Seyahat hareketlerinin üzerinden dokuz yıl geçti ancak tesirleri hala sürüyor. Daha birkaç ay evvel yıllardır kent hatalarına karşı gayret eden ve Seyahat hareketlerine sahip çıkan Mücella Yapan, Can Atalay ve Tayfun Kahraman’ın da ortalarında bulunduğu 8 kişi, Seyahat Davası kapsamında 18’er yıl mahpus cezasına çarptırılarak cezaevine gönderildi. Geçen dokuz yılda yaşananları, Taksim Meydanı’nın değişen çehresini, Seyahat Parkı’nın son durumunu, TMMOB Mimarlar Odası Genel Lideri Eyüp Muhçu’yla konuştuk.
Seyahat hareketlerinin hiç bitmediğini, varlığını daima sürdüreceğini lakin tıpkı formda tekrarlanmasını beklemenin hakikat olmadığını söyleyen Muhçu, “Farklılıkların bir ortada olması, kardeşlik, barış, demokrasi, özgürlük, eşitlik ve adalet talepleri Gezi’yle birlikte topluma yerleşti. Bütün örgütlenmeler, devlet kurumları ve lokal idareler, Gezi’nin yarattığı kültürel ortamı, toplumsal şuuru dikkate almak zorunda. Yoksa varlıklarını sürdürmeleri mümkün değil” dedi. İktidarın “millet bahçesi” fikrinin Gezi’nin yarattığı farkındalığa karşı geliştirilen bir proje olarak ortaya çıktığını vurgulayan Muhçu, “Millet bahçelerinin rant aracı olarak kullanıldığını, var olan parkların yapılaşmaya açıldığını ya da bir grup güç odaklarının bu alanlara çöktüğünü söylememiz mümkün” diye konuştu.
Seyahat aksiyonlarının üzerinden yıllar geçti. Bu müddette Taksim Meydanı nasıl değişti? Nasıl değerlendiriyorsunuz?
Taksim Meydanı, Cumhuriyet’in en kıymetli sembolik meydanlarından biri. Süreç içinde Cumhuriyet, demokrasi ve emek meydanı olarak anılmaya başlandı. Atatürk Kültür Merkezi, Cumhuriyet Anıtı, Seyahat Parkı ve etrafındaki tarihî doku bu meydanın birer değeri… AKP anlayışına bağlı yeni rejim inşası sürecinde, Atatürk Kültür Merkezi’nin yerine AVM ve gibisi işlevde bir yapı yapılması, Seyahat Parkı’na olmayan Topçu Kışlası’nın inşası, meydanın özelliklerinin büsbütün ortadan kaldırılması manasına gelen Taksim Yayalaştırma Projesi üzere teşebbüsler gündeme geldi. Bunun üzerine meslek örgütleri, sendikalar, sivil toplum örgütleri ve siyasi partilerin de takviyesiyle Taksim Dayanışması oluşturuldu. Taksim Meydanı’nın bedelleriyle korunması, bu bedelleri ortadan kaldıracak teşebbüslerin durulması gayesiyle demokratik yansılar ortaya koyuldu, hukuksal teşebbüsler başlatıldı. Buna rağmen bilhassa iktidarın baskıcı tavrı ve teklifleri dikkate almayan yaklaşımı nedeniyle Haziran 2013’te yüz binlerce yurttaşımız Taksim Meydanı’na çıktı. Daha sonra Türkiye’de 10 milyona yakın kişi, yaşadıkları kentlerin meydanlarına çıkarak taleplerini lisana getirdi.
