Richard A. Lovett
Bilim kurgu, uzun vakitten beridir uzaylıların büyüsü altında. Yıldız Savaşları’ndaki Yoda’yı, birebir ismi taşıyan Steven Spielberg sinemasındaki ET’yi, Star Trek’teki Spock ve Worf’u, Galaksinin Koruyucuları’ndaki Groot’u ya da Dune’daki dev kum solucanlarını hatırlayın. Pekala, gerçekte bize ne kadar yabancılar?
Pek çok astrobiyolog, çok derecede yabancı olmadıklarına inanıyor. Yürüyen, konuşan, düşünen varlıklar olmasalar da (Dune’un kum solucanları hariç) bildiğimiz çeşitten bir hayat olarak çabucak tanıyacağımız cinsten canlılar olabilirler. Pekala kainatın öbür bir yerindeki ömrün bizim için rastgele bir tanıdık istikameti yoksa ne olur?
MİLLETLERARASI BİR KONFERANSTA TARTIŞILDI
Bu sorun, bilim insanlarının, bu ayın başlarında ABD’nin Georgia eyaletindeki Atlanta kentinde gerçekleştirilen ve iki yılda bir düzenlenen astrobiyoloji konferansı ABSCICON22’de enine uzunluğuna tartıştıkları bir sorun.
Ohio’da bulunan Oberlin Koleji’nde astrobiyolog olan Aaron Goldman, sorunun, ilkel Dünya’daki hayatın dahi ziyadesiyle yabancı olduğunu fark etmemizle başladığını lisana getiriyor. Bununla birlikte, ABD’nin Madison kentindeki Wisconsin Üniversitesi’nde bakteriyolog olan Betül Kaçar, “Gezegenimizin geçmişi, en âlâ ötegezegen örneğidir” diyor.
Bunun bir nedeni de geçmişteki en uzak atalarımızın hücresel olmaması. Yani, bugün bildiğimiz organizmaların bilakis, iç işleyişlerini dış dünyadan ayıracak hücre duvarları bulunmuyordu. Bundan çok, -DNA’ları da dahil olmak üzere- iç kısımlarının etraflarıyla karışmasına müsaade verdiler. Bu tuhaf bir kavram, zira sırf hücreler ortasındaki sonu değil, “sen” ve “ben” ortasındaki sonu da ortadan kaldırıyor. Bunun bir boyutu, genetik akışın (ebeveynlerinizden gelen anlamında) “dikey” yerine, (komşularınızdan gelen anlamında) “yatay” olduğu bir ekosistem olması. Şayet beşerler bu halde gelişselerdi, çocuğunuzun sizden aldığının yanı sıra yan dairedeki insanlardan da biyolojik bir miras almış olabileceği manasına gelirdi.
HER ŞEY ŞARTLARA BAĞLI
Buna rağmen, Goldman, buna benzeri bir ömrün tam manasıyla olağan olabileceği durumların mevcut olduğunu lisana getiriyor; bilhassa de etraf, hayatı destekleyen unsurlar açısından ziyadesiyle zenginse, bu durum, organizmaların önlerindeki pürüzlerin üstesinden gelmesi ve büsbütün her şeyin ilerlemesine imkân tanıması bağlamında faydalı olur.
Dahası, dünya dışı hayatın yaygın biçimde bildiğimiz ömürle birebir biyokimyasal süreçleri kullandığını varsaymak için ortada bir neden yok. Bu nokta, bilim insanlarının dünyadaki en uç ortamlarda süren hayat arayışına hayran olmalarının da bir nedeni. Fransa’daki Paris Ulusal Tabiat Tarihi Müzesi’nde mikrobiyolog olan Adrienne Kish, “Dünyada hayat açısından en şiddetli şartlara sahip olduğunu düşündüğümüz yerlerde hayat arıyorum” diyor.
Yeryüzündeki hayatın bunu yapmasına imkân tanıyan moleküler makineyi çözerek, sırf hayatın bizim gezegenimizdeki bu çok ortamlarda nasıl var olabileceğini değil, tıpkı vakitte başka yerlerde nerede var olabileceğini de anlamanın mümkün olduğunu belirtiyor.
KENDİMİZİ BAZ ALARAK DÜŞÜNMEMELİYİZ
Tekrar de, buna misal ortamları ‘aşırı’ diye nitelendirmenin dahi ziyadesiyle antroposentrik olduğunu kelamlarına ekliyor; bu yaklaşım, Dünya’nın kainatın merkezi olduğu ve her şeyin onun etrafında döndüğü eski astronomik görüşle benzeştirilebilir. “‘Aşırı’ sözü, kısaca ‘insan olarak bizim bakış açımıza göre’ manasına gelir” diyor: “Bu ortamlar, orada hayatını sürdüren mikroorganizmalar açısından ‘aşırı’ değil. ‘Fokurdayan asit mi var? Getir bakalım.’ Onu seviyorlar.”
Bunların tamamı, şayet onu bulursak, hayatın bildiğimiz cinsten bir şeye pek benzemeyebileceği manasına geliyor. İster Mars’tan getirilen kaya örneklerinde isterse öbür gezegenler üzerinde sürdürülen teleskopik gözlemlerde olsun, bunun delili da istediğimiz oranda açık olmayabilir. NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde misyonlu bir astrokimyacı olan Heather Graham, bu sorunun tahlilinin bir kısmının, moleküler seviyede bir şeyin ömrün imzasını taşıyıp taşımadığını anlamanın, ilgili moleküllerin abiyotik süreçlerden gelenlere kıyasla alışılmadık derecede karmaşık olup olmadığını saptamaktan geçtiğini vurguluyor.
Yazının özgünü Cosmos Magazine sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)