Owen Jarus
Antik Mayalar, M.Ö. 1000’den M.S. 1500’e kadar Mezoamerika* genelinde yüzlerce piramit inşa etti ve içlerine çok çeşitli eserler yerleştirdi. Pekala, buralara tam olarak ne koydular?
Tıpkı antik Mısır piramitleri üzere, Mayalar tarafından inşa edilen piramitlerin de güçlü hazineler ve mezarlar içerdiği açığa çıktı. Bununla birlikte, uzmanlar, Live Science’a verdikleri demeçte, birçok vakit daha büyük olanların içinde daha küçük piramitler üzere daha tuhaf şeyler içerdiklerini belirtiyorlar.
‘MATRUŞKA’ PİRAMİTLER
Örnek olarak, Yucatan Yarımadası’ndaki Chichén Itzá’nın bulunduğu bölgede yer alan ‘El Castillo’ piramidi, Rusların ‘matruşka’ bebekleri üzere bir piramidin içindeki bir piramidin içinde bir piramit içeriyor.
El Castillo hakkında araştırmalar yürüten ve makaleler yazan, ayrıyeten Meksika Ulusal Özerk Üniversitesi’nde (UNAM) profesör olan Andrés Tejero-Andrade, “Yucatan Yarımadası’nın antik yerleşimcileri, daha evvelce insanların yaşadığı ve akabinde terk ettikleri bir bölgeye geldikleri vakit eski yapıları yıkmadılar” diyor. “Bundan fazla, hâlihazırda var olan yapıların üzerine yeni bir tane inşa ederek ilerlediler” diye eklerken El Castillo’nun bu çeşit bir ‘matruşka bebek’ yapısına sahip olduğunu belirtiyor.
Bu, sadece El Castillo’ya has bir uygulama değildi; Meksika Ulusal Antropoloji ve Tarih Enstitüsü’nde (INAH) araştırmacı olan Denisse Lorenia Argote Espino, Live Science’a verdiği demeçte, öbür Maya ve Maya harici piramitlerin de bu düzenlemeye sahip olduğunu aktarıyor. Espino, diğer bir piramit üzerine bir piramit inşa etmenin “İspanyol öncesi vakitlerde yaygın görülen bir uygulama olduğunu” ve “uzun müddet ikamet edilen yerlerdeki ana yapıların çoğunlukla birkaç yapı etabına sahip olduğunu” belirtiyor.
KUTSAL YEŞİM TAŞI
Buna rağmen, arkeologların Maya piramitlerinde bulduğu en yaygın yapılar bu çeşit piramit yığınları değildi. Kimi Maya tapınakları merasimler için kullanılırken, başkaları yöneticiler ya da öteki seçkin şahıslar için mezar fonksiyonu görüyordu. Michael Coe’nun yazdığı ‘The Maya’ isimli kitaba nazaran, bu mezarlarda antik Mayalar için kendini kurban etmenin sembolü olan (ölüler için) yeşim taşından maskeler, boncuklar, obsidyen bıçaklar ve vatoz dikenleri üzere eserler bulunuyordu.
Coe, kitabında, vatoz dikenlerini kurbanlarla ilişkilendiriyor; çünkü bazen “putları [yüceltmek] için kullanılan kağıda kulaklar, yanaklar, dudaklar, lisan ve penisten kan akıtılıyordu” diye aktarıyor. Antik Mayalar, yeşim taşından yapılan yapıtlara kıymet veriyordu. En tanınmış örneklerden biri, El Castillo Piramidi’nde bulunan bir jaguar taht.
ABD Riverside’da bulunan Kaliforniya Üniversitesi’nde antropoloji profesörü olan Karl Taube, 2005 yılında Ancient Mesoamerica isimli mecmuada yayınlanan bir makalesinde, “Klasik Mayalarda, yeşim taşına yalnızca değeri ve hoşluğu sebebiyle değil, birebir vakitte büyük sembolik değeri olan bir taş olarak da paha veriliyordu” diye belirtiyor. Taube, örnek olarak, Mayaların yeşimi mısır, hükümdarlık ve rüzgârın kendisi ile ilişkilendirdiklerini söylüyor. “Yeşim, cenaze merasimlerinin olduğu kadar rabler ve atalarla ilgili törensel sihirbazlıkların da değerli bir bileşeniydi” diye ekliyor.
DAHA FAZLA MAYA YAPITI
Maya piramitleri, öbür pek çok harikulâde yapıtı barındırıyordu. Mesela, Guatemala’nın kuzeyinde bulunan San Bartolo hafriyat alanındaki bir piramit, bugüne kadar keşfedilen en eski Maya takviminin ne olabileceğini gösteren ve 2 bin 200 yıldan daha eski olan bir parçayı içeriyor.
Honduras’ta bulunan Copan hafriyat alanındaki bir piramidin merdivenlerinde 2 bini aşkın Maya glifinin* yazılı olduğu devasa bir yazıt mevcut. Bu yazıt, 2006 Getty Muhafaza Enstitüsü raporuna nazaran, Copan’ın yöneticilerinin tarihini aktarıyor. Mayalar, kimi vakit “Maya hiyeroglifi” diye isimlendirilen bir yazı sistemini kullandı. Bu yazı sistemi, bilim insanlarının okuyabileceği ve çeviri edebileceği sözcükleri meydana getiren sesleri temsil eden glifler içeriyordu.
*Mezoamerika, Orta Amerika’da, Meksika’nın ortalarından Belize, Guatemala, El Salvador, Honduras, Nikaragua ve Kosta Rika’nın kuzeyine kadar uzanan bölgede 15. ve 16. yüzyıllarda İspanyollarca sömürgeleştirilmeden evvelce, Kolomb öncesi toplumlar tarafından oluşturulan bölge ve kültür alanıdır.
**Tipografide glif, karakterleri yazı içinde temsil ve öbür karakterlerden ayırt eden simgelere verilen isimdir. Bir karakter tek bir glifle gösterilebildiği üzere, birden fazla karakter de tek bir glifle gösterilebilir.
Yazının yepyenisi Live Science sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)