İZMİR – Koleksiyonerlerle söyleşi serimize, yıllardır deniz kabuklarından kapı kilitlerine, kalemlerden kibritlere çeşitli nesneleri biriktiren İlknur Baltacı ile devam ediyoruz. Sevdiği nesneleri doğal bir dürtü ile bir ortaya getirdiğini söyleyen Baltacı, “Benimseme duygusu, benim olsun isteği, emsal nesneleri yan yana dizme dürtüsü sanırım genelde her insanın içinde olan lakin kimi bireylerde daha fazla öne çıkan olgular” diyor.
İlknur Baltacı’yla çocukluk yıllarına uzanan koleksiyon serüvenini konuştuk.
Koleksiyonunuz hangi temalardan oluşuyor? Ne çeşit nesneler biriktirdiniz?
Eski eşya pazarlarını, antikacıları daima sevmişimdir. Bilhassa günümüzde kullanılmayan, kullanıldıkları günlerin kıssasını anlatan nesneler, birçok kişi üzere benim de ilgimi çeker. Bu nedenle o denli çok şey toplamışım ki artık size sıralarken ben de kendime şaşırıyorum. Bir yandan da bu süreçte bunun kökeninde ruhsal yahut toplumsal ne üzere nedenler yattığını kendime sorup cevaplamaya çalışıyorum. Birikimlerim; eski bakır objeler, tablolar, Fransız eski gümüş çatal kaşık grubu, konakladığım otellerden kalemler, kibritler, kendim dalıp çıkardığım yahut topladığım deniz kabukları, eski makaslar, kapı kilidi ve anahtarları, seramik yahut tahta duvar tabakları, fotoğraf bahisli çok sayıda kitap ve fotoğrafçı albümleri, gezdiğim fotoğraf stantlarının ve müzelerin katalogları, reklamlar dijitalize olmadan evvel bilhassa yurt dışında çok yaygın olan reklam kartpostalları, kentlere ilişkin hatıra dikiş yüksükleri, magnet, kutu, çan üzere öteki seyahat anı nesneleri.
Anneannemin kullanmış olduğu birkaç terzi aleti, hattat dedemin özel makası ve birkaç eski makas en sevdiğim ve kıymet verdiğim nesnelerin başında geliyor. Bakırların ortasında en sevdiğim modüller ise artık hayatımızda neredeyse hiç yeri kalmayan hamam tasları.
‘BANYO SONRASI ‘SIHHATLER OLSUN’ DEMEMİZ TESADÜF DEĞİL!’
Neden hamam tasları?
En başta, hamam tasının su ile ilgili bir obje olması. Ömrün varlığının suyun varlığı ile mümkün olması. Yani su-yaşam-sağlık üçlüsünün ayrılmaz bütünlüğü. Zati hamam tasının tarihçesine bakınca evvel sıhhat konusu önümüze çıkıyor. En son yapılan araştırmalar hamam tasının serüveninin 3 bin yıl öncesine kadar uzandığını gösteriyor. O vakitlerden günümüze kadar, yuvarlak formu ve tası tutmaya yarayan yuvarlak çıkıntısı ile formu değişmemiş. Çok ilahlı periyotlarda bu taslar ilahların insanlara kutsadıkları suyu şifa niyetine sunmaları için kullanılmış.
Osmanlı’nın erken devirlerinde de göbekli tasın şifa maksatlı kullanıldığını, içindeki kutsanmış suyun içilerek yahut kişinin üstüne dökülerek hastalıklardan, kötülüklerden kurtulunacağına inanıldığını görüyoruz. Bakır, gümüş ve altından yapılan tasların içine güzelleştirici olduğuna inanılan dua, ayet, kelam yahut sayılar yazılarak bu gelenek giderek yaygınlaşmış. Vakit içinde, İslamiyet itikatlarına nazaran akan suda yıkanma inancı ile içlerindeki desenler olmadan kurnadan su alıp dökmek için kullanılır olmuşlar. Hamam tasının su, şifa ve paklık ile olan münasebeti eski uygarlıklardan günümüze kadar daima tıpkı kalmış. Yani hamam yahut banyo sonrası hala “sıhhatler olsun” diyor olmamız bir tesadüf değil!
Daha sonraları, Osmanlılar ortaya göbek taşını da ekleyerek eski Roma hamam ve kaplıca geleneğini sürdürmüş ve hamam tası, bizim hafızamızda oluşan hamam kültürü nesnelerinden hamam havlusu, hamam nalının yanında, nesnelerin en eskisi olarak yerini korumuş.
Pekala, tablo koleksiyonunuzda değerli bulduğunuz ender kesimler neler?
