Umair Haque’nin global ısınmaya dikkat çektiği yazı şöyle:
Çocuğuma, “Sence bugünlerde beşerler anlattığım şeylerden neden rahatsız oluyor?” diye sorduğumda, güldü, “Temelde onlara dünyanın sonunun geldiğini mi söylüyorsun?”
Tam tutulma gecesiydi. Kırmızı bir ay gökyüzünü aydınlattı. Bizim çeşidimizin ortaya çıkmasından bu yana 300 bin yıl geçti. Ve artık bir daha asla eskisi üzere olmayacak.
Olayı nasıl isimlendirmeye başladığımı, nasıl düşündüğümü anlatmaya çalışayım: Felaket. Yok olma. Farklı bir dünya.
“ÇOĞU SAYILMAYACAK BİLE”
‘Hint Alt Kıtası’ndaki arkadaşlarım (Himalayalar ile Hint Okyanusu ortasında kalmış coğrafik bölgeyi tanımlamak için kullanılan terim) bugünlerde bana bilim kurgu sinemalarındaki sahneleri andıran öyküler anlatıyor. Oralardaki sıcak dalgası hayatta kalabilmenin hudutlarını zorluyor. Kız kardeşim diyor ki, eski, hoş, sanatkarlar ve şairler kentinde gökten meyyit kartallar düşüyor. Ya da artık uçamayacak halde konutların, anıtların, dükkanların üzerine konuyorlar. Sokaklar köpek, kedi, inek ve her çeşitten hayvanların cesetleriyle kaplı. Öldürücü sıcaklardan telef olmuşlar. Hayatta kalamıyorlar.
Beşerler da bu öldürücü sıcaktan kaçmaya çalışıyor. Çoğunlukla günlerini ya iç yerlerde ya da kanallarda, ırmaklarda ve göllerde geçiriyorlar. Buna imkanı olmayanlar sokaklara diziliyor, bayılıyor, sonlarını zorluyor. Onlar yoksul ülkeler. Bu sıcak dalgasının önümüzdeki vakit diliminde kaç kişiyi öldürebileceğini bilmiyoruz. Birden fazla sayılamayacak bile.
Bir an için yaşadığınız günlük hayat rutinini bir kenara bırakıp tüm bunları bir düşünün.
“HENÜZ ANLAMIYORLAR”
Batılı arkadaşlarım bunun üzere kıssaları okuyorlar ve sonra tekrar Kardashian’a, Wonder Woman’a, Johnny Depp’e yahut Batman’e takıntılı hale geliyorlar. Şimdi anlamıyorlar. Zira bu olay, hakikaten homo sapiensin manaya sonlarının ötesinde. Lakin o dünya, ne yazık ki onlar için de çok uzak değil.
Global iklim krizini açıklayabilmek için çoklukla kaynayan tenceredeki kurbağalar kıssası anlatılır. Fakat bu benzetme içinde bulunduğumuz durumu bir dereceye kadar açıklayabiliyor. Tencere kaynayınca içindekiler çıkarılıp yenir. Biz kaynayan tencerenin içindeydik, artık dışarı çıkarılıp yenilmesi kademesindeyiz. Bu, işlerin sahiden çok ancak çok berbat olmaya başladığı an. Her şey nitekim çok süratli ilerliyor.
Şöyle açıklayayım: Yaklaşık 300.000 yıldır dünyaya hükmeden insan denilen varlık, dünyanın milyonlarca yıllık iklimini değiştirip bir Yok Oluş Olayını tetiklemiş durumda.
Bir kara delik hayal edin. İnsanlık önünde sıraya dizilmiş olsun. Herkes içine gerçek yürümek zorunda. Kimilerimiz sıranın en önünde. Başka tarafa birinci onlar gidecek. Kimilerimiz ise sıranın en gerisinde. Hâlâ gülüyorlar, şakalaşıyorlar ve “belki” diyerek kendilerini kandırıyorlar.
“FELAKETİN EŞİĞİNDEYİZ”
Artık geldiğimiz nokta bu. Felaketin eşiğindeyiz. Kimilerimiz artık başka tarafa, yaşanmaz hale gelecek farklı bir gezegene geçiyoruz. Bu “olacak” yahut “olabilir” değil, aslında artık oluyor.
Bu beşerler benim arkadaşlarım; gökten meyyit kartalların düştüğü, sokakların cesetlerle kaplı olduğu Hint Yarımadası’ndaki arkadaşlarım.
Orada sözün tam manasıyla bir yok oluşun yaşandığını görebilirsiniz.
