Abdul Qahar Bakhshi: Afganistan Taliban’a teslim olmayacak

Taliban ın 2021 yılının ağustos ayında idareye gelmesinden sonra Afganistan da neler değişti Yeni periyodu ana çizgileri ile anlatabilir misiniz

Afganistan da yasal ve dünya Haramidere Escort tarafından tanınmış olan bir devlet varken ABD hükümeti bir vakitler terör örgütü olarak isimlendirilen kümeyle müzakereleri başlattı ve ABD Taliban ortasında Doha Muahedesi imzalandı Natürel ki o periyotta bu durum mevcut olan hükümetin itibarını düşürmüştü ve o periyodun yöneticileri de bundan hoşnut değildi Gün geçtikçe hükümet ülke bazında kendi egemenliğini kaybediyordu 15 Ağustos 2021 de yani ABD ve müttefik güçlerinin asker çekilme müddeti dolmadan iki hafta evvel Taliban bir pazar günü Afganistan ın başşehri Kâbil ve Penşir vilayeti dışında Ulusal Direniş Cephesi’nin ana merkezi yeri ülke denetimini aldı Taliban başşehir Kâbil’e girmeden birkaç saat evvel de eski Cumhurbaşkanı Eşref Gani etrafındaki 50 bireyle askeri helikopterlerle milleti ve devleti bırakarak kaçtı

Afganistan açısından tabloya bakıldığında durum çok daha ağır görünüyor ABD’nin ülkedeki 20 yıllık varlığının sona ermesinin ve eski yöneticilerin kaçmasının akabinde Taliban başkanları Kâbil’de yeni hükümet için görüşmelere devam ederken ülkede sıkıntı bir hayat başladı Eğitim ve öğretim sekteye uğradı Bayanlar tam manasıyla bütün toplumsal bağlardan men edilerek meskenlere kapatıldı Siyasi ekonomik ve toplumsal alanlarda faaliyetleri yasaklandı Kafe ve restoranlar kapandı TV kanalları yayın siyasetlerini muhafazakârlaştırdı Yabancı misyonlar ve diplomatlar başta olmak üzere yüz binlerce doktor mühendis hukukçu iktisatçı siyasetçi vs kişi ülkeyi terk etti Ulusal ve mahallî yayın yapan çabucak hemen bütün televizyon ve radyo kanalları yayın siyasetlerini değiştirmek zorunda kaldı ya da çeşitli nedenlerden ötürü kapatıldı 20 yıl boyunca ABD ve Avrupa ülkelerinin mali yardımları üzerine ayakta duran iktisat sistemi çöktü ve bankacılık sisteminde adeta kaos yaşandı

‘KÜLTÜREL FAALİYETLER YASAKLANDI’

1996 2001 yılları ortasında Afganistan da uçurtma dahil olmak üzere tüm kültürel faaliyetleri yasaklayan Taliban idaresi yeni periyotta ise yeniden müzik tiyatro sinema üzere kültürel faaliyetleri yasakladığını açıkladı Mesela Türk Eğitim Vakıf Lideri Saleh Saghar daha evvel verdiği bir röportajda Afgan Türk okullarının müfredatlarında bile değişiklik yaparak müzik tiyatro ve dans kısımlarını Taliban yetkililerinin buyruğu üzerine kapatmak zorunda kaldıklarını söyledi

17 Eylül 2021 tarihinde Taliban tarafında yapılan bir açıklamayla erkeklerin okula devam edebileceği kız çocuklarına ait ise önderlerinin daha sonra karar verecekleri duyuruldu Tıpkı tarihte açıklanan öbür bir karar ise Taliban ın Bayan İşleri Bakanlığı’nı kapatması oldu Yerine erdemlerin yayılması ve ahlaksızlığın önlenmesi için bir bakanlık getirilirken bu bakanlık da İslam hukukunu uygulamakla görevlendirildi

‘TALİBAN A KARŞI BİR DİRENİŞ PLANLANMAMIŞTI’

