Çağdaş sanatta bitmeyen uyarı: Vahap Avşar

Vahap Avşar ın 1993 yılında yaptığı Son Uyarı işini ele almak istiyorum Sanatçı 70 li yılların sonlarında Alevilere yönelik yapılan taarruz prosedürlerinin bir adedini enstalasyon olarak üretmiş ve o hücum anının imajı üzerinden enstalasyonunu düzenleyerek mevcut bir hareketlilik alanı yaratmıştır Yerdeki etnik desenli halının üstünde parçalanmış bir avize etrafa dağılan cam kırıkları ve yanı başlarında duran kocaman taşlar enstalasyonun asıl kompozisyonunu oluşturmaktadır Anın ve imgenin kendisi her açıdan tahakkümcü bir temsilin öbeklerini yasal ve ideolojik olarak ele vermektedir Bir düşme anı ancak atağın sonucundaki dağılma anı değil akının öncesi de değil tam da hücumun zamansallığının şimdiki anı yani havadan yere yanlışsız düşen avizenin o düşme anının sabit sahnesi bana nazaran tarihî olarak bütün bir öteki nosyonunu var eden ve tasnif eden bir ilahî anın sahnesi olarak hayat bulmaktadır O düşme sahnesi dehşetin telaşın ve telaşın doğal olmayan şartların içinde hava vakit ve yer çekimi ile birlikte iç içe geçerek evvel havada asılı kalır ve sonra da bir metronomun ritmi üzere tabiat ile kesişir Bu kesişme ötekinin korkusunu derdini ve telaşını yine doğallaştıran tarihi kutsal bir sahnedir Yapay olandan doğal bir örüntüye dönüşen ve ötekiyi öteki olarak teyit ettiren en kalıcı toplumsal kabuldür Taarruzun kendisi yapaydır lakin bu yapaylık ötekinin doğal seleksiyonuna dönüşür Bu da ötekiyi toplum nezdinde yasallaştırır ve hâkim toplum tarafından ötekiye eşitlikçi olmayan kimliği takdim edilir

Mesela bir zelzele anını düşünelim Dehşetin telaşın ve telaşın herkes için eşit ve homojen dağıldığı ontolojik bir vakit aralığıdır Herkesin insan yahut canlı olarak eşit varsayıldığı yapay bir düzlemdir Yapaydır zira ötekinin ontolojisi de sarsıntı anında bu düzleme dâhildir Halbuki ötekinin zelzele korkusu endişe mefhumu üzerinden eşitlikçi bir durumun dizaynını gözettiği için öteki kaygının doğallığını manipüle eder Tabiat ötekinin ontolojisini belirlemediği üzere öteki de kendini hem tabiatta hem de tabiatla tanımlayamaz Ötekinin ontolojik doğal varlığı lakin yapay bir atağın sonucunda vuku bulur Balibar ın dediği üzere İnsanlar kendi tabiat maddelerinin tümüyle farkına vardıkları ölçüde ahenk içinde ve aklın rehberliğinde yaşarlar bu da şu demektir ki beşerler böylelikle eşit derecede doğal diğer kanunların da farkına varırlar 1

Dolayısıyla endişenin telaşın ve telaşın doğal hissi tabiatın sonları içinde sadece hâkim olana ilişkin bir kuraldır Öteki olan fakat yapay bir durumun ilahî bir ön kabulü üzerinden kendi ontolojisini idrak eder ve kendisini diakronik olarak tanımlayabilir Doğrusunu isterseniz hiçbir şey kendini bir izolasyon içinde düşünmeye zorlayan bir insanın durumundan daha meçhul ve daha zavallı yapamaz Ne bir kaza anı ne de doğal bir afet ötekinin durumunu belirleyemez ve ontolojisini eşitlikçi bir noktaya çekemez Bilakis yaratılan bir yapay durumun doğal korkusu lakin ötekinin ontolojisini belirler ve bu belirleme tıpkı vakitte eşitlikçi olmayan bir toplumsal dağıtımdır Tahakküm için bu yapay durumun doğal korkusu bazen ötekinin lisanı bazen inancı bazen de kimliği üzerinden gelişir Münasebetiyle Avşar ı bize her vakit tanımlayacak ve hatırlatacak olan vakitten mahrum o enkaza dönüşen ilahî enstalasyon sahnesidir İlahidir zira aksiyonun failleri değil şahsen enkazın kendisi müphemdir Tıpkı Avşar ın çalışmaya verdiği Son Uyarı ismi üzere müphemdir Avşar ın Alevi kimliğinin toplumsallığını ortadan kaldıran da o enkazın müphem temsilidir Hakim toplum o enkazı ideolojik prosedürün legal göndergesi olarak kabul eder Avşar ın çalışmaya verdiği bu isim de Bourdieu nun şu enfes tarifiyle birebir örtüşür Sanat toplumsal dünyanın inkâr edildiği en kusursuz yerlerden biridir 2

Son Uyarı çalışması bir inkârın maruz kaldığı vaktin homojen sürekliliğidir Buradaki homojenlik bitmeyen bir ihtarın Hegelci anlatımıdır Alevilere yahut ötekilere yönelik bitmeyen bu yeni ikazlar birebir vakitte tahakkümün diyalektik gelişimidir Tahakküm Alevi nin daima bir şimdiki vaktin varoluşu içinde gelişir Bu süreklilik Alevi nin hiçbir vakit doğal manasıyla kabul görmeyen şimdiki vakte ilişkin varlığıdır Alevi nin varlığı tahakküm için bir şimdiki vaktin süreklilik halidir Daima bir delilin akışı içindedir Alevi nin delili o kırılmış cam ve parçalanmış avizenin sürekliliğidir Akışın kendisi yahut kırık cam ile parçalanmış avize eş vakitli olarak tahakküm diyalektiğini oluşturur Yani tahakküm temelinde hiçbir vakit Alevi’yi uyarmaz Uyardığı şey kendi diyalektik gelişiminin sürekliliğidir Öbür bir deyişle tahakküm camı ve çerçeveyi indirerek kendi sürekliliğini arz eder Böylelikle vakte bir süreklilik muamelesi yapar Hasebiyle Althusserci manada konuşursak ne birinci ikaz ne son ihtar ne de rastgele bir ikazın ideolojik olarak bitmesi kelam konusu değildir Bu bağlamda da vakit ötekiye ilişkin bir kavram değildir ve onun kavrayışı dışında gelişir Sonuç itibariyle Kürt yahut Alevi bütün haklarından vazgeçse bile bu durum tahakküm tarafından engellenir lakin buna karşılık doğal hakları tekrar verilmez İşte bu tahakküm için bitmeyen bir ihtardır ve onun için bir şimdiki vaktin diyalektik sürekliliğidir

Vahap Avşar Türkiye çağdaş sanatının en değerli figürlerinden biri olup 80 li yıllardan bu yana tabuları yıkan inanılmaz işler üretmiştir Bana nazaran bugün çağdaş sanatın yaşayan efsanelerinden Ben Vautier kadar değerli bir sanatçıdır Vahap Avşar ve Halil Altındere üzere isimlerin 80 li ile 90 lı yıllardaki üretimleri olmasaydı hiç kuşkusuz Türkiye çağdaş sanatında imge form ve sanat objesi ismine büyük bir demokratik boşluk oluşacaktı

Not

1 Spinoza ve Siyaset Étienne Balibar s 105 Çev Sanem Soyarslan Otonom Yayınları

2 Ayrım Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi Pierre Bourdieu s 740 Çev Derya Fırat Şannan Ayşe Günce Berkkurt Heretik Yayınları