Onlar kara deliğin ağzındakiler, kara delikten birinci geçenler. Benim Hindistanlı, Pakistanlı ve Bangladeşli kardeşlerim; onlar kömür madenindeki kanaryalar. Onlar olayı yaşayan dünyanın bir kesimi. Ve o dünya hepimiz için geliyor.
Bu anlattıklarımı tanımlamak için “iklim değişikliği” sözlerini kullanmıyorum, zira yetersiz kalıyor… Beşerler sayıları şöyle yorumluyor. Sıcaklık bir, iki, üç derece yükselirse ne olur? Ha ha! Kimin umurunda?
Yanlış bir bakış açısı. Zira Global ısınmanın bir derece yükselmesi durumunda, ekvator bölgesinde mevsimler on kat oranında değişiyor. Global ısınmada bir, bir buçuk derecelik artış demek, yaz aylarında on ila on beş derece sıcaklık artışı manasına geliyor. İki derecelik artış yirmi derecelik sıcaklık artışı manasına geliyor. Üç derecelik artış ise otuz derecelik sıcaklık artışı manasına geliyor.
ÜÇ DERECEYE YANLIŞSIZ GİDİYORUZ
Alt kıtada hava şimdiden 50 derece. Avrupa ve Amerika’nın büyük bir kısmıyla birlikte İspanya 40 derecenin üstündeki çok sıcak dalgalarına hazırlanıyor. Yani global ısınmanın bir derece yükselmesinin sonucu bu.
İki derece yükselmesi demek alt kıtadaki sıcaklıkların 60 dereceye ulaşması manasına geliyor. İspanya ve Avrupa’nın 50 dereceye ulaşması demek. Üç derece yükselmesi ise ekvator bölgelerinin 70 ve daha fazla dereceleri görmesi, İspanya ve Avrupa’nınsa 60 dereceye ulaşması manasına geliyor.
Alt kıtanın şu anda bulunduğu 50 derecede hayat ölüyor. Kuşlar gökten düşerken, sokaklar toplu mezarlara dönüşüyor. Beşerler kaçmaya ve hayatta kalmaya çalışıyor. Güç şebekeleri kullanılamaz hale gelirken, ekonomiler durma noktasına geliyor.
YOK OLUŞ YAŞANIYOR
Bu bir eşik. Aslında içindeyiz. Artık onu şaşırtan, acımasız, canlı detaylarla görebiliyoruz. Yok oluş şu anda dünyanın dört bir yanında gözümüzün önünde gerçekleşiyor – ve bize uygarlığımızın hayatta kalabilme hudutlarını gösteriyor. Bu hudut 40 ile 50 derece ortasında bir yer. Bu sonun aşılması demek bildiğimiz manadaki hayatın sonu manasına geliyor.
Batılı arkadaşlarım hala bunu tamamiyle kavrayabilmiş değil. Mevsim hakikaten çok fazla ısınırsa klimalarını açmanın kâfi olacağını düşünüyorlar. Üzgünüm ne yazık ki o denli olmuyor. Bu yalnızca güç kıtlığıyla ilgili değil bir noktadan sonra klimalar da çalışamaz hale gelecek.
Ayrıyeten ne yapacaksınız, her şey yok olurken klimalı meskeninizde oturmayı mı düşünüyorsunuz?
O şeyler, o varlıklar – kuşlar, inekler, koyunlar, tavuklar, her neyse – bizim ömrümüzün da temel taşları. Onlar yok olursa, bizler de yok oluruz. Böcekler toprağımızı besler, kuşlar böcek yer ve sonsuz bir dönüşüm devam eder. Batılı arkadaşlarım bu ekosistemin bir modülü olduğumuzu anlamıyorlar.
“HAYAL BİLE EDEMEZSİNİZ”
Ekosistemin temelleri yıkılmaya, parçalanmaya başlarsa çok sıkıntı hayatta kalabiliriz. Her şeyin jenerasyonu tükenirken klimalı konutunuzda rahatça oturabileceğiniz fikri bir fanteziden öte bir şey değildir. Ne yiyeceksin? Toprağı kim çevirecek? Ekinleri kim sağlıklı tutacak? Hayatın temelleri nereden gelecek?
Medeniyetimiz elli ile altmış derece ortasında bir yerde çöker. O noktadan sonra hiçbir şey işe yaramaz. Her şey ölmeye başlar – yalnızca hayvanlar ve bu durumdaki biz değil, onlara bağlı olan sistemlerimiz. İktisatta enflasyon tavan yapar, beşerler yoksullaşır, sonuç olarak faşizm patlak verir. Dünyanın her yerinde bunun olmaya başladığını aslında görebilirsiniz – lakin bu yalnızca başlangıç. Yok oluş hakikaten ısırmaya başladığında enflasyonun ne kadar berbat olacağını hayal bile edemezsiniz.