Taliban Afgan halkı için direnişin kalesi olarak görülen Penşir vilayetini ülke idaresinden yaklaşık bir ay sonra ele geçirdi Taliban a karşı Ulusal Direniş Cephesi kumandanı Ahmed Mesud bölgede ulusal ayaklanma ilan etti

Kimse Taliban’ın Kâbil’i ve ülkeyi bu kadar süratli ele geçireceğini öngörmemişti Ülkede tam teçhizatlı ve eğitimli 150 binden fazla asker bulunuyordu ABD’yle yapılan mutabakat bizi koruyacaktı lakin bunun gereklilikleri yerine getirilmedi Taliban’la kapalı bir muahedesi bulunan eski Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ise ülkeden kaçtı ve kendisini Cumhurbaşkanı seçen halka ihanet etti Bu durumda birtakım bölgelerde Penşir vilayeti olmak üzere Taliban a karşı direniş başladı Taliban a karşı evvelden bir direniş planlanmamış ve silah tedarik edilmemişti Oradaki halk Taliban a hayır diyerek direnmeye başladı

Mesud’un ayaklanma davetiyle ortalarında yüzlerce bayanın da bulunduğu kalabalık protesto için sokağa indi Taliban militanlarının sokağa inen bayanları kırbaçladıkları görülürken kalabalıkları dağıtmak için havaya ateş açtığı gazetecileri de dövdüğü ve araçlara saldırdığı imgeler büyük reaksiyon topladı Direnişin geleceği ile ilgili konuşacak olursak Taliban a karşı kısa vadede toparlanması güç görünse de bu terör idaresinin halka yaptığı zulme bakıldığında eski askerleri aydınları ve halkı konutlarından çıkarıp öldüren idareye karşı orta ve uzun vadede Afganistan ın 34 vilayetinde direnişin başlayacağına eminim

‘AFGANİSTAN EKONOMİK VE İNSANİ FELAKETİN EŞİĞİNDE’

Dünya Bankası nın raporuna nazaran Afganistan bütçesinin dörtte üçü dış yardımlar tarafından finanse ediliyordu Milletlerarası yardımların toplamı 22 milyar dolar olan Afganistan iktisadının yüzde 40 ına eş kıymet Batı bankalarının ABD nin buyruğuyla yurt dışı varlıklarını ve finansman dayanağını durdurduğu Afganistan da halkın en çok etkilendiği faktörler ortasında mal kıtlığı parasızlık fiyat artışı işsizlik ve ömür kalitesinde gözlenen sert düşüş yer alıyor

Taliban hükümeti şimdiye kadar rastgele bir devlet tarafından tanınmadı ülkenin finansal varlıkları dondurulmuş vaziyette ve Afganistan ekonomik ve insani felaketin eşiğine geldi Ülke insani yardım ile ayakta durabiliyor Kitlesel fakirleşme şartlarında kalkınma ve geleceği belirleme planlarını kurmaktan şimdilik kelam edilemez Üstte belirttiğim üzere eğitimli ve dinamik nüfusu da ülkeyi terk ettiği için tıp iktisat bankacılık ve diğer alanlarda işçi açısından önemli problemler yaşanıyor Taliban ın ülkeyi kocaman bir hapishaneye dönüştürmekten diğer bir planı olmadığından ve adaleti sağlamadığından okumuş ve eğitimli beşerler el otomobiliyle pazarlarda çok sıkıntı kaidelerde meyve ve zerzevat satıyorlar birtakım bölgelerde de aileler çocuklarını satıyorlar

‘AFGAN BAYANLARI CESURCA KENDİ HAKLARINI SAVUNDU’

Afganistan’da bayanların burka giymesini emreden bir kararname yayınlandı Tıpkı vakitte bayan televizyon sunucuları ve konuk bayanların yüzlerini örtmeleri de istendi Ülkenizde bayanların hayatında neler oluyor kıymetlendirebilir misiniz

