Dirk Schulze-Makuch
Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde misyon yapan bilim insanı Joe Kirschvink, yaklaşık 20 yıl evvel San Francisco’da bulunan Amerikan Jeofizik Birliği’nin düzenlediği Carl Sagan’ı Anma Konferansı’nda, yeryüzündeki hayatın Mars’ta ortaya çıkmış olabileceği fikrini ortaya attı. Bundan on yıl sonra, Uygulamalı Moleküler Evrim Vakfı’ndan bir öteki tanınmış bilim insanı Steve Benner, yeryüzündeki ömrün kökeninin muhtemelen Mars’a dayandığına dair bir tartışma başlattı. Pekala, şu anda hayatın bir gezegenden başkasına taşınabileceğini öne süren bir hipotez olan ‘Panspermi’ (ya da ‘Panspermia’) bağlamında hangi noktadayız?
HAYAT DÜNYA’YA UZAYDAN TAŞINMIŞ OLABİLİR Mİ?
Panspermi fikri, antik Yunan’dan beri varlığını sürdürdü; bununla birlikte, bakteri sporlarının güneş rüzgârları tarafından yıldızdan yıldıza gerçek itilebileceğini ve seyahatlerinin onları hayatla tohumlayan yaşama elverişli gezegenlerde son bulabileceğini öne süren Dr. Svante Arrhenius tarafından 1908 yılında, çağdaş periyotta tekrar gündeme getirildi.
Arrhenius’un temel fikri, temel olarak birkaç delil kümesi onun aleyhinde göründüğü için itibarsızlaştırıldı. Birinci olarak, uzayın enginliği ve bu alanı işgal eden gezegenlerin küçüklüğü göz önünde bulundurulduğunda, bir sporun bir yıldız sistemini, o sistemin kütleçekimsel tesirine karşın terk edebileceği ve sonunda bir gezegeni tohumlayacak biçimde bir diğer gezegene ulaşabileceği ihtimali istatistiksel açıdan son derece imkan dışı görünüyor. Bu mümkünlük gerçekleşse dahi, muhtemelen spor o güneş sisteminin merkezinde bulunan yıldız tarafından kendine çekilir ve yanar. Bunun yanı sıra, sporlar kimi bakterilerin uykuda olan formu ve gözetici bir kabuğa sahip olsalar bile, kozmik radyasyondan kaynaklanan hasar hesaba katıldığında, bir güneş sisteminden başkasına seyahat yapmak için gereken vakit aralığından sağ çıkamazlar. En tanınmış ve üzerinde en çok inceleme yapılan Mars göktaşı ALH84001’in Mars’tan Dünya’ya ulaşmasının birkaç milyon yıl sürdüğünü akılda tutmak gerek!
Panspermi teorisine dayanak veren bir öbür ünlü bilim insanı, fizikçi Fred Hoyle idi; lakin ortaya attığı, grip virüsleri üzere hastalık taşıyıcı mikroorganizmaların uzaydan geldiği fikri biyolojik açıdan mantıklı değildi. Hastalık taşıyıcılar konakçılarıyla birlikte evrimleşir ve başka gezegenlerde insan yaşamadığı için uzaydan gelen bir hayat formunun bizi enfekte edecek biçimde nasıl bu derece âlâ ahenk sağlamış olabileceğini anlamak mümkün değil. Buna rağmen, kuyruklu yıldızlar ve asteroitler, amino asitler üzere ömrün yapı taşlarını ilkel Dünya’ya taşıdılar. Büyük ihtimalle, gezegenimizdeki ve muhtemelen öbür karasal gezegenlerdeki ömrün ortaya çıkışında hayati bir rol üstlendiler.
BİR GEZEGENDEN BAŞKASINA
Pekala, tıpkı hayatın yapı taşları üzere mikrobiyal organizmalar da bir gezegenden başkasına aktarılamaz mı? Kalın bir kollayıcı kabuğa sahip olmayan bakteriler, birebir yıldız sistemi içerisinde sırf bir gezegenden başkasına seyahat etseler bile, uzayda çok savunmasız durumdadırlar. Pekala ya uyuyan bir bakteri yahut spor, birden fazla kaya ya da tortu katmanının altındaki bir göktaşı içinde korunursa? Kirschvink ve Benner’ın hipotezlerinin yayınlanışından beridir, bunun akla yatkın bir senaryo olduğunu ortaya koyan pek çok araştırma gerçekleştirildi. Şayet mikroplar bir göktaşı içindeyseler, bu mikrobiyal yükün büyük bir kısmı muhtemelen Mars’tan Dünya’ya yapılacak bir seyahatten sağ kurtulabilir. Ne Mars’tan uzaya savrulduğu ne de Dünya atmosferine giriş yaptığı esnada iç kısmı asla 40 santigrat derecenin üzerine çıkmadığı -ve sterilizasyon sıcaklığının çok altında kaldığı- için, Mars’tan gelen göktaşı ALH84001 üzerinde yapılan araştırmalarda destekleyici delillere ulaşıldı.
Açıkçası, Mars ve Dünya ortasında gerçekleştiği öne sürülen ömür transferi, birinci basamakta Mars’taki hayatın orada ortaya çıkmış olmasını gerektiriyor. Bu, ilkel Mars’ın daha sıcak, daha ıslak ve çok daha Dünya gibisi olduğu göz önünde bulundurulunca makul görünüyor. Mars’taki ömür Dünya’dan daha erken evrimleşmiş olabilir; zira daha hızlı biçimde yaşama elverişli hale geldi. Dünya’dan daha küçük ve Güneş’ten daha uzak olduğu için çok sıcaklıklardaki oluşumundan kısa mühlet sonra soğudu. Bunun bilakis, Dünya daha sıcaktı ve ek olarak Ay’ı yaratan gezegen çarpışmasını “sindirmek” zorunda kalmıştı. Bu çarpışmanın akabinde oluşan magma okyanusları, gezegenimizde yaşanabilir bir yüzey ortaya çıkmadan evvel uzun vakit boyunca Dünya yüzeyine hâkim oldu.
Göktaşlarının ve ömrün transferi, prensip olarak, Mars’tan Dünya’ya yahut tam bilakis her iki tarafta de gerçekleşebilir ve ömrün kökenini öbür bir gezegende başlatabilir. Yeniden de, Dünya’ya gerçek olan yörünge, Dünya’nın daha büyük bir kütleçekimsel tesire sahip olması ve Güneş’in yıldız sistemimizin merkezinde bulunması nedeniyle çok daha beklenen görünüyor. Mars’tan uzaya saçılan rastgele bir husus büyük ihtimalle Güneş’e gerçek yol alacaktır. Gezegenimiz ise, talih yapıtı, Mars kayalarının yolunu kesmek için yanlışsız yerde bulunmuş olabilir.
Şu durumda, hepimiz Marslı olabilir miyiz? Hayatın kökeniyle ilgili bilgi eksikliğimiz hesaba katıldığında, bunu kesin olarak söylememiz mümkün değil. Lakin bu türlü gerçekleşmiş olması beklenen. Ve bu, gelecekte Mars’a yapılacak seferlerde test edilmesi gereken bir hipotez. Birinci fırsatta bir hayat tespit vazifesi planlarsak, aradığımız yanıtı bulmak için -eğer varsa- Mars hayatını ve organik yapı taşlarını inceleyebiliriz.
Yazının yepyenisi Search for Life in the Universe sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)