Sağlıktan perakendeye kadar birçok bölümde istihdam edilenler, ömür maliyetinin daha düşük olduğu Anadolu’ya yöneldi. Eylül ayında daha da artması beklenen çalışan göçünün, önümüzdeki devirde eleman bulma zahmetine yol açması bekleniyor. Kesim temsilcileri, kelam konusu göçü durdurmak için çalışanlara yönelik kira ve lojman üzere dayanakların bir an evvel devreye alınması gerektiği vurguladı.
Dünya Gazetesi’nin haberine nazaran, Türkiye’de son aylarda süratle artarak haziran ayında yüzde 78,62 ile son 24 yılın rekorunu kıran enflasyon, büyük kentler ve turizm bölgelerinde yüksek talebe bağlı olarak çok daha sert hissediliyor. Bu da kelam konusu bölgelerde hayatın daha pahalılaşması manasına geliyor. Fiyat artışlarının en sert hissedildiği alanlardan biri de konut kiraları… En son temmuz ayında gerçekleşen minimum fiyat artırımına karşın fahiş oranlarda artan kiralar, İstanbul üzere büyükşehirler ve Antalya üzere kıyı bölgelerde ömrü daha da zorlaştırıyor. Kelam konusu gelişmelerin Türkiye genelinde en yüksek kira bedeline sahip olan Muğla, Antalya ve İstanbul üzere kentlerden, doğu vilayetlerine kira kaynaklı göçe yol açtığı belirtiliyor.
İSTANBUL’DA ORTALAMA KİRA 8 BİN TL’Yİ GEÇTİ
Gayrimenkul kesimine yönelik tahlil hizmeti sunan endeksa.com’un datalarına nazaran haziran ayı itibariyle ortalama kiralar son bir yılda Muğla’da yüzde 73 artarak 14 bin 937 TL’ye, Antalya’da yüzde 310 artarak 10 bin 397 TL’ye ve İstanbul’da yüzde 168 artarak 8 bin 107 TL’ye çıktı. Yüksek kira artışları, bir devir en cazip bölgeler ortasında gösterilen bu büyükşehirlerin memur ve düşük gelirler için adeta mahrumiyet bölgesine dönüşmesine yol açtı. Bu durum bilakis göçü hızlandırırken, birebir vakitte çalışmak için büyükşehirlere gelmek isteyenleri de durdurdu.
LOJMAN İÇİN HAREKETE GEÇENLER VAR
Artan göç, perakende dalından dokumacılık dalına kadar emek ağır birçok dalda emekçi bulma problemlerinin artmasına yol açtı. Bu bölgelerde faaliyet gösteren birçok şirket ise bu olumsuz durum için harekete geçti. Sıhhat bölümünde faaliyet gösteren kimi oyuncuların lojman üretimi için kolları sıvadığı öğrenilirken, misal takviyelerin artması gerektiği lisana getirildi. Birçok dal temsilcisi, göçün yaşandığı bu kentlere yine cazibe kazandırmak için lojman üretimi, kira takviyesi, kooperatif modeliyle kiralık mesken üretimi yahut öğrenci yurdu üzere yetişkinlerin kalabileceği yurtların yapılması gerektiğini söz etti.
“BEKAR ÇALIŞANLAR DAHA FAZLA İSTİHDAM EDİLEBİLİR”
İstanbul Gayrimenkul Değerleme Kurucu ve Yönetici Ortaklarından Ahmet Büyükduman, kamu çalışanları için yüksek kiraların bulunduğu bölgelerin artık mahrumiyet bölgeleri haline geleceğini, bu nedenle bu bölgelerde kamuda daha fazla bekar çalışanın istihdam edileceğini savundu. Onların da iki-üç kişi bir ortaya gelerek mesken tutma yoluna gideceğini anlatan Büyükduman, ya da yetişkin yurdu üzere yurt yahut otellerde kalma yoluna gideceğini ileri sürdü. Sürecin devam etmesi halinde kamunun okullara öğretmen bulmasının zorlaşacağını kaydeden Büyükduman, “ABD’de belediyeler öğretmen çekmek için lojmanlar yapıyor. Kiraların 2 bin ila 3 bin dolar olduğu yerlerde uygun öğretmenleri çekmek için 500 dolarlık kira yardımı veriyorlar” dedi. Büyükduman, evvelce mahrum bölgelerde kamunun çalışanları için lojman yaparken, günümüzde ise Muğla, Antalya üzere kiraların çok yüksek olduğu bölgelerde Merkez Bankası’nın fiyat endeksi baz alınarak bölgesel bazlı kira takviyesinin verilebileceğini ya da lojman üretiminin gündeme alınması gerektiğini söyledi. Öte yandan Ahmet Büyükduman, Bodrum, Marmaris ve Muğla üzere bölgelerin birebir vakitte birer emeklilik alanları olduğunu belirterek, şunları söyledi: “Bu şahısların kıyıdaki mevcut meskenlerini kiraya verip, memleketlerine gitme ihtimali olabilir. Münasebetiyle evvelden büyükşehirlerden kıyılara emekli göçü vardı, artık ise kıyılardan iç bölgelere emekli göçü olabilir.”