‘GEZİ’NİN BAŞARISI’
Seyahat direnişinden sonra geçen 9 yıllık müddette AKP’nin maksatlarına ne ölçüde ulaşabildiğini ya da ulaşamadığını anlamak için Taksim Meydanı’ndaki fiziki müdahaleleri incelemek gerek. Bu kapsamda, Seyahat direnişi sonrası Seyahat Parkı’ndaki yıkım süreçleri durduruldu ve hatta İBB’nin ağaçlandırma üzere bir grup teşebbüsleri de kelam konusu oldu. AKM ile ilgili hukuksuz bir şura kararı oluşturularak anıtsal yapı yıkıldı, yerine kültür merkezi artı bir grup ticari yerleri da barındıran yeni bir yapı yapıldı. Bu yapıda bilhassa AKM’nin Taksim Meydanı’na bakan cephesinin korunması kaidesinin getirilmesi bir manada değerliydi. Bütün olarak yapının yıkılması ve yerine öbür işlevlerle bir bina yapılması öngörülürken binanın ön cephesi korunarak bir kültür binası inşa edildi. Bu da Gezi’nin AKM’yle ilgili en değerli başarılarından biri. Taksim Meydanı’nın bitişiğinde bulunan boşluk alanda mescit yerine bir cami inşası uzun müddettir iktidarın gündeminde olan bahislerden biriydi.
‘MEYDAN DEĞELERİNİ YİTİRDİ’
Tekrar kelam konusu kentsel sit alanında yeni yapı yapmak mümkün değilken, atanmış heyet kararlarıyla burada bir cami yapıldı. Yayalaştırma projesi ismi altında yapılan müdahaleler, Seyahat direnişi sırasında durduruldu ve buna ait yeni inşaat süreçleri kelam konusu olmadı. Seyahat Parkı’na Topçu Kışlası’nın yapılması durdurulmuş olsa da bu bahsin Erdoğan tarafından vakit zaman gündeme getirilmesi dikkatle izlenmesi gereken bir bahis. Yapılan müdahalelerle Taksim Meydanı’nın pahalarını değerli ölçüde kaybettiğini ne yazık ki görebiliyoruz. AKM’nin yeni hali, Hem Taksim Meydanı’nı hem etraftaki tarihi dokuyu olumsuz biçimde etkileyen cami inşaatının yapılması ve Seyahat Parkı’nda yaşanan süreçler, Taksim Meydanı’nı kıymetli ölçüde tahrip etti. Meydanın sembolik özelliği büsbütün ortadan kalkmasa da karma, kaotik bir meydan ortaya çıktığını söylememiz mümkün.
KAZANAN PROJEYE TENKİT
Taksim yayalaştırma projesini gördünüz. Sizce Taksim Meydanı nasıl düzenlenmeli?
İBB’nin yeni idaresi İstanbullulara Taksim Meydanı’nı müdafaa ve yaşatma kelamı vermişti. Seçimlerden sonra Taksim Meydanı Kentsel Tasarım Yarışı gündeme getirildi. Çabuk yapılan yarış 13 Kasım 2020’de sonuçlandı. Yarışa katılan projelerin, Taksim Meydanı’nın cumhuriyet, özgürlük ve demokrasi meydanı nitelikleriyle bağdaşmayan, meydanın tarihi ve doğal topoğrafik özelliklerini korumayan, etrafla kâfi ve yanlışsız bağlantı oluşturmadığı üzere olan bağlantıları de olumsuz etkileyebilecek bir kadro konular içerdiğini söylememiz mümkün. Kazanan proje ise bütün bu ortak özelliklerin yanı sıra meydanı bir yeşil alan park alanı olarak görüyor, meydan özelliğini ortadan kaldıran bir grup müdahaleler yapılmasında sakınca görmüyor. Bilhassa meydanın ortasına bir obruk açılması, meydanın altının boşaltılması, meydan üzerinde bir kadro donatıların tasarım anlayışı etrafında pozisyonlandırılması üzere müdahaleler, meydanın tarihi bedelleriyle birlikte korunması ve geliştirilmesini sağlamıyor. Bu projenin uygulanmasıyla ilgili bir grup adımlar atılmaya hazırlanılırken Seyahat Parkı’nın ne olduğu bilinmeyen bir vakfa verilmesi ve yetkinin İBB’nin elinden alınması üzere hem hukuksuz hem de antidemokratik bir müdahaleyle karşılaştık. Bu müdahaleler sonrası Taksim Meydanı’yla ilgili şimdiye kadar atılmış rastgele bir adım kelam konusu değil.
