ünlü bir televizyon programcısı ve herkes tarafından sevilip sayılan, mecmua kapaklarını “yılın erkeği” namıyla olarak süsleyen bir isim… Yeniden de Berna biraz “başına buyruk” olduğundan Sinan aradığı romantizmi bulamayınca sevgilisine sitem ediyor.
Belgin (Bade İşçil) ise zincir kahveci bir beyefendi ile evli… Tam manasıyla bir “bey” bu… Klasik aile yapısının bağrından kopup gelmiş, varlıklı olmuş bir örnek. Zati bu örneği tamamlayan kıssayı de babasının sokak ortalarında közde kahve satarak kendini okuttuğu tarafındaki yükselişiyle çocuklarına anlatıyor. Bunu açıkça lisana getirmese de karısından hizmet bekleyen, tahammülsüz bir adam Erkan (Burak Yamantürk).
Sinan’dan gebe kalan Berna, çocuğu aldırırken Belgin ise canına tak dediği yere tebeşirle kareler çizip sek sek oynuyor adeta!
KATI OLAN ŞEYLER BUHARLAŞMIYOR ANCAK KREM ŞANTİ ŞEYLER BUHARLAŞIYOR!
Birinci kısım aşağı üst bu tempoda akarken, etliye sütlüye ve elbette çoluk çocuğa karışmadan sınıfsal bir çizgi çekebileceğimizi umuyorum. Öncelikle dizideki “özgürlük arayışı”, günümüzdeki arayışlarla pek örtüşmüyor. Daha şematize ve ekonomik sorunların büyük ölçüde halledildiği varsayımıyla üst sınıfların hareket alanına sıkıştırılmış bir özgürlük tanımı kelam konusu… Hal bu türlü olunca özgürlük çağrışımı münasebetlerdeki tavra ve aksiyona geçme (bir istikametiyle zincirlerden kurtulma) evresine daralıyor. “Katı olan her şeyin buharlaşması dileğiyle” notu düşülerek!
Nişantaşı’nda bu notun düşülmesi çok fazla mana taşımadığından bir de köprü kuruluyor. Dizinin girişinde Berna’yı vuran Cihat bir pastacı. Kuşaktan nesile aktarılmış dükkânın başında ve bir manada kahveci zincirinin çevreci protestolara gaye olmasını öfkeyle karşılayan Erkan’a yakın bir karakter. Erkan, psikopat bir art plandan mahrum, sınıfının güdüleri ve toplumsal durumunun ezikliğiyle patavatsız reaksiyonlar veriyor. Cihat ise konuşkan olmamasına karşın niyette ve harekette saldırgan bir potansiyel taşıyor. “Toplumun geri kalanı”, pastacı üzerinden Nişantaşı’na bağlanırken esnaf kimliğinin öne çıkarılması manidar… Paha yargılarını her an satmaya hazır “esnaf toplum” yapısı mı vurgulanmak istiyor bilinmez lakin pastanın “krem şanti” bir yere bağlandığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Berna’nın teyzesi krem şanti hayatın sözcülüğünü üstlenmiş, “aşırı” bir karakter. Bozuk para harcar üzere “koca eskiten”, boşanma partileri düzenleyen, evlenmeyin, köle olmayın öğütleri veren ancak en zengininden en yoksuluna (örneğin dizide şimdi boşandığı eşi bir kuaför çırağı) erkekleri nesneleştiren ve hiç değilse bu tarafıyla eşitlikçi yaklaşan bir diva! Nükhet Duru’nun canlandırdığı bu teyze, diziye hâkim “gördükleriniz başka dünyaların insanlarıdır” telaffuzunu gölgede bırakmak, “beterin beterini” resmetmek için bilhassa parlatılmış gibi! (kitapta nasıl, bilmiyorum) Burada katı olan şeylerin aslında sınıfsal bir katılık olduğunu, krem şanti hayatın ise değdiği her yere bulaştığını görüyoruz.
