Anayasa Mahkemesi (AYM), Merkez Bankası’nın ihtiyat akçesinin Genel Şura kararı olmadan Hazine’ye devredilmesine imkan veren yasa hususunun iptali talebini oy çokluğuyla reddetti. Karara, AYM Lideri Zühtü Arslan’ın ortasında bulunduğu 5 üye muhalif kaldı. Zühtü Arslan, Genel Heyet kararı olmaksızın ihtiyat akçelerinin Hazine’ye devredilmesinin banka hissedarlarının mülkiyet hakkını ihlal ettiğine dikkati çekti.
TBMM’de 17 Temmuz 2019 tarihinde kabul edilen bir torba yasa teklifiyle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’na süreksiz bir husus eklendi. Yasaya eklenen süreksiz 12’inci hususta, “Bu unsurun yürürlüğe girdiği tarihe kadar ayrılmış bulunan ihtiyat akçelerinin tamamı, birikmiş olağanüstü ihtiyat akçelerinin ise son yılın kârından ayrılan kısmı hariç tamamı Genel Heyet kararı aranmaksızın Hazine’ye verilir” düzenlemesi getirildi.
CHP, reaksiyon çeken bu düzenlemenin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesi’nde başvurmuştu. İhtiyat akçesi, Merkez Bankası’nda doğal felaketler üzere inanılmaz durumlarda harcanmak için ayrılan maddi kaynaktır.
AYM’DEN OYÇOKLUĞUYLA RET KARARI
Anayasa Mahkemesi, 24 Mart 2022 tarihinde görüştüğü iptal talebinin oy çokluğuyla reddine karar verdi. Kararın münasebeti, 8 Temmuz 2022’de Resmi Gazete’de yayımlandı. Kararın münasebetinde, düzenlemede temel hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması gerektiğine ait anayasal unsura ters bir taraf bulunmadığı savunuldu.
Merkez Bankası’nın anonim şirket olarak kurulmasına rağmen kâr elde etme emelinin bulunmadığı savunulan kararda, şöyle denildi:
“Bu durumda, kanun koyucunun takdir yetkisi kapsamında dava konusu kuralla Bankanın yıllık safi kârlarından ayrılmak suretiyle birikmiş bulunan ihtiyat akçelerinin tamamı ile fevkalâde ihtiyat akçelerinin son yılın kârından ayrılan kısmı hariç tamamının Genel Şura kararı aranmaksızın Hazine’ye verilmesinin öngörülmesinin, Bankaya Kanun’la verilen hükümetin büyüme ve istihdam siyasetlerini destekleme halindeki vazifeleri ile uyumlu olmadığı söylenemez. Bu prestijle kuralda kamu faydasına dayalı legal bir hedefin bulunduğu anlaşılmaktadır.”
Kararda, kuralın süreksiz bir düzenleme içerdiği ve bir kereye mahsus olduğu belirtilerek kamu faydası ile mülkiyet hakkına yönelik ferdî fayda ortasında bulunması gereken makul istikrarın bozulmadığı, mülkiyet hakkına ölçüsüz bir sınırlama getirilmediği öne sürüldü. Düzenlemenin eşitlik prensibiyle de çelişmediği savunulan kararda, hissedarlar ortasında Hazine lehine kabul edilen farklı muamelenin ölçülü olduğu savunuldu. Kararda, bankanın kâr elde etme gayesinden fazla kamusal misyon ve yetkilerin ağır bastığı, temel misyonunun fiyat istikrarını sağlamak ve bu gayeyle çelişmemek kaydıyla hükümetin büyüme ve istihdam siyasetlerini desteklemek olduğu söz edildi.
ARSLAN VE 4 ÜYENİN MUHALEFET ŞERHİ
DW Türkçe’den Alican Uludağ’ın haberine göre karara, AYM üyesi Zühtü Arslan’ın ortasında bulunduğu 5 üye ise muhalefet etti. AYM Lideri Arslan, Merkez Bankası’nın bir anonim şirket olduğunu, yüzde 55 oranında paya sahip olan Hazine’nin dışında birtakım özel hukuk gerçek ve hükmî şahıslarının de paylarının bulunduğuna dikkati çekti. Hissedarların Anayasa’nın 35’inci unsuruna nazaran bankada mülkiyet hakları olduğunu, ihtiyat akçeleri üzerinde de kelam sahibi olduklarını söz eden Arslan, “Bu payların devletleştirilmediği surece de kelam sahipleri bakımından ekonomik paha ve bu manada mülk teşkil ettiği izahtan varestedir” dedi.
Bankanın ihtiyat akçesinin, Genel Heyet kararı aranmaksızın direkt Hazine’ye verilmesini öngören kuralın orantılı bir sınırlama öngördüğünü söylemenin güç olduğunu vurgulayan Arslan, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Her şeyden önce Genel Şura kararının aranmaması, heyette kelam hakkı olan özel hukuk gerçek ve hükmî şahısların iradelerinin büsbütün dışlanmasına yol açmaktadır. Buna ek olarak ihtiyat akçesinin muhakkak bir kısmının değil tamamının ve kalıcı olarak (borç niteliğinde olmadan) Hazine’ye verilmesi mülkiyet hakkına yönelik orantısızlığı daha bariz hale getirmektedir. Başka yandan kural, hissedarların yüklenecekleri külfeti dengeleyecek rastgele bir önlem de öngörmemiştir.”
‘BİR ÇEŞİT DEVLETLEŞTİRME’
AYM Lider Vekili Hasan Tahsin Gökcan da Genel Konsey kararı olmadan ihtiyat akçelerinin Hazine’ye devredilmesinin mülkiyet hakkına müdahale olduğunun altını çizdi. Gökcan, “Kural ile mülkiyet hakkı sahibi olan hisse sahiplerinin görüşleri alınmaksızın ve diğer bir telafi edici sistem öngörülmeksizin şirket mal varlığına ilişkin yedek akçelerin Hazine’ye devredilmesi mülkiyet hakkına ölçüsüz bir müdahaleye neden olmuştur” formunda karşı oy yazdı.
AYM Üyesi Engin Yıldırım, yapılanın hissedarların ortak haklarından kaynaklanan gelirine somut olarak el konulması sonucunu doğurduğunu belirterek “Yapılanı bir çeşit devletleştirme olarak nitelendirmek mümkündür” dedi. (HABER MERKEZİ)