1996 dan 2021 yılına kadar ‘Taliban sanki değişti mi ‘ sorusunu cevaplayacak olursak bilindiği üzere daha evvel 1996 yılından 2001 yılına kadar hükümette olan Taliban o devirde uyguladığı katı kuralları bu sefer daha yavaş ve kurnaz bir halde uyguluyor Taliban idaresi devraldığından bu yana bayanlarla ilgili kısıtlamaları adım adım artırıyor Örneğin 19 Ağustos günü Afganistan ın demokrasi ile değil de katı şeriatla yönetileceğinin ilan edilmesinin akabinde uygulanan birinci sansür bayanlara yönelik oldu Kentin çeşitli yerlerinde yer alan bayanların bulunduğu poster afiş ve reklam panolarını boyalarla kapatan Taliban üyelerine dünyanın çeşitli yerlerinden de reaksiyonlar geldi Bunun üzerine Taliban ın sözcüsü Zabihullah Mücahid ise Uluslararası topluma bayanlara karşı ayrımcılık yapılmayacağını garanti ediyoruz lakin elbette sahip olduğumuz çerçeveler dahilinde açıklamasında bulundu

Aynı hafta içinde Taliban sözcüsü Mücahid 3 gün ve üzeri seyahatlerde yanında birinci derecede aile fertlerinden bir erkek olmadan bayanların seyahat etmesinin yasaklandığını duyurdu Mücahid 1996 2001 periyodundaki üzere tekrar bayanları konutta oturmaya yahut yüzleri dahil büsbütün örtünmeye zorlayacağı telaşlarının ‘temelsiz’ olduğunu tez etti Lakin son günlerde Taliban yöneticileri tarafından bayanların burka giymelerine ait yeni yasalar çıkartıldı ve yürürlüğe sokuldu

Taliban aslında insan hakları bayan erkek eşitliği ve birçok toplumsal bedele inanmayan bir örgüttür Afganistan toplumuna ilkel ve çağdışı bir anlayışla yaklaşıyorlar Geçtiğimiz aylarda Taliban Yükseköğretim Bakanı olarak yer alan Abdulbaki Hakkani basın toplantısı düzenleyerek üniversitelerde artık bayan ve erkeklerin farklı sınıflarda tahsil göreceklerini duyurdu Yani erkek öğretmenler bile öğrencilere perde gerisinden ders verecek Bayan ve kız çocuklarının temel hak ve özgürlüklerini yasaklayan ve tanımayan terörist bir örgütle dünya nasıl alakalar kuracaktır onu çok merak ediyorum Taliban idaresi ele geçireli yaklaşık bir yıl olacak ve bu müddet içerisinde Afgan bayanları çok fedakârlık yaptı sokaklara dökülerek cesurca kendi haklarını savundular İlerleyen süreçte bu zihniyetin güçleneceğine inanıyorum

‘AFGANLARIN BİRÇOK KENDİ ÜLKELERİNE DÖNECEKLERDİR’

Taliban ın idareye gelmesi ile on binlerce Afganlı Taliban dan kaçmak için Türkiye dahil öteki ülkelere göç etmek zorunda kaldı Bu süreci nasıl değerlendiriyorsunuz

Son vakitlerde göç sorunu dünya siyasetinden ve gündeminden düşmüyor Tarih boyunca insanlık çeşitli nedenlerden ötürü dünyanın her köşesine göç etti ve artık göç doğal bir hak olarak da nitelendiriliyor 2000 li yıllardan sonra ekonomik tasalar ve savaş korkusu öncelik olmak üzere ve daha birçok nedenle bireyler yaşadıkları topraklardan ayrılıyor Afganistan 1979 daki Sovyet işgalinden bu yana 40 yılı aşkın müddettir arkası gerisi kesilmeyen işgaller iç çatışmalar ve dış müdahalelerden ötürü silahların hiç susmadığı bir ülke pozisyonuna düştü

