Roni Nasır Kaya
Türkiye, İsveç ve Finlandiya ortasında NATO üyeliğine ait imzalanan mutabakat dokümanının ne manaya geldiğini Finlandiya Kürt Federasyonu Lideri Welat Irmağı ile konuştuk.
Nehri, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının akabinde Avrupa’da siyasetin istikrarının değiştiğini vurgulayarak, “Erdoğan’ın tutumunun Finlandiya ve İsveç için sürpriz olduğuna inanıyorum. Bu iki ülke Türkiye de olup bitenleri uygun anlasalardı Erdoğan ve idaresinin veto haklarından yararlanmak için ellerinden geleni yapacaklarını rahatlıkla görebilirlerdi” dedi.
Finlandiya kamuoyunda ve siyasetinde NATO’ya yaklaşım daha evvel nasıldı? Rusya’nın Ukrayna saldırısının akabinde İsveç’le birlikte NATO’ya üye olma süreci nasıl gelişti? Örneğin sahiden söylendiği üzere Rusya’nın baskısı var mı? Finlandiya halkı ortasında NATO’ya iştirak istikametinde onay sağlandığı söylenebilir mi?
Bu yıl Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısının akabinde Avrupa’da siyasetin istikrarı değişti. Sovyetler Birliği’nin mağlubiyetinden sonra uzun yıllar Avrupa, Rusya ile yumuşak bir siyaset izlemeye ve bilhassa ekonomik alanda Rusya’ya yakınlaşmaya çalıştı. Bu siyaset Rusya’nın da çıkarınaydı zira Rusya ekonomik ve askeri olarak zayıftı ve bir kere daha dünya güçleri düzeyine ulaşması gerekiyordu. Son 10 yılda Vladimir Putin’in bir diktatör olarak Rusya’daki tüm siyasi gücü yavaş yavaş ele geçirmesinden sonra, Avrupa’ya karşı tavrı değişti. On yıl içinde Rusya, Avrupa Birliği siyasetinden ve NATO üyeleriyle iş birliğinden uzak pek çok şey yaptı. Bu devirde Rusya, Avrupalıların rakiplerine daha yakın hale geldi, lakin yeniden de Avrupalılar, Rusya’nın Avrupa’ya bu kadar yırtıcı bir halde saldıracağına, binlerce sivili öldüreceğine ve milyonlarca Avrupa vatandaşını sığınmaya zorlayacağına inanmıyorlardı. Rusya’nın Ukrayna’ya karşı savaşı, Avrupa iktisadı ve tüm dünya için büyük bir sorun haline geldi.
Böyle bir durumda Finlandiya ve İsveç alternatif tahliller aramak zorunda kaldı. Finlandiya’nın Rusya ile 1300 kilometreden fazla sonu var ve İsveç de Rusya’ya yakın. Baltık Denizi bu 3 ülkeyi birbirine bağlıyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden evvel Finlerin yalnızca yüzde 25’i ülkelerinin NATO’ya katılmasını istiyordu. Savaşın başlamasından sonra, bu sayı yüzde 75’e ulaştı. Hem politik alanda hem de kamuoyunda bu bahis çok tartışıldı ve son olarak Finlandiya Parlamentosu’nda 188 parlamenter üyelik sürecini desteklerken yalnızca 8 parlamenter karşı çıktı. NATO üyeliği için bu kadar güçlü bir dayanak olduğu için Finlandiya hükümeti üyelik sürecini İsveç ile birebir vakitte başlattı.
Üyelik talebini iletmeden evvel, Cumhurbaşkanı Sauli Niinistö, Başbakan Sanna Marin ve Finlandiya Dışişleri Bakanı Pekka Haavisto, NATO üyelerinin birden fazla (belki de tümü) ve hatta Türkiye ile de müzakere etti. Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinistö, 4 Nisan 2022 tarihinde paylaştığı bir tweet’te Erdoğan’ın Finlandiya’nın gayelerini desteklediğini söylüyordu. O gün, Finlandiya Kürtleri Federasyonu ismine, cumhurbaşkanına karşılık olarak, Erdoğan’ın tıpkı Erdoğan olduğunu ve Ukrayna’daki savaştan evvel de insan hakları tersi olduğunu ve Erdoğan’ın Finlandiya’nın amaçlarını asla desteklemeyeceğini yazdık. Erdoğan, durumdan yararlanma fırsatı buldu. Finlandiya hükümeti kendisinden çok emindi. Türkiye’nin ya da öbür bir NATO üyesinin Finlandiya’nın üyeliğine karşı çıkacaklarını beklemiyordu.