Medeniyetimiz bundan kurtulamaz. Demokrasinin boğazı faşizm ve teokrasi tarafından kesilir; ekonomiler, fırsat yahut refah değil, temel hayatta kalma düzenekleri haline gelir. Toplum ve topluluk, herkesin kendini müdafaa arayışındaki acıyla yok edilir. Bu, içine girmekte olduğumuz dünya ve artık Amerika’dan Hindistan’a, Avrupa’ya ve ötesine yayıldığını görebilirsiniz.
COVID ÖRNEĞİ
Bu türlü bir dünyada ne olur? Beşerler onu kurtarmak için bir ortaya geliyor mu? Muhtemelen değil. Eşitsizlik daha da artıyor – zenginler, kalan az sayıdaki kaynağı tekelleştirmenin ve vurguncu olmanın yollarını arıyor. Covid bize bunun canlı bir örneğini verdi. Felç olmuş hükümetler, fanatik mezhepler ve hizipler tarafından ele geçirilir ve gereksiniminiz olduğunda size yardım etmek için pek kimse gelmez. Kültür vefatın yeterli bir şey ve arınma olduğunu düşünenlerle, bu türlü düşünmeyenler ortasında bir savaşa dönüşür. Amerika’nın acı “kültür savaşlarını” düşünün. Bu türlü bir dünyada ne olur? Toplum yırtıcı olur, geriler, kendini yer. Çöken bir uygarlık budur.
Artık eşiği geçiyoruz. Şimdiye kadar bizim için görünmezdi ve bilgisiz bir memnunluk içinde yaşıyorduk. Böcekler ölüyor kimin umurunda! Hey, Kim Kardashian’ın Met Gala’da ne giydiğini gördün mü? Balıklar ölüyor, ne olmuş! haydi gidip bir Marvel Sineması izleyelim!
Dünyanın büyük sistemlerinin tümü – Amazon, kuzey ormanları, okyanus akıntıları, kutuplar – daha sıcak ve daha sıcak bir gezegeni güçlendirmek için devrilme noktalarına ulaşıyor…
Artık eşiği geçiyoruz. Yok oluş artık görülebiliyor. Kartallar son nefeslerini alarak yanan bir gezegene gerçek düşüyorlar. Sokaklar vefat döşeğinde. Artık tencerede yavaş yavaş kaynayan kurbağalar değiliz. Tencereden çıkarılıyoruz ve yenilmek üzereyiz.
“HALA İNKAR EDİYORLAR”
Batılı arkadaşlarım, bunların başlarına geleceğini hâlâ inkar ediyorlar. Cehalet mutluluktur. Bu dünya hepimiz için geliyor. Bundan kaçış olmayacak. Hindistan ve Pakistan ile Bangladeş ve Sri Lanka’dakiler, ufukta olayı birinci yaşayanlar. Lakin hepimiz bunu yaşayacağız, zira hepimiz tıpkı gezegendeyiz. Yok olma, bu gezegenin başına gelen bir şeydir.
Bu her şeyin öldüğü manasına gelmez. Bu hayatın kendisini muhtemelen yeni yollarla yine başlattığı bir kitlesel yok oluş. Bizden sonra yeni bir dünya geliyor. 300.000 yıl – zar sıkıntı göz açıp kapayıncaya kadar. Hayat hayatta kalacak. Fakat bizim medeniyetimiz olmayacak. Medeniyetler ortasında karanlık bir çağ olacak. Artık o karanlık çağın geldiğini görebilirsiniz.
Gökten düşen her kuşta, sıcaktan ölen her hayvanda, meczuplar tarafından parçalanan her demokraside, asla sayamayacağımız tüm ölümlerde. Ekonomik, toplumsal, politik bütün sistemlerimiz başarısız olmaya başlıyor.
Zira dostlarım, bu bir yok oluş.
Kimilerimiz şimdi bilmiyor.
Umair Haque
May 2022
(Umair Haque: İngiliz ekonomist. Pakistanlı ekonomist Nadeem Haque’nin oğludur. Oxford Üniversitesi, London Business School, McGill Üniversitesi. Havas Medya Laboratuvarı’nın yöneticisiydi. Daha evvel Harvard Business Review’da blog yazdı. The New Capitalist Manifesto: Building A Disruptively Better Business kitabının müellifidir.)
Makalenin İngilizce yepyeni halini okumak için tıklayın