Scotty Hendricks
İnsanlık, uzun vakitten beridir Mars’ın coğrafyası ve iklimi karşısında büyülendi. Mars’ın su kanalları barındırması ihtimali, 1877’de yayınlanan birinci (ve yanlış) bulgulardan yaklaşık yarım yüzyıl sonrasına dek insanları kendine hayran bıraktı.
2012 yılında NASA’nın Curiosity isimli gezgin araştırma aracı, milyonlarca yıl evvel Gale Krateri’nde suların aktığını gösteren ispatlara ulaştı. Mayıs ayında, Perseverance isimli araştırma aracı, Kızıl Gezegen’e dair tahminen de en büyük soruyu yanıtlamayı hedefleyen bir misyona başladı: Gezegen geçmişte -ya da hâlâ- yaşama mesken sahipliği yapıyor muydu?
İSPATLAR KRATERLERDE YATIYOR OLABİLİR
Gezegenin eski geçmişiyle kontaklı sırları açığa çıkarmak yalnızca Mars’ı değil, genel bağlamda gezegenlerin vakit içinde nasıl değiştiğini anlamanın da anahtarı. Kısa mühlet evvel Geology isimli bilimsel mecmuada yayınlanan bir araştırma, Mars görüntüsünü ve çağlar boyunca nasıl geliştiğini inceleyerek, erozyonun gezegeni nasıl ve ne vakit biçimlendirdiğine ve tamamının nasıl tozlu bir çöle dönüştüğüne ait yeni deliller sunuyor.
Mars’ta bulunan kraterler, “Günümüzde, Mars’taki rüzgârlarla etrafa savrulan çökeltiler için büyük ehemmiyet taşıyan çukurlar niteliğinde.” Gezegende, Dünya’da görülenle karşılaştırılabilir rastgele bir plaka tektoniğinin [yer hareketliliğinin] olmaması, çok ölçüde çökeltinin ve meydana getirdiği tortul kayaçların değişken bir yüzey tarafından aşındırılmadığı ve bilim insanlarının kraterleri uzak geçmişe bakmak doğrultusunda bir araç olarak kullanmalarına imkân tanıdığı manasına geliyor.
Araştırma muharrirleri, bu “çukurları” inceleyerek ve her bir bölgede ne kadar kum bulunduğunu, iklim simülasyonları, buz katmanı haritaları ve kraterlerin iddiası yaşı üzere başka etkenlerle karşılaştırarak, Mars yüzeyinde rüzgârlarla savrulurken çağlar boyunca hareket ederken kumun ölçüsünü varsayım edebilirler.
ESKİ MARS İKLİMİNE GÖZ ATMAK
Araştırmacılar, birebir bölgede hem kraterlerin hem de kumul alanların nerede bulunduğunu saptamak emeliyle, alan boyunca uzanan büyük kumul yapıları olan 3 bin 662 tekil kumul alanını içeren data kümesini ve 384 bin 278 çarpışma kraterinin kayıtlarını inceledi. Daha sonra iklim ve yaş üzere başka faktörler de hesaba katılarak bu kraterlerde görülen kum birikintilerinin hacmi hesaplandı.
Dünya’da olduğu üzere Mars’ta da enleme nazaran değişebilen muhakkak bir iklim olmasından ötürü, bir kraterde bulunduğu varsayım edilen tozun kalınlığı, makul bölgelerdeki kayalara dair makul erozyon modellerinin ne vakit görüldüğüne ait bir fikir verebilir.
‘BULGULAR EŞSİZ BİR FIRSAT SUNUYOR’
Çalışmanın muharrirleri şunları aktarıyorlar:
“Günümüzde gördüğümüz kumul alanları binlerce yıl boyunca birikir; bununla birlikte, çok daha uzun müddetler boyunca aşınmış olan kayalardan oluşabilirler. Sonuçta, bu çökelti alanları, Mars’ın geçmişteki ve şu anki yüzey ortamlarını daha gerçek anlamak için eşsiz bir fırsat sunuyor.”
Ulaştıkları sonuçlar, erozyonun Mars’ta olağandan çok daha hızlı gerçekleştiği uzun vakit dilimlerinin yaşandığını ortaya koyuyor. Tahminen de en önemli olan şey, kimi kraterlerden toplanan delillerin, -yaklaşık 4 ilâ 3 milyar yıl önce- Geç Noachian ve Erken Hesperian periyotlarında, Mars’ta gerçekleşen erozyon oranının ziyadesiyle yüksek olduğunu ve o esnada suyun yüzeyde akmış olabileceğini düşündürmesi.
Kayaların sırf suya ya da havaya maruz kaldıklarında bile ne kadar çabuk aşındığını düşündüğünüzde, bunu anlamak kolay. Kraterlerde görülen kum ve toz birikintileri o devirde oluştu.
MARS’I YİNE ŞEKİLLENDİRMEK…
Müelliflerin verdikleri bir demeçte aktardıkları kadarıyla:
“Araştırmamız, Mars’ın jeolojik geçmişindeki tortu erozyonu ve birikiminin zamanlamasını ve oranlarını tam manasıyla yeni bir halde tespit ediyor ve birinci kere Mars yüzeyinde rastladığımız kaya cinslerinin her birinin aşınabilirliğinin bir ölçüsünü sunuyor. Bu çok değerli; zira Mars’ın yüzeyinde bulunan kraterlere rüzgârla taşınan kumların ölçüsünün gezegenin iklimsel geçmişiyle alakalı olabileceğini ve jeolojik tarihte Mars’ın hangi vakit diliminde yaşanabilir olabileceğini anlamak için yeni bir yol açabileceğini ortaya koyuyor.”
Ulaştıkları bulgular, evvelden Dünya’ya çok daha fazla benzediği düşünülen ve hatta tahminen de yaşama konut sahipliği yapabileceği düşünülen bir gezegen olan Mars’ın, günümüzde ziyadesiyle büyüleyici bulduğumuz bu paslanmış çöle nasıl dönüştüğünü açığa çıkarmaya yardımcı oluyor.
Bulgular, tahminen bir gün Mars görüntüsünü yine şekillendirmemize de yardım edebilir.
Çeviren: Tarkan Tufan
Kaynak: Big Think