Erdoğan’ın halinin Finlandiya ve İsveç için sürpriz olduğuna inanıyorum. Bu iki ülke Türkiye de olup bitenleri uygun anlasalardı Erdoğan ve idaresinin veto haklarından yararlanmak için ellerinden geleni yapacaklarını rahatlıkla görebilirlerdi. Ekonomik manada güç durumda kalan Erdoğan ve hükümeti içten daima güç kaybetmeye devam ettiği için dikkatleri dışarıya çekmek için bu bunu bir fırsat olarak gördü ve en düzgün biçimde de kıymetlendirdi. Tıpkı vakitte bu durum Türkiye’nin NATO ile alakalarını bir kere daha gündeme getirmiş oldu. Bunu da seçim gereci olarak kullanacağını biliyoruz.
NATO’ya üye olan bir Finlandiya’da neler değişir? Ülkenin milletlerarası siyasetteki pozisyonu ve demokrasisi nasıl etkilenir? Sizce Finlandiya hakikaten güvenliği önceleyerek bu türlü bir tercih yapmak durumunda mıydı?
Elbette güvenlik ve hudutların korunması ve ülkenin egemenliği konusu çok değerlidir. Güvenlik bozulursa, ülke işgal edilir, harika hal oluşur, demokrasiyi korumak çok zorlaşır. Ülke için bir tehdit olduğunda bir tahlil bulmaya muhtaçlık var. Finliler ve İsveçliler, Rus saldırısından sonra Ukrayna’daki sıkıntı durumu gördüler ve Rusya ile Putin rejiminin tıpkı biçimde onlara karşı durabileceğini biliyorlar. Bilhassa Finlandiya, tarihinde bir defa bu türlü bir durum yaşadı ve bir daha olmasını istemiyor. Finlandiya, 1939-1940’ta Sovyet liderliğindeki savaşı kazandı, fakat Karjala bölgesindeki topraklarının yüzde 12’sini Rusya’ya kaptırdı. Bu savaş nedeniyle 430.000 kişi yerinden yurdundan oldu. Bu şahıslar Finlandiya’nın değişik yerlerine yerleşmek zorunda kaldı. Finlandiya, yeni hücumları önlemek için Sovyetler Birliği ile çok yumuşak bir siyaset izlemek zorunda kaldı. Sovyetler Birliği’nin mağlubiyetinden sonra Finlandiya yavaş yavaş Batı ülkelerine yaklaşmayı çalıştı. Finlandiya 1994 yılında NATO ile iş birliğine başlamış ve 1995 yılında Avrupa Birliği üyesi olmuştur. NATO üyeliği isteği on yıllardır Finlandiya’nın gündemindeydi, fakat bu yıl gerçek oldu.
Finlandiya hükümetinin NATO ile bağlantılar hakkındaki raporu, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının akabinde Finlandiya’nın ve tüm Avrupa’nın güvenlik ve siyasi ortamında esaslı bir değişiklik meydana geldiğini söylüyor. Milletlerarası mutabakatlar ve Avrupa güvenlik unsurları artık Avrupa’da savaşı engelleyemez. Raporda, Finlandiya’nın NATO’ya katılmakla güvenliğini güçlendireceği ve Kuzey Atlantik Antlaşması’nın beşinci unsuruna nazaran güvenlik garantileri elde edeceği belirtiliyor.
Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğine Türkiye’nin ‘terör örgütlerine konut sahipliği yapıyorlar’ diyerek karşı çıkışı ve Madrid’deki NATO tepesinde oluşan üçlü mutabakat, ülke medyasında nasıl gündem oldu? Sürece ve mutabakata ait kamuoyunda nasıl tartışmalar ve değerlendirmeler yapıldı? Dış siyasetin Erdoğan’a teslim edildiği istikametindeki tespitlerin kamuoyu nezdinde bir karşılığı var mı? Örneğin hükümetin dağılması ya da yaklaşan seçimlerin sonucunun etkilenmesi beklenebilir mi?