İçinde Abidin Dino, Aliye Berger, Nurettin Ergüven, Kamil Kamal, Mehmet Güleryüz, Jacqueline Duheme, Fahri Sümer, Umur Türker, Feriha Tuğran, İsmail Yıldırım, Selda Asal, Reyhan Abacıoğlu, Handan Benlioğlu Olcav, Seba Uğurtan’ın fotoğraf, baskı ve desenlerinden oluşan tablolarım var. Bu sanatkarlardan, Datça ve Paris seyahatlerimde tanıdığım ve şu anda 94 yaşında olan Jacqueline Duheme, tanınmış çocuk kitabı ‘Küçük Prens’in desenlerini çizen sanatçı. Benim için özel olarak yapıp armağan ettiği, biri Datça’yı, başkası Paris’i betimleyen iki küçük fotoğraf çok pahalı. Aslında insanın duvarlarında sevdiği, tanıdığı, görüştüğü dostlarının çalışmalarını görmesi çok keyif verici; bu onları daha kıymetli kılıyor.
‘SERAMİK DİKİŞ YÜKSÜKLERİ BENİM İÇİN ÖZEL BİR BİRİKİM’
Bize biraz da seramik nesnelerden bahsedebilir misiniz?
İşte bunlar tam da toplama biçiminde biriken objeler. Çalışma ve özel hayatımda seyahat ettiğim günlerin anıları; seramik duvar tabakları, küçük ilaç kutuları, kent isimlerini taşıyan küçük çanlar, magnetler. Ancak, bu anı nesneleri dışında çok paha verdiğim bir küme seramik nesne var: Kütahyalı usta, merhum Sıtkı Olçar’ın imzasını taşıyan, onun özel tasarımı biblo konutlar, kuşlar, bardak, çanak, tabak üzere seramiklerim. Bunların benim için özel olmasının bir nedeni de yıllar evvel ustanın atölyesini ziyaret etmiş, fotoğraflamış ve kendisini şahsen tanımış olmamdır.
Benim için bir öteki özel ve kıymetli birikim ise, annemin vefatından evvel konutundaki vitrine itinayla dizdiği seyahat dönüş hediyelerimizden oluşan seramik dikiş yüksükleri.
Bu nesneleri toplamaya başladığınızda bir koleksiyoner olmayı hedefliyor muydunuz?
Sevdiğim nesneleri doğal bir dürtü ile bir ortaya getirmiştim. Objeler, birbirini destekleyerek çoğalıyordu. Örneğin konutumuzda, bitpazarından alıp kullandığımız bir koltuk grubu, yanında aksesuar olarak kullanacağım eski bakır nesneler satın almayı tetikliyordu. Bakırlar bu türlü birikmişti. Birebir nedenle öbür eski nesneler de alıyordum. Meğer koleksiyonerlerin objelerle olan bağları diğerdi. Bunu Koleksiyonerler Kulübü’ne katıldığımda fark ettim. Çoğunlukla, satın aldıkları objeleri kullanım hedefi dışındaki bir kıymete bağlı olarak biriktiriyorlardı ve genelde bu pahanın vakitle artması bekleniyordu.
‘O GÜNLERDE OYUNCAK BİRİKTİREBİLEN ŞANSLI ÇOCUK SAYISI AZDI’
Doğal dürtünün yanında toplama alışkanlığını yaratan öbür etkenler var mı sizce?
Bu soruyu ben de kendime sorduğumda aslında bunun yalnızca bana has olmadığını düşündüm. Benimseme duygusu, benim olsun isteği, misal nesneleri yan yana dizme dürtüsü sanırım genelde her insanın içinde olan lakin kimi bireylerde daha fazla öne çıkan olgular. Bunun dışında biraz daha düşünüp çocukluk günlerimize döndüğümüzde birçok şeyi biriktirmenin ne kadar olağan olduğunu görebiliriz. Savaş sonrası periyodun zorluklarını bilen anne ve babaların yaşadığı, bugünün tüketim toplumu öncesi bir konuttan kelam edersek, o meskende ekonomik gayelerle birçok şey atılmaz, bir kenara koyulur, biriktirilirdi. Babamın, gerektiğinde meskendeki araç gereç tamiri için sakladığı tahta bir kutusu vardı. Anneannem ve annem de diktikleri şeylerden artan kumaş modüllerini bir bohçada saklarlar, icap ettiğinde o kumaşları öbür türlü değerlendirirlerdi. Şimdilerde bilinmez, uygun kumaşlarla yapılan bir paltonun kumaşının ters-yüz edilerek tekrar kullanıldığı günlerden kelam ediyorum. Eskiyen giysilerden çıkarılan düğmeler tekrar kullanılmak üzere bir düğme kutusunda biriktirilirdi. Örgülerden artan yünler biriktirilip bir ortada tekrar değerlendirilirlerdi. Paçavra kumaş modülleri bile farklı bir torbada biriktirilir, bunlar cacala denilen kilimleri üretmek maksadıyla gereksinimi olanlara verilirdi. Çocuklara tasarruf öğretilir, kumbara alınır, para biriktirme alışkanlığı verilmek istenirdi.