Afganistan harika güçlerin çatışma alanı olmasının yanında toplumsal ekonomik ve siyasi istikrarsızlıkla bir arada terörle de anılan bir ülke haline geldi Her geçen gün artan şiddet olayları tarihi İpek Yolu nun geçtiği bir ülke olan Afganistan ı adeta yaşanmaz bir yer durumuna getirdi Ülke içindeki huzursuz ve inançsız ortam nedeniyle yıllardır göç meseleleri yaşayan Afganistan 20’nci yüzyılda komşu ülkeler başta olmak üzere dünyanın her yerine göç vermeye başladı Birinci başta göç merkezi olarak Pakistan ve İran tercih edildi daha sonra ise Türkiye ön plana çıktı Beşerler ekonomik güvenlik meseleleri ve iç çatışmaların tesiriyle ülkelerini terk etmek zorunda kalıyorlar

Birleşmiş Milletler raporlarına nazaran dünya genelinde altı milyondan fazla Afgan mülteci yaşıyor En kalabalık Afgan mülteci nüfusuna mesken sahipliği yapan ülkeler sırasıyla Pakistan İran ve Türkiye ABD ve NATO birliklerinin 22 Temmuz 2021 de Afganistan’dan çekilme kararı alması ve akabinde da Afganistan hükümetinin kısa müddet içinde Taliban tarafından işgal edilmesi Taliban idaresi altında gelecekten korkan Afganlar ortasında derin kaygıları tetikledi Ayrıyeten Taliban ın iktidara gelmesi ile Afganistan a yapılan dış yardımların kesilmesi ekonomik krizin derinleşmesine neden oldu Bu durum ülkede var olan yoksulluğun şiddetlenmesine ve buna bağlı olarak iç ve dış göçün hızlanmasına yol açtı

Türkiye ye göç eden Afganlar çoklukla savaş korkusu ekonomik problemler ve ülkedeki karışıklıktan kaçarak gelenlerden oluşuyor Afganistan da devam eden terör bitmek bilmeyen iç çatışmalar ekonomik istikrarsızlık ve işsizlik üzere sıkıntılar nedeniyle birden fazla Afgan göçmen Türkiye yi transit ülke olarak tercih ediyor çok az bir kısmı ise kalıcı olarak ömrünü sürdürmek için Türkiye ye yerleşiyor Fakat denetimsiz bir biçimde göçmen kabul eden ülkelerde işsizliğin artmasıyla birlikte ekonomik toplumsal ve kültürel manada büyük sıkıntıların baş göstermesi de kaçınılmaz oluyor

Tabi ki hiç kimse yerinden yurdundan edilmek istemez ve kendi doğduğu topraklarda yaşamak ister Şayet bir gün Afganistan da kapsayıcı insani kıymetlere hürmet duyan ve tüm vatandaşlarına eşit bir formda adalet sağlayan Taliban üzere terör örgütleriyle bağı olmayan bir hükümet başa gelirse Türkiye de yaşayan Afganların birden fazla kendi ülkelerine döneceklerdir Daima bir arada sıkıntı bir süreçten geçmekteyiz ve umarım daha önlemli adımlarla bu güçlü süreci atlatırız

‘HER GÜN İNFAZ HABERLERİ DUYMAKTAYIZ’

Afgan halkının Taliban idaresi karşısında yalnız bırakıldığını düşünüyor musunuz Afganlar bu yalnızlığın bedelini nasıl ödüyorlar

Taliban ülkede idaresi 20 sene sonra ele geçirmesinin akabinde tüm hükümet yetkilileri için genel af ilan ederken örgütün sözcüsü Zabihullah Mücahid Mevcut durum bir tıp askeri durum Hükümeti oluşturduktan sonra her şey daha net olacak dedi Lakin Taliban ın şu ana kadar söylediklerinin ve yaptıklarının birebir oranda olmadığı kanaatindeyim

Bilindiği üzere Taliban 20 sene boyunca yasal olan hükümetleri asla kabul etmedi ve ülkenin her bir kentinde canlı bombalar patlatarak saf insanları katlederek okul hastane yol ve köprüleri yıkarak eninde sonunda idaresi tek taraflı bir halde ele geçirdi Başa geldikten sonra af ilan ettiler Lakin genel af ilanı ismi altında artık bile eski askerler polisler emniyet mensupları ve hassas yerlerde çalışan eski devlet memurları vefatla karşı karşıya Her gün infaz haberleri duymaktayız Ülke çapında Özbekler Hazaralar ve Tacikleri zorla göç ettirdikleri ve birtakım durumlarda onların gençlerini tutuklayarak infaz ettiklerini duyuyoruz