“ATATÜRK HAVALİMANI BARINMA İÇİN KULLANILABİLİR”
İstanbul Emlak Komitecileri Odası Lideri Nizamettin Aşa da, çok derecede artan kiralardan ötürü İstanbul üzere bölgelerin başta memurlar olmak üzere bir sürgün bölgesine dönüştüğünü kaydetti. “Memur en fazla 10 bin lira maaş alıyor lakin İstanbul’da 7 bin ila 8 bin TL’den aşağı kiralık mesken yok. Lojmanların satılması da olumsuz etkiledi. O yüzden kimse İstanbul’a gelmek istemiyor. İstanbul’da olan da gitmek için elinden geleni yapıyor” dedi. Bu nedenle insanların ya bulundukları meskeni ya da ili değiştireceklerini kaydeden Aşa, kesinlikle arzın yükseltilmesi gerektiğine dikkat çekti. Kamuya ilişkin meskenlerin bu alanda değerlendirilebileceğini aktaran Aşa, “Örneğin Atatürk Havalimanı bu gayeyle kullanılabilir. Zira eylülde öğrenciler de gelecek. Bu biçimde yetişkinlerin kalacağı yurtlar artırılabilir” dedi.
“TAŞINMA HAREKETLİLİĞİ BAŞLADI”
Mars Investment Genel Müdürü Hakan Bucak da “Fiyat artışlarının bu türlü devam etmesi, insanların iş bularak daha uygun fiyatlı iç bölgelere göç etmesine neden olacak” dedi. Satın alma gücündeki düşüş nedeniyle kamu ve özel bölüm çalışanlarının başka kentlere taşınmasıyla ilgili bir hareketlilik başladığını aktaran Bucak, şu bilgileri paylaştı: “Bir de üniversite mezunu olup İstanbul’dan iş teklifi alan gençler de kiralar nedeniyle şu anda anne ve babalarının konutundan çıkamıyor. Yabancıya ikametgah sınırlaması gelmesiyle, bu meskenler tekrar kiralık olarak piyasaya sürülmek zorunda kalacak. Bu dairelerin piyasaya sürülmesiyle fiyatlarda bir düşüş olabilir.”
“Bu kentler çalışanlar için cazibe olmaktan çıkıyor”
Artan kiralardan ötürü evvelden İstanbul’a yahut yazlık bölgelere gitmek isteyenlerin artık buraları tercih etmediğini söyleyen Realtyplus Franchising Kurucu Ortağı Özhan Carda, kooperatiflerin tekrar canlandırılması gerektiğini söyledi. Carda, “Bu kooperatifler kamunun hazine yerlerini yalnızca düşük fiyata kiraya verilecek formda konut üretecek. Burada artırım oranlarını devletin denetim ettiği bir model yapılabilir” diye konuştu.
MEMURLAR
KESK Eş Lideri: Barınamama sorunu eylülde daha da artacak
Yüksek kiraların başrol oynadığı satın alma gücündeki erozyon nedeniyle büyük kentlerden ve kıyı beldelerinden tayinlerini isteyen kamu çalışanı ve tabip sayısındaki artış, meslek örgütlerinin de gündeminde. Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Lideri Mehmet Bozgeyik, gerçek manada kamu çalışanlarının fiyatlarındaki paha kaybının büyük kentlerde yaşamayı daha da zorlaştırdığını; bilhassa İstanbul, Ankara, İzmir ve beğenilen kıyı kentlerinde çalışan bir memurun maaşının yüzde 70’ini kiraya vermek zorunda olduğunu kaydetti. Kiralara getirilen azami yüzde 25 artış zorunluluğuna karşın, mesken sahipleri ile kiracılar ortasında yaşanan sıkıntıların arttığına değinen Bozgeyik, bilhassa üniversite öğrencilerinin metropollere dönüş yapacağı eylül ayından itibaren, çok büyük bir barınamama sorunu ile karşı karşıya kalınacağına dikkat çekti. KESK olarak toplu görüşmeler sırasında kamu işçilerine kira takviyesi verilmesi noktasında talepleri olduğunu, lakin yerine getirilmediğini hatırlatan Bozgeyik, temmuz ayında yapılan fiyat artışının yaşanan krizi gideremeyeceğini ileri sürerek, “Elimizde tam olarak bir sayısal data şimdi yok. Fakat kendi üyelerimizle yaptığımız toplantılarda görüyoruz ki büyük kentlerden daha çok Anadolu’ya, memurların kendi kentlerine tayin isteme yönelimi artıyor” diye konuştu.