O günlerde oyuncak biriktirebilen şanslı çocuk sayısı azdı. Ancak tekrar de kız çocuklarının cebi seksek oyunu için biriktirdikleri boncuklar ve boncuk dizileri ile oğlan çocuklarının cebi rengarenk cam meşe ile dolu olurdu. Eskinin, kısa müddette yenisiyle değiştirildiği ve gereksinimlerin dijital ortamda giderildiği günlere gelmeden evvel, biriktirmek hayatımızın doğal bir kesimiydi adeta. Koleksiyon kavramı fakat varlıklı bir ailede yer alabilirdi. Bir bayram geleneği olarak çocuklara el öptükten sonra mendil armağan edilirdi büyükleri tarafından. Benim birinci defa titizlikle topladığım lakin şu anda bende olmayan ve başından itibaren koleksiyon diyebileceğim tek birikimim bayramlarda topladığım mendillerdi. Dağıttığıma daima üzülürüm. Annem, kardeşimle bana bayram mendillerimizi koymak için birer mendil şasesi dikmişti. Zarf biçimindeki içi astarlanmış şasenin kapağı elişi ile süslüydü; mendilleri üçgen biçimine sokup içine yerleştirirdik. Bu pahalı birikimi saklamamıştım ne yazık ki…
İşte artık, bu bayram geleneğini anarken içim cız ediyor, zira benim birinci sefer titizlikle topladığım lakin şu anda bende olmayan ve başından itibaren koleksiyon diyebileceğim tek birikim, bayramlarda topladığım mendillerdi. Gerçi, ben de bayramlarda çocuklara dağıtmıştım mendilleri, lakin, tekrar de o şaseyi saklamış olmayı tercih ederdim şimdiki aklımla.
‘KOLEKSİYONER DEĞİL TOPLAYICI OLDUĞUMU FARK ETTİM’
İzmir’de biriktirdikleri nesneleri paylaşan koleksiyonerlerden kelam ettiniz…
Evet, çok sevdiğim bir arkadaşım, onunla sık sık yaptığımız fotoğraf buluşmalarında konutumda gördüğü çeşitli birikim nedeniyle, üyesi olduğu İzmir Koleksiyon Kulübü’ne benim de katılmamı önerdi. Tanıdığım, sevip saydığım öbür arkadaşlarımın da kulüp üyesi olduğunu öğrenince katılmaya karar verdim ve nizamlı bir program dahilinde yapılmakta olan kulüp toplantılarına gitmeye başladım. Olağan korona virüsünün hayatımıza girmesi öncesinden kelam ediyoruz.
Kulübe katılmak sizi nasıl etkiledi?
Bir koleksiyoner değil, bir toplayıcı olduğumu düzgünce fark etmiş oldum. Kulüp üyesi arkadaşlarımın her biri koleksiyon bahislerinde uzmanlaşmış, bahisleriyle ilgili bilgi birikiminde çok yol kat etmişlerdi; koleksiyon nesneleri değişik ortamlarda sergilenmiş, şovlarla tanıtılmıştı. Koleksiyonları ile müze kurmuş yahut pahalı objelerini müzelerde kayıtlı olarak sergileyen ve tekrar müze kurma hazırlığında olan arkadaşlarım vardı. Bu yüzden, ben yalnızca toplamışım diyordum kendime; bir yandan kendimi epeyce eksikli hissederken… Lakin, öbür yandan da dopdolu bir dünyaya bakan bir pencerem olmuştu kulübe katılmış olmakla. Toplantılarda, koleksiyoner arkadaşlardan farklı ve bazen da çok değişik hususlar ve objeler hakkında bilgi sahibi oluyor ve bundan zevk alıyordum.
Örneğin bir arkadaşımızın şeker ile ilgili koleksiyonu bana çok farklı gelmişti. O denli ki, kimi seyahatlerimde her zamanki alışkanlığımla, onun koleksiyonu için ben de şeker poşeti toplamaya başlamıştım! Yahut bir fotoğraf tutkunu olarak, eski fotoğraf koleksiyoneri arkadaşım için antikacılarda onun hususlarına uygun eski fotoğraf arıyordum.
Son olarak, koleksiyoner olmak isteyenlere neler söylemek istersiniz?
İnsanın hayattaki objelerle münasebeti bireyden şahsa çok farklı. Yani, herkes kendi hikayesini oluşturuyor bu bağlamda. Evvelki satırlarda kelamını ettiğim üzere benim objeler birikimim; çocukluk günlerim, iş hayatım, ömür biçimim ve zevklerim ile şekillendi, koleksiyoner olmak bir amaç değildi benim için. Baht yapıtı kendimi seçkin koleksiyonerler ortasında buldum. Sorunuza cevaben, bu arkadaşlarımın titizlikle üzerinde durduklarını gördüğüm değerli iki faktörden kelam etmek mümkün: Tematik seçim ve derin araştırma.