ABD ve NATO güçlerinin ülkeden çekilmesiyle Afgan halkı başta ABD olmak üzere bir vakitler dünya ülkeleri tarafından terör örgütü olarak ilan edilen Taliban la bir başına kaldı Ülkede çabucak hemen her alanda bir kaos yaşanıyor ve dünya da buna kayıtsız kalıyor

‘TÜRKİYE NİN HAVALİMANI İŞLETMESİNE KARŞI ÇIKTILAR’

Kâbil Havalimanı’nın işletmesine Türkiye talipti Ancak Birleşik Arap Emirlikleri’ne verildi Neden Türkiye’ye değil de BAE’ye verildi

2021 Ağustos ayında ABD askerleri Afganistan dan çekildikten sonra büyük bir güç istikrarı açığı ortaya çıkmıştı ve başşehir Kâbil deki havalimanının nasıl denetim edileceği de belgisiz kaldı Bu havalimanı ülkedeki kara yollarının güvenliğinin sağlanmaması nedeniyle diplomatik misyonların seyahatleri insani yardımlar askeri birliklerin sevkiyatı ve lojistik araç gereçler için stratejik kıymete sahip

İlk taleplerin olduğu günlerde Türkiye nin bir NATO üyesi olarak Afganistan da 500 e yakın askeri bulunuyordu ve bu askerler Kâbil Havaalanı’ndan askeri ve lojistik operasyonları sürdürüyordu ABD ülkeden çekildikten sonra Kâbil Havalimanı’nın güvenliğinin sağlanması için arayıştaydı ve Türkiye bu ihaleyi kaideli bir halde kabul edeceğini söyledi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Biden ile görüşmesinde Afganistan konusundaki niyetlerini çok açık net olarak söz ettiğini belirterek Eğer Afganistan’dan çıkmamız istenmiyorsa bilhassa orada muhakkak bir takviyenin verilmesi isteniyorsa diplomatik lojistik bunun yanında mali hususlarda Amerika’nın bize vereceği dayanak büyük kıymet arz ediyor diye konuştuğunu hatırlatmakta yarar var

Türkiye bu ihaleyi kabul ederken Pakistan ve Macaristan ı da yanına alma fikrindeydi lakin Taliban NATO güçlerinin Afganistan dan çekilmesinin akabinde bu teklifi kesin bir biçimde reddettiğini bildirdi Taliban 29 Şubat 2020 de ABD ile imzaladığı muahede kapsamında Afganistan da tek bir NATO askeri kalmayacak biçiminde anlaştılar ve doğal olarak Türkiye nin havalimanı işletmesine karşı çıktılar

Her ne kadar Kâbil Havalimanı’nın kıymeti seyahat için tek inançlı yol yahut NATO ve Türkiye bağlantıları ya da Afganistan ile tarihi ve siyasi münasebetler olduğu vurgulanmış olsa da Türkiye açısından daha farklı bir kıymete sahipti 20 sene sonra Afganistan da güç istikrarının değiştiğini görüyoruz ve Türkiye nin Yeni Osmanlıcılık siyasetleri çerçevesinde bu havalimanı bölgede değerini koruyordu

Siyasal manada ise Taliban ülkeyi ele geçirdikten sonra Pakistan Çin ve Rusya ile âlâ bağlantılar kurarak onlarla pazarlık masasına oturdu ve ismi geçen ülkeler o bölgede tarih boyunca bu türlü bir fırsatı kovalarken asla bunu diğerine devretmek istemezlerdi Sonunda Taliban idaresi havalimanının işletilmesi için güvenlik değil yalnızca operasyonel ve teknik hizmet verecek olan GAK isimli Katarlı bir şirketle anlaştı İsmi geçen şirket bir evvelki hükümet periyodunda ise 2 yıl boyunca Afganistan da farklı hava limanlarında hizmet vermiş ve ihaleler de aldı