BU DİZİDE YAŞANAN HAYATLARIN SİZİN VE TANIDIKLARINIZIN HAYATIYLA HİÇBİR İLGİSİ YOKTUR
Girişe bu türlü bir ibare konsa yeridir! Her ne kadar Berna, arkadaşı Belgin’in eşine orgazm taklidi yaptığını öğrenince “ben her vakit hayatımızda olan şeyleri yazıyorum, nasıl eskiyorum” itirazı yöneltse de kusura bakmasın lakin hayatımızda (erkek ve bayanların müşterek hayatı) olan şeyleri yazmıyor, dahası yaşamıyor. Birinci kısmı bitirdiğimizde (giriş sahnesi hariç) aklımızda şu sıkıntılar kalıyor: Cumartesiyi birlikte geçirememe, çocuklu çiftin baş başa kalamaması, trafik, taksi bulamama…
Berna’nın aşk romanları yazdığı için okur edinmesi ve hayatımızda bir yerlere dokunduğu yanılgısına kapılması çok doğal lakin yaşadığı hayatın, sevgilisine yemek hazırlamayıp da önüne bir kutu pizza koyan asi hallerinin gerçek hayattaki bayan erkek iletişimsizliğini de karşılayan bir tarafı yok. Bu yanılgı büyük ihtimalle gerecinden kaynaklanmaktadır… Aşk ve cinselliğin sınıfları aştığı varsayılan tabiatından hareketle Berna da orgazm taklidini hayatın tam ortasından yakıcı bir sorun addedebiliyor. Orgazm taklidi, elbet irtibata has, dahası değerli de bir sorun olmakla birlikte “aslında özgürsün” sloganını haykırmaktan mahrum, güdük bir başlık, dağın doğurduğu fare tahminen… İlerleyen kısımlarda karşımıza nasıl sıkıntılar çıkacak? Merakla bekliyoruz. Şu ana kadar çıkanları ise günümüz yakıcı sorunlarıyla yan yana anlamıyoruz. Söylemek lazım, bu problemlerin tahlili de “feminist devrim” sonrasına bırakılamaz (!) elbette lakin bayanların canlarıyla cebelleştikleri şartlarda gündeme alınmaları da güç gözüküyor veyahut lakin gece yürüyüşlerine sıkışıyor özgür ve zinde bir cinselliğe dönük talepler…
Yeniden de dizideki kopukluğun temel nedeni bu başlıktan sıkıntıların öne çıkarılmasından fazla alakaları irdelenen ailelerin ömrümüze uzaklığı diyebiliriz. Bayanın yemek pişirip çocuk bakımıyla ilgilenen, üstüne romantizm bekleyen taraf olması orta üst sınıf bir pencereden işlendiğinde bayat duruyor. Bu meselelerin hayatlarımızda öbür bir mana kazandığı ve ezberlenmiş rollerin bir çeşit kölelik bağlantısını andırdığını görüyoruz. Hasılı Belgin’in Erkan’dan yakındığı problemler fakir ailelerde bir varoluş gayretine dönüşebiliyor. Belgin, kendini diğer bir yerde yine üretebilecekken fakirlerin bayan erkek demeden sıkıştığı “ev-iş yeri-piknik” çizgisi, kaba saba ve kısır bir gelecek planı dayatıyor. Münasebetiyle samimiyetsizlikten değilse bile bir inandırıcılık sorunundan kelam açabiliriz. Bu sorun de Belgin’in mağduriyetini boşa düşürmekte…
GERİCİ BİR AİLE ÖRNEĞİ: BELGİN-ERKAN ÇİFTİ VE TATLI YAVRULARI!