‘YEŞİL ALANLARA ÇÖKÜYORLAR’
Seyahat hareketlerinin 9. yılında dönüp geriye baktığınızda sizce direnişin kent açısından en büyük kazanımı ne oldu?
Elbette Gezi’nin taleplerinin yerine getirildiğini ve karşılandığını söylememiz mümkün değil. Bununla birlikte Gezi’nin, iktidarın kente müdahaleleri konusunda kıymetli tesirleri olduğunu söyleyebiliriz. Pek çok plan oluşturulurken ‘kente yeşil alan kazandırıyoruz’ telaffuzunun öncelenmesi dikkat çekiyor. Bununla birlikte kentin ne ölçüde yeşil alan kazandığı bir soru işareti. Taksim Meydanı üzerinden mevzuyu ele aldığımızda, AKM’nin cephesinin ve kültür yeri özelliğinin korunması Gezi’nin bir kazanımıdır. Seyahat Parkı’nın park olarak varlığını sürdürmesi en değerli kazanımlardan biridir. Taksim Meydanı, Seyahat Parkı ve Dolmabahçe vadisini kapsayan bölgede, iktidarın öngördüğü müdahaleleri istediği üzere yapamadığını, Gezi’nin yarattığı etkiyi bir biçimde dikkate almak zorunda kaldığını söyleyebiliriz. Millet Bahçesi fikri Gezi’nin yarattığı farkındalığa karşı geliştirilen bir proje olarak ortaya çıktı. Yeniden de millet bahçelerinin rant aracı olarak kullanıldığını, var olan parkların, kent boşluklarının belirli ölçüde yapılaşmaya açıldığını ya da bir kadro güç odaklarının bu alanlara çöktüğünü de söylememiz mümkün.
‘KIŞLA ISRARINI YAKINDAN İZLİYORUZ’
İktidarın Taksim ısrarının sürmesini ve Seyahat hareketlerini daima gündeme getirmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Seyahat direnişi ile birlikte iktidarın gücünün sınırsız olmadığı her istediğini topluma kabul ettiremeyeceğini görüldü. Bunu düzeltmek için iktidar daima baskılar uyguladı. Seyahat Parkı’na Topçu Kışlası’nın yapılmasının tekrar gündeme getirilmesi, Türkiye’deki demokratik toplumsal hassaslıkların yok sayılması, Seyahat sürecinin dikkate alınmaması, hukuk, mimarlık ve şehircilik normlarının yok sayılması manasına gelecektir. Bu süreci yakından izlemekteyiz. Mümkün gelişmeler karşısında her türlü demokratik teşebbüslerin sürdürülmesi ve tüzel teşebbüslerde bulunulması gündeme gelecektir.
‘İNTİKAM ALIYORLAR’
Seyahat Davası ve arkadaşlarınızın tutuklanması hakkında ne düşünüyorsunuz?
Seyahat direnişi sonrası açılan davalar, yürütülen soruşturmalar, ülkemizin demokrasi ve hukuk tarihine sürülen kara bir leke olarak anılacak. Talimatlı soruşturma ve açılan davalara karşın başlangıçta soruşturmalar sonuçsuz kalmış, açılan davalarda beraat kararları verilmişti. Daha sonra Saray’ın talimatıyla mahkemenin verdiği beraat kararına itiraz edilmesi ve akabinde hukuksal doküman olmadan sürdürülen dava süreçleri sonrasında 25 Nisan tarihinde 8 şahsa cezalar verilmesi, bağımsız yargıya indirilen açık bir darbe. Mücella Yapıcı’nın, Can Atalay’ın, Tayfun Kahraman’ın ve oburlarının kanıt olmadan, tüzel bir doküman olmadan 18 yıl mahpus cezalarına çarptırılması elbet beklenen bir durum değildi. Arkadaşlarımızın tutuklamaları, iktidarın kin ve intikam hisleriyle hareket ettiğini çok açıkça ortaya koymaktadır. Bağımsız bir yargının, belge-bilgi olmadan bu kararı vermesi mümkün değil. Kararın Saray talimatıyla alındığı ve yargıya indirilen bir darbe olduğu bir gerçek.