Türkiye Kamu-Sen Lideri: “Lojman sağlamak lazım”
Türkiye Kamu-Sen Genel Lideri Önder Kahveci de büyükşehirlerden Anadolu’ya tayin isteme eğiliminin çok yeni olmadığını söylerken, “Bodrum, Marmaris üzere yerleşim yerlerinde yaz dönemi nüfus çok arttığı için o bölgelere görevlendirmeler oluyor. Lakin orada kiralar yüksek olduğu için gitmek istemiyorlar. Bunu biliyoruz. Bodrum’da kamu çalışanları, sıhhat çalışanları doğal ki kirada zorlanır, zira yüksek. Bu nedenle lojman sağlamak lazım” diye konuştu.
HEKİMLER
TTB Genel Sekreteri: Büyükşehir ve kıyılar sürgün yeri üzere görülüyor
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Genel Sekreteri Prof. Dr. Vedat Bulut, sıhhat çalışanlarının Anadolu’ya göçünü kıymetlendirdi. Bulut, 20-30 yıl evvel yalnızca tabiplerden değil öteki meslek kümelerinden da büyük kentlere ve kıyı ilçelerine talep olduğunu, zira o periyotlarda devletin konaklama imkanlarının yaygın olduğunu, lakin bu alanların özelleştirilerek ortadan kaldırıldığını lisana getirdi. Kıyılarda yaşanan meseleyle ilgili bilgi veren Bulut, şöyle devam etti: “Sahillerde şahsen müşahedemiz olan şöyle bir sorun var. Bir ilçede görevlendirilen tabibe bir gün evvelce bir haber veriliyor ve deniyor ki, ‘Sizi bir öteki ilçeye görevlendirdik.’ Örneğin Milas’tan Datça’ya görevlendirme üzere. Üçer ay, beşer ay görevlendirme ile kelam konusu tabip arkadaş oraya gittiğinde maaşı orada konaklamasına yetmiyor, her şey kıymetli. Bu nedenle kıyı kasabalarında önemli bir tabip açığı oluştu. Bilhassa de belirli alanlarda. Örneğin pandemide ağır bakım uzmanları ve göğüs hastalıkları uzmanları kıyılardan ayrıldı.” Öte yandan büyükşehirlerde bilhassa de İstanbul’da kiraların çok yüksek, hayatın daha kıymetli olduğunu vurgulayan Bulut, tabiplerin satın alma gücünün 2003’e nazaran üçte teğe düştüğünü, doktorların daha büyük kentlerden daha küçük kentlere gitmeye çalıştıklarını, daha fazla de yurtdışına gitmek istediklerini paylaştı. Son birkaç yıldır kıyıların ve büyük kentlerin sürgün yeri üzere görüldüğüne işaret eden Bulut, “Eskiden Anadolu’nun mahrum bölgelerine gidince sürgün üzere nitelendirilirken, artık İstanbul’a ve kıyı bölgelerine gitmek sürgün üzere olmaya başladı” dedi. Hastanelerin çabucak yakınında tabip ve öbür sıhhat çalışanları için konaklama imkanlarının sağlanmasının dünya sıhhat yapılanmasında çok eski tekniklerden biri olduğunu aktaran Bulut, Türkiye’de de evvelce SSK hastanelerinin yanlarında lojmanlar olduğunu, lakin bu yapılanmaların bozulduğunu, tekrar hastaneler etrafında konaklama imkanlarının oluşturulması gerektiğini belirtti. Aile hekimliği ünitelerinin yer aldığı aile sıhhati merkezlerinde (ASM) yaşanan problemlere da değinen Bulut, bu ünitelerin ticarethane olarak kabul edildiğini, kullanılan her türlü sarfiyatın ticarethane formatında faturalandırıldığını hatırlatarak, “Sadece kira şartları değil fiziki şartları da çok makus olan ASM’ler var. Artık masraflarını karşılayamayacak duruma geldiler” tabirlerini kullandı.