“Aslında Özgürsün”, Belgin vasıtasıyla özgür bayanın arayışlarını yansıtıp bir de olumsuz çift örneği sunuyor: Belgin-Erkan çiftini. His Asena’nın ‘Kadının İsmi Yok’ isimli yapıtının sinemaya uyarlandığı 80’lerde Türk sineması kadın-erkek çelişkisini cinsel özgürlük ve iş ömrüne iştirak çerçevesinde tartışırken periyodun yıldızı Müjde Ar da bir bakıma ülkü bayanı temsil ediyordu. Ar’ın başrolünde oynadığı 1984 üretimi Şerif Gören sineması “Gizli Duygular” da erken bir deneme görülebilir. “Gizli Duygular”ın finalinde ilkel bir feminist propagandayla karşılaşıyorduk. Sinema boyunca konutu gözetlenen, öykünülen bayan “gelişmişliğin adresi” olarak işaret ediliyor, finalde konutundan bayanların kurtuluşuna dair yol gösterici kitaplar çıkıyordu. Öykünen bayan bu kitapları keşfettikten, tabiri caizse el yordamıyla doğruları bulduktan sonra sokağa çıkıyor, yürüyüp özgürleşiyordu.
Bu propaganda 80’ler sinemamız için ehemmiyet taşıyor zira Müjde Ar, varlıklı erkeğin yanında özgürlüğünü veyahut esaretini aradığı “İffet” (1981) ve “Aile Kadını” (1983) üzere sinemalarda uzunluk gösterirken öbür yandan cinsel arayışları ve evlilik dışı alaka uğraşını ortaya koyduğu bir dizi sinemada rol aldı ve özgür aşk temasını öne çıkardı. Belgin-Erkan çifti de Savaş Başar-Müjde Ar çatışmasını andırıyor. Erkan her an “İffet”teki Savaş Başar üzere denetimsiz yahut “Aile Kadını”ndaki üzere varlıklı ve tembel bir çizgiye kayacak üzere duruyor. Nereye evirileceğini kestirmek güç lakin hangisi olursa olsun bu ilginin gerici bir alaka olduğu su götürmez.
Neden gerici olduğuna bakalım. Erkan karakteri, üstte değindik, örtük bir maço ve arsız bir talepkâr. Maçoluğu erkek toplumda rekabeti göğüsleyip yükselişinden dayanak buluyor. Babadan oğula geçen tırmanma kodları onu ince düşünmekten alıkoyuyor, teyakkuzda tutuyor. Ve Erkan gelinen noktada elde balta bir savaşçıdan çok elde TV kumandası, armut piş ağzıma düş moduna geçmiş… Her şeyi karısından bekliyor. Çocuklara o bakmalı, yemeği pişirmeli. Bekletmemeli, beklemeli! Tenis kortunda yarenlik etmeli, beyefendisinin huzuru kaçmasın diye taklitler sergilemeli!
Sofrada geçen bir sahnede koro halinde anneden/eşten tuz istenmesi bayana dayatılan rolleri ve emrivaki üretiminin başındaki kurum olan aileyi tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor. Tekrar de alakayı gerici kılan Erkan ve çocuklar değil, Belgin’in karşıt ergenliğini reddederek “düzen kadını” olması. Berna onun arkadaşını denize atmasından bahsediyor. Bu türlü bir çılgın’mış Belgin! Ne var ki “uslanmış”, sisteme girmiş, olağanın gölgesine sığınmış. Bu noktadan sonra bu sığınma hali ona kedi üzere kıvrılma imkânı ve kıvrıldıkça “görünmez olma hakkı” tanımış.
