Türkiye’de biyoçeşitliliğin korunması gayesiyle Tarım ve Orman Bakanlığı ile Avrupa Birliği iş birliğinde, Ağustos 2020’de “Yeni Bir Metodoloji Kapsamında Türkiye’nin Jenerasyonu Tehlike Altında Cinsleri İçin Tıp Aksiyon Planları Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi Projesi” hayata geçirildi.
Projeyle, Türkiye Çeşit Muhafaza Stratejisinin oluşturulması ve Tıp Aksiyon Planlarının hazırlanması için tehlike altındaki cinslerin önceliklendirilmesine yönelik metodoloji oluşturulması hedefleniyor.
Bu maksatlar doğrultusunda jenerasyonu tehlike altındaki cinsleri belirlemek için dört kategoride 20 farklı kriter oluşturuldu.
Bu kriterlere uygun olarak, Harran kertenkelesi, bir kelebek tipi olan çokgözlü Hatay mavisi, bozkır kartalı, kedigillerden karakulak ve Hasbenli sığırkuyruğu bitkisi muhafaza altına alındı.
Koruma altına alınan çeşitlerden Harran kertenkelesi ile ilgili Şanlıurfa’da “Harran Kertenkelesi Hareket Planı Çalıştayı” düzenlendi.
“TÜRLER İÇİN AKSİYON PLANLARI HAZIRLANIYOR”
Çalıştayda değerlendirmelerde bulunan Tarım ve Orman Bakanlığı Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar (DKMP) Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Tıp Muhafaza Çalışma Kümesi Sorumlusu Adem Ağır, müdafaa altına alınan cinslerle ilgili öncelikle aksiyon planları hazırlandığını söyledi.
Ağır, şöyle devam etti:
“Eylem planlarını yaparken temel çıkış noktalarımızdan biri, tipi korumakla birlikte kamuoyunu aydınlatmak, kurumsal kapasiteyi yükseltirken tıpkı vakitte kamunun ve halkın kapasitesini yükseltmektir. İnsanların müdafaa önlemlerine bir formda hürmet göstermelerini, bizler tarafından önerilen müdafaa önlemlerine uymalarını istiyoruz. Kaçak avcılık yapmamalarını, bitkileri çiçeklenme devirlerinde koparmamalarını istiyoruz.”
Eylem planları tamamlanan hayvan cinslerinin kimilerinin takılan vericiler vasıtasıyla izlendiğini, izleme çalışmalarının değerlendirildiğini anlatan Ağır, “Korumaya aldığımız kimi ender çeşitler, halkımızın güzeline gidiyor ya da farklı gayelerle yere çıkıp kendileri için edinmek isteyebiliyorlar. Ancak bunlar hassas, çok dar alanda yaşayan, endemik olan, tahminen aşikâr bir bölgede yaşayan bitki ve canlı oldukları için yalnızca 5-10 tane olabiliyor. Bir adedini kopartırsanız yahut canlıları korumazsanız yüzde 20’sini yok etmiş oluyorsunuz.” diye konuştu.
“HANGİ TİPLERİN EN KRİTİK DURUMDA OLDUĞUNU ORTAYA ÇIKARDIK”
Pek çok cinsin iklim değişikliği ve global ısınma nedeniyle yok olmak üzere olduğuna dikkati çeken Tarım ve Orman Bakanlığı DKMP Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Daire Başkanlığı tarım ve orman uzmanı Dr. Burak Tatar da bir çeşidin korunmasının öteki cinslerin de korunmasını sağlayacak projeler ürettiklerini ve kamu kaynaklarını koruyarak belirli başlı kategorilerin oluşturulduğunu söyledi.
Tatar, bu kategoriler doğrultusunda muhafaza altına alınmasına karar verilen çeşitler hakkında şunları söyledi:
“Projemizde öncelik verdiğimiz ve dört kategori altında topladığımız 20 farklı kriter vardı. Bu 20 kritere nazaran Türkiye’deki bütün tipler, kuşlar, memeliler, sürüngenler, amfibiler, bitkiler, omurgasız tiplerden kimilerini netleştirdik. Bilim adamlarını topladık, toplantılar yaptık ve puantaj sistemini kullanarak tipleri planladık. Böylelikle hangi tiplerin en kritik durumda olduğunu ortaya çıkardık. Her taksonomik kümeden bir tane pilot tıp seçtik. Kuşlar, memeliler, sürüngenler, bitkiler ve omurgasızlar biçiminde 5 kümede netleştik. Hepsini temsil edecek bir çeşit seçtik ve model hareket planları hazırlamaya karar verdik. Sürüngenlerden Harran kertenkelesi, kuşlardan Bozkır kartalı, memelilerden bir kedigil tipi olan karakulak, omurgasızlardan Hatay’da yaşayan kelebek çeşidi ve bitkilerden Çanakkale civarında endemik olan, yalnızca o bölgede yayılış gösteren Hasbenli sığırkuyruğu üzerinde çalışma kararı aldık.”
Tatar, hazırladıkları hareket planlarının daha sonra öteki cinslerle ilgili yapılacak aksiyon planlarına model oluşturacağını bildirdi.
“BİRÇOK TIP HARRAN KERTENKELESİ KADAR ŞANSLI DEĞİL”
Harran kertenkelesinin müdafaa altına alınması çalışmalarında ekip önderi olarak misyon alan Borut Rubinic ise kelam konusu kertenkele çeşidinin, çok kısıtlı bir bölgede bulunması sebebiyle dünyada eşsiz bir cins olduğunu söyledi.
Birçok tıbbın Harran kertenkelesi kadar şanslı olmadığını söz eden Rubinic “Ancak Harran kertenkelesini yok olmaktan kurtarma kabiliyetimiz var. Birebir vakitte Türkiye için bayrak bir cins olduğunu düşünüyorum. Zira belli bir bölgeye has çok fazla sürüngen ve omurgasız çeşidi bulunmuyor. Özel bir tıp olarak tanıtımı yapılabilir ve böylece daha geniş bilimsel toplulukların dikkati çekilebilir. Adeta panda üzere belli bir alana has bir çeşit. Burada bulunması hem bir baht hem de lütuftur.” dedi.