ÖZEL SEKTÖR
Tekstil ve perakendede personel kasveti arttı
Artan göç, emek ağır birçok dalda uzun müddettir devam eden personel bulma meselesinin artmasına yol açtı. Bu dalların başında ise dokuma ve perakende dalları geliyor. Genç ve bayan çalışan oranının epeyce yüksek olduğu kelam konusu dallarda önümüzdeki devir bu kahrın daha da büyümesinden tasa ediliyor. Prim ve bahşiş ile destekleniyorlar 5 dernek, 503 üye ve 93 bin adet satış noktası ile organize perakende kesiminin yüzde 90’ını temsil eden Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu’nun (TAMPF) Lideri Alp Başkan Özpamukçu, kesimde uzun müddettir eleman bulma konusunda düşünce yaşadıklarını anlattı. Özpamukçu, “Salgın ile birlikte hem restoran hem de mağazacılık tarafından kurye kısmına bir kayış olmuştu. Hayatın pahalılaşması ile birlikte yeniden önemli formda bir hareketlilik kelam konusu. Şu an yaşanan kahrın sebebinin göç olup olmadığı ile ilgili bir tespitimiz yok ancak sebeplerinden biri de bu olabilir. Büyük kentlerde eleman bulma sorunu çok daha yüksek düzeylerde. O nedenle biz iş birlikleri yapıyoruz. Meslek imkanlarını da düzgün anlatmak gerekiyor. Çünkü perakende bölümü süratli meslek yapılabilen bir sektör” diye konuştu. Büyükşehirlerde primler ile çalışanların desteklendiğini lisana getiren Özpamukçu, şöyle devam etti: “Geçimin daha sıkıntı olduğu büyükşehirlerde daha evvel de tartışılan taban fiyat düzenlemesi konuşuluyor fakat orada şimdi bir gelişme kaydedilmedi. Lakin restoranlarda bahşiş ve mağazalarda da primler ile çalışanlar desteklenmeye çalışılıyor.” “Son vakitlerde bariz bir biçimde hissediyoruz” Yeniden hazır giysi kesimi ile birlikte 60 bini aşkın işletmede 1,2 milyonu aşkın çalışanın istihdam edildiği dokumacılık dalında de kelam konusu sorun büyüyor. Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) Lideri Ramazan Kaya, “Büyükşehirlerde nitelikli ve deneyimli eleman bulma sorunu ziyadesiyle yaşıyoruz. Bunun için Ar-Ge merkezleri kuruyoruz. Üniversiteden mezun olan gençleri alıp onları yetiştirmeye çalışıyoruz, orta ve uzun vadede. Fakat son vakitlerde büyükşehirlerde artan hayat pahalılığı göçe yol açtı. Son vakitlerde bunu besbelli bir biçimde hissediyoruz ve lisana getiriyoruz. Bilhassa büyükşehirlerdeki hane halkının masrafları arttıkça bilakis göç oldu. Nasıl evvelce Anadolu’dan büyükşehirlere göç oluyorsa artık tam bilakis Anadolu’ya Karadeniz’e bir göç yaşanıyor. Evvelden de diyorduk bölgesel taban fiyat olsun. Çalışanlar 5 bin 500’e İstanbul’da yaşayamıyor lakin Anadolu’da yaşayabilir. Hatta evvelden Anadolu’da iş bulunamıyordu artık Anadolu’da yatırım var, iş bulabiliyor ve aldığı o para ile de geçinebiliyor. Bunu da kesim olarak gözlemliyor, görüyoruz” tabirlerini kullandı. Yeme-içmede de bekleniyor Ağır istihdamın yaşandığı bir başka kesim ise yeme-içme dalı. Tüm Restoranlar ve Turizmciler Derneği (TÜRES) Lideri Ramazan Bingöl ise, dallarında salgın ile birlikte kuryeliğe geçişin ağır bir halde yaşandığını hatırlattı. Şimdilerde online ticaret ve online yemek servisinde yaşanan düşüş nedeni ile kuryelikten kesime dönüşün başladığını belirten Bingöl, “Bu nedenle şu an bizim bölüm özelinde göçün yol açacağı eleman bulma sorunu şimdi başlamadı. İşe dönüş var çünkü. Lakin önümüzdeki aylarda bu stil sıkıntıların yaşanması kaçınılmaz” diye konuştu.