Amerikalı bilim insanlarınca yayınlanan yeni bir araştırma, milyarlarca yıl evvel Ay’da yaşanan volkanik patlamalarda açığa çıkan suyun neredeyse yarısının yüzeyin altında buzullar halinde gizleniyor olabileceğini ortaya çıkardı.
Moltke Krateri’nin Apollo 10 tarafından kaydedilen imgesi.
Milyarlarca yıl evvel, Ay’da bir dizi volkanik patlama gerçekleşti ve kürenin yüz binlerce kilometrekarelik yüzeyini sıcak lavlarla kapladı. Bu lav, yüzlerce yıl boyunca, Ay’ın yüzeyine bugünkü bilindik imajını kazandıran karanlık lekeleri ya da [bilinen ismiyle] Maria’yı yarattı.
Colorado Üniversitesi’nin Boulder [CU Bolder] yerleşkesinde sürdürülen yeni araştırmalar, volkanların Ay yüzeyinde bir diğer kalıcı tesir daha bırakmış olabileceğini gösteriyor: Ay’ın kutuplarını beneklerle kaplayan ve kimi bölgelerde onlarca, hatta yüzlerce metre kalınlığa ulaştığı ölçülen buz katmanları.
DON OLAYLARI SONUCUNDA OLUŞTULAR
Yeni araştırmanın başyazarı ve Astrofizik ve Gezegen Bilimleri Kısmı (APS) ile CU Boulder’a bağlı Atmosfer ve Uzay Fiziği Laboratuvarı’nda (LASP) yüksek lisans öğrencisi olan Andrew Wilcoski, “Bunu vakit içinde Ay’da oluşan bir don olayı olarak değerlendiriyoruz” diyor.
Wilcoski ve meslektaşları, ulaştıkları bulguları ‘The Planetary Science Journal’ isimli mecmuanın bu ayki sayısında yayınladılar.
Araştırmacılar, şimdi Dünya’da karmaşık hayatın ortaya çıkmasından çok daha evvelce Ay’da var olan şartları tekrar yaratmaya çalışmak emeliyle bilgisayar simülasyonları, yani modelleri üzerinde çalıştılar. Ve antik Ay volkanlarının devasa ölçülerde su buharı püskürttüğünü keşfettiler; buhar daha sonra yüzeye çöktü ve şu anda hâlâ Ay’daki kraterlerde saklanıyor olabilecek buz katmanlarını yarattı. O devirde yeryüzünde rastgele bir insan yaşıyor olsaydı, gece ve gündüz ortasındaki sonun yakınlarındaki Ay yüzeyinde bu don olayının bir kesimini görmüş olabilirdi.
Araştırmanın ortak muharriri olan Paul Hayne, bunun, içmek ve roket yakıtına dönüştürmek için suya ihtiyaç duyacak geleceğin Ay kaşifleri için mümkün bir ödül olduğunu lisana getiriyor.
APS ve LASP’de yardımcı doçent imkan misyon yapan Hayne, “Yüzeyin 5 ilâ 10 metre altında büyük buz katmanları bulunması mümkün” diyor.
SÜREKSİZ ATMOSFERLER
Yeni araştırma, Ay’ın, bir vakitler bilim insanlarının düşündüğünden çok daha fazla su barındırıyor olabileceğini ortaya koyan ve gitgide çoğalan bir küme delile da katkıda bulunuyor. Hayne ve meslektaşları, 2020 yılında gerçekleştirdikleri bir araştırmada, büyük oranda kuzey ve güney kutuplarının etrafında, Ay yüzeyinin yaklaşık 15.540 kilometrekareyi bulan bölgelerinde, suyun buz halinde bağlanmış olabileceğini öngörmüştü. Birinci etapta epey suyun nereden geldiği aşikâr değildi.
Hayne, “Şu anda pek çok olası kaynak kelam konusu” diyor.
Volkanlar pek büyük olabilirler. Hayne, 2 ilâ 4 milyar yıl evvel, Ay’ın ziyadesiyle karmaşa içerisinde bir yer olduğunu söylüyor. Bu vakit zarfında, uydunun yüzeyinde on binlerce volkan patladı ve günümüzde Hawaii’de şahit olabileceğiniz özelliklerden farklı biçimde, muazzam lav ırmakları ve gölleri yarattı; elbette bunlar Hawaii’dekilerden çok daha büyüktü.
Hayne, “Dünya’daki patlamaların neredeyse tamamı bunların yanında kıymetsiz görünürdü” diyor.
Houston’da bulunan Lunar and Planetary Institute’ta [Ay ve Gezegen Enstitüsü] vazifeli bilim insanlarının yürüttüğü en yeni araştırmalar, bu volkanların büyük ihtimalle, birçok karbonmonoksit ve su buharından oluşan ve göğe yükselen bulutları da püskürttüğünü ortaya koyuyor. Akabinde, bu bulutlar Ay’ın etrafında dönerek muhtemelen ince ve kısa vadeli atmosferler meydana getirdi.
Tıpkı atmosferler, tıpkı soğuk bir sonbahar gecesinin akabinde yerde oluşan don üzere, Ay yüzeyinde buz oluşturmuş olabilir miydi? Bu soru, Hayne ve Wilcoski’yi meraklandırdı.
EBEDİ BUZ
İkili, LASP’de araştırma vazifelisi olan Margaret Landis’le birlikte bu soruya karşılık bulmak maksadıyla milyarlarca yıl evvelki Ay yüzeyini anlayabilmek için araştırmaya başladı.
Araştırma takımı, [volkanik aktivitelerin] doruk noktasındayken, Ay’ın ortalama her 22 bin yılda bir patlamalara şahit olduğunu öngören datalara başvurdu. Bunun akabinde, araştırmacılar, volkanik gazların Ay’ın etrafında nasıl döndüğünün ve vakit içinde nasıl uzaya kaçtığının izlerini sürdüler. Ve şartların buz oluşumuna yol açmış olabileceğini keşfettiler. Takımın iddialarına nazaran, volkanlardan püskürtülen suyun yaklaşık yüzde 41’i buz halinde Ay’da donmuş olabilir.
Wilcoski, “Oluşan atmosferler yaklaşık bin yıl boyunca uzaya saçıldı; hâl böyleyken, buzun oluşabilmesi için çokça vakit vardı” diyor.
Aslında Ay’da o derece çok buz oluşmuş olabilirdi ki, muhtemelen Dünya’dan bakınca, gerçekleşen bu don olaylarını ve kalın kutup buzullarının parlaklığını fark etmiş olabilirdiniz. Küme, bu devirde yaklaşık 8,5 trilyon ton volkanik suyun donmuş olabileceğini hesapladı. O periyotta Ay’da, şu anda ABD’deki Michigan Gölü’nde bulunandan daha fazla ölçüde su mevcuttu. Araştırma, ayrıyeten bu suyun büyük kısmının günümüzde hâlâ orada olabileceğini düşündürüyor.
Bununla birlikte, bu uzaylı buz oluşumlarını bulmak pek kolay olmayacak. Bu buzun birçok kısmı büyük ihtimalle Ay’ın kutuplarına yakın bölgelerde birikmiş ve birkaç metre kalınlığındaki Ay tozu, yani ‘regolit’ altında gömülü halde olabilir.
Hayne, insanların ya da robotların Ay’a gidip yeri kazmaya başlaması için bir sebep daha olduğunu belirtiyor.
“Gerçekten derinlere inerek onu aramamız gerek” diyor.
Yazının özgünü phys.org sitesinden alınmıştır. (Çeviren/Derleyen: Tarkan Tufan)