‘SEÇİM HAZIRLIKLARI’
İktidarın Gezi’yi itibarsızlaştırmak için yargılama süreçlerini bir araç olarak kullandığını biliyoruz. Arkadaşlarımızı ve Gezi’yi karalamak, suçlamak, itibarsızlaştırmak için ağır bir propaganda yapılıyor. İktidar Seyahat üzerinden çözülmekte olan tabanını bir ortada tutmak istemektedir. Yargı kararına zamanlama açısından baktığımızda ise seçim sürecinde bir başlangıç noktası olarak Seyahat tutuklama kararlarının alındığını pahalandırmak mümkündür. Hakikaten kısa bir mühlet sonra ana muhalefet partisinin İstanbul vilayet liderine ceza verilmesi, akabinde bir ekip yargılamaların gündeme gelmesi, TBMM’de çok sayıda milletvekilinin vekilliğine son verilmesi için teşebbüslerde bulunulması, HDP’nin kapatılma davası ve pek çok mevzunun gündemde olması seçim sürecinde iktidarın aldığı bir tavır. Buna bağlı olarak ısrarla ve baskıyla gerçekleştirmek istediği bir kadro uygulamalar olduğunu söylememiz mümkün.
‘ETKİSİ DAİMA SÜRECEK’
Seyahat hareketlerinin yıl dönümünde bir bildiriniz var mı?
Seyahat, ülke tarihinin en değerli, en onurlu, en büyük direnişlerinden biri. Milyonlara mal olan bir direniş. Gezi’nin sönümleneceği, Gezi’nin yarattığı tesirlerin ortadan kalkacağı tezleri yersiz. Seyahat toplumsal, toplumsal, kültürel bir tesir yarattı. Pek çok kuruluş, siyasi parti ve hatta iktidar, Seyahat gerçeğini dikkate alarak kimi kararlarını alıyor ya da gelecek programlarında Gezi’yi dikkate almadan rastgele bir adım atmamayı öngörüyor. Gezi’nin gelecekte tıpkı halde tekrarlanmasını beklemek gerçek değil. Bununla birlikte Gezi’nin toplum üzerinde kalıcı tesirinden kelam edilmeli. Farklılıkların bir ortada olması, kardeşlik, barış, demokrasi, özgürlük, eşitlik ve adalet talepleri topluma yerleşti. Bu fikirler, siyasetin, kuruluşların, her türlü toplum örgütlenmelerinin hatta devletin geleceğini etkileyebilecek niteliklere sahip. Gelecekte bütün örgütlenmeler, devlet kurumları ve lokal idareler, Gezi’nin yarattığı kültürel ortamı, toplumsal şuuru dikkate almak zorunda. Bunu almazlarsa varlıklarını sürdürmeleri ve öngördükleri programları gerçekleştirmeleri mümkün olmayacak. Seyahat bitmedi, Seyahat varlığını sürdürecek.
‘MUAHALEFET İÇSELLEŞTİRMELİ’
Bu çerçevede toplumsal muhalefetin Gezi’yi içselleştirmesi gerek. İktidar açısından bakınca da toplumun geleceği ile ilgili alacakları kararlarda daha dikkatli olmak zorundalar. Ayrıyeten, Seyahat sürecinde iktidarın buyruğuyla uygulanan polis şiddeti sonrasında kaybettiğimiz beşerler için adalet işlemedi. Şiddet buyruğunu verenler, can kayıplarına neden olanlar gelecekte kesinlikle yargılanacaklarını ve adaletin geç de olsa yerine getirileceğini asla unutmamalı.