YÖRÜNGESİZ BAĞLARIN BAYANI BERNA VE MUTFAKTA AŞÇI, SALONDA ROMANTİK, KAPAKTA YILIN ERKEĞİ SİNAN
Birinci kısımda Berna Belgin’in aksisi bir duruma yerleşirken ekonomik özgürlüğü ve entelektüel üretimi sayesinde hayatını ilişkisiz, beklentisiz bir düzleme taşımış. Berna (kötü örnekteki Belgin değin), çok bir uç değil aslında, onun kaidelerinde bir bayanın doyumu tamamıyla erkeklerle kuracağı ilgiye bağlamaması son derece doğal. Zıddı şaşırtan olurdu lakin benzeri maddi şartlara sahip Belgin’e de şaşırmıyoruz zira bir aykırılığın inşa edilmesi, zayıf ve güçlü karakterlerin ortaya konması gerekiyor. Berna’da dikkat alımlı taraf, sevgilisi Sinan’ın “bu ilgide erkek kim muhakkak değil” çıkışı. Sevgilisine kahvaltılar hazırlayan, kendisine gelen iş telefonlarını açmamasına karşın Berna’yı o masaya beş dakikacık oturtabilen Sinan isyan ediyor. Bir yılda sevgilisine benzediğinden yakınıyor. Onun üzere duyarsız, alakaya üstünkörü yaklaşan bir olduğundan dem vuruyor. Bu ilgide toplumsal rollerin değiştiğini görüyoruz. Sinan da başarılı, hatta yılın erkeği falan ancak ödünleri hayatın etten tırnaktan bir kaplanı olan Berna’ya sökmüyor. Berna gebe olduğunu öğreniyor, tam yelkenleri indirecek bu sefer Sinan’a ulaşamıyor. Bizim elimizde farklı bir denklem kalıyor. Yurdum insanı ol istediğini yaptırırsın; yılın erkeğiysen hiç zorlama, baştan kaybettin! Aslında burada “yılın erkeği” payesinin de maskülen bir hava taşımadığı üzere vurgulanmış her şeyde olduğu üzere zıddını anımsatıp Sinan’ı “erişilebilir” kıldığını söyleyebiliriz. “Yılın” diye başlayan ve çoklukla bayanları amaç alan mükafatların teşhir kültüründen beslendiği göz önüne alınırsa Sinan da göz önünde; milyonlara yüzüyle, vücuduyla ulaşan bir “halk kahramanı”, Berna ise yazdığı romanlarla okura satır ortalarında dokunmayı, hiç yoksa okunduğu sıra gizemini ve uzaklığını müdafaayı başarıyor. Geniş kesitlerle kurulan ilgi, çiftin dinamiklerini de belirlemekte…
Öteki yandan Berna’nın kimseye bağlanmadığını anlıyoruz. Aklına iyisi yapan lakin daha kıymetlisi kendisi olan, bağlantılarda rol kesmeyen, “gelecek” baskısına boyun eğmeyen bir bayan ve önerdiği yörüngesiz, plansız programsız alakada karşı tarafın ayarlarını bozarak beklenti sahibinin bayan olması gerektiği tarafındaki yargıyı da itiraf ettiriyor. Sinan “bu bağdaki bayan ben miyim” diyor birinci kısımda. Zira beklentiye kapılan ve yarı yolda bırakılan o… Bu tarafıyla Sinan, toplumda bayanın rolünü tartışmaya açan temel karakter ve Erkan’a kıyasla anlatıya daha fazla katkı sağlamakta…
ÇİKOLATANIN HAZZI, SAÇ KREMİNİN YARARLARI
Geldik saç kreminin faydalarına! “Aslında Özgürsün”, günümüz bayan çabasında nereye oturuyor? Veya mevcut siyasi iklim ve bayan özgürlük çabasının kaydettiği uzaklık doğrultusunda bir başka soruya geçersek: “Bir erkek bu mevzuda susmalı mı?” Pekala, bu sorunlar üzerine görüş bildirmeyi “muhataplarına bırakırsak” irtibatı de topyekûn kaybetmez miyiz? Uzay boşluğunda sinyali kopmuş karboncuklar olarak oradan oraya savrulmaz, on yüz milyon baloncuk haline gelmez miyiz? Hepsi bir yana yaklaşık yirmi yıl önce yayınlanan romanın günümüzdeki karşılığı, yapımına düzgün para harcanmış bir çikolata reklamını aşamıyor. Hazzı çağrıştırıp aslını kovan bir reklam tadında “Aslında Özgürsün”… “Aslında değilsin” üzere… Yahut bir saç kremi reklamı… Ahenkle dans eden üst sınıflara!