Bence Finlandiya ve İsveç’in Türkiye ile görüşmesine gerek yoktu. NATO’ya üye olmak istemişlerdi. Finlandiya ve İsveç’in kurallarını belirlemek NATO’nun misyonuydu, süreci Türkiye’ye devretmek değil. Ne yazık ki bu kusur yapıldı ve sonunda üç ülke tarafından bir doküman imzalandı. İmzalanan doküman bir devlet mutabakatı değildir. Finlandiya ve İsveç maddelerini, bu ülkelerdeki adalet süreçlerini yahut işledikleri memleketler arası muahedeleri ihlal edemez. Doküman yalnızca siyasi bir beyandır.
Finlandiya, İsveç ve Türkiye tarafından imzalanan belgeyi değerlendirirken hangi noktaların mevcut durumdan farklı olduğu yahut NATO üyeliğini getirmediği konuları değerlendirilmelidir. Yani, örneğin Norveç ve Danimarka üzere NATO üyesi ülkelerin şu anda yapmadığı evrakta ne var.
İşlenen doküman Finlandiya ve İsveç siyasetinde esaslı bir değişiklik yaratmadı. Finlandiya makamları bu doküman hakkında açıkça şunları söylüyor:
– Kanunları değiştirmeye gerek yok.
– Türkiye’ye kimseyi iade etmeyeceğiz ve gelecekte de eskisi üzere mahkeme hukuka nazaran karar verecek ve bu siyasi otoritelere beyanıdır.
– Silah satışı ile ilgili genel bir karar vermedik lakin daha evvel olduğu üzere tek tek kararlar alıyoruz.
– Kürt partilere karşı halimiz değişmedi (yani PKK terör listesinde kalıyor fakat bu listede öbür hiçbir parti yoktur).
– Rojava’daki Kürt partilerine bugüne kadar dayanak vermedik, bundan sonra da vermeyeceğiz. İnsani yardım her vakit mümkündür. İsveç halkı ortasında fikir ayrılığı var. Her iki ülke de PYD, YPG ve FETÖ örgütüne yardım etmeyeceklerine kelam verdi lakin dokümanda HSD ve Rojava Kürt hükümetinin isminin geçmemesi çok enteresan.
Yani Finlandiya siyasetinde büyük bir değişiklik olmadı lakin ne yazık ki Erdoğan tüm gücüyle propaganda yapma ve Finlandiya ve İsveç’in kendisine teslim olduğunu gösterme fırsatı buldu. Sürecin uzun süreceği ve Erdoğan’ın bilhassa iç sıkıntılar ve 2023 seçimleri nedeniyle Türkiye Parlamentosu’nun Finlandiya ve İsveç’in üyeliğinin önünü açmasına müsaade vermeyeceğine inanıyorum. Finlandiya ve İsveç’e kendi zevkine nazaran kimi pratik kararlar vermesi için baskı yapmak için elinden geleni yapacaktır. Bu ülkelerin bu tehditlere karşı ne kadar dayanmaya hazır olduğunu vakit gösterecek.
Mutabakat imzalanmadan bir gün evvel, Helsingin Sanomat gazetesi bu alanda kıymetli bir anketin sonuçlarını yayınladı. Ankette halkın yüzde 79’u Finlandiya’nın NATO’ya üye olmasını isterken, yalnızca yüzde 14’ü Türkiye’nin kaidelerini kabul etmeye hazır olduğunu söyledi. Kamuoyu ve birçok Fin siyasetçisi Kürtlere sempati duyuyor ve ülkelerinin Türkiye için maddelerini ve bedellerini ihlal etmesini istemiyor. Finlandiyalı siyasetçiler ve muhalefet Finlandiya’nın NATO üyesi olmasını destekliyor ama tıpkı vakitte kanun ve maddelerden taviz verilmesini istemiyor.
NATO’ya üye olması halinde bile Finlandiya ve İsveç siyasetlerinde esaslı bir değişiklik yapmaz yapamaz, yeniden de bu süreç Erdoğan’ın propagandası için büyük bir fırsat yarattı.
Ülkede nasıl bir muhalefet var ve onların NATO’daki mutabakata ait tavırları ne oldu? NATO aksiliği ne durumda?
Başta da söylediğim üzere, Finlandiya muhalefeti Finlandiya’nın NATO üyeliğini destekliyor. 200 parlamenterden yalnızca 8’i (bazıları hükümetteki partilerdendi) üyelik talebine karşı çıktı.
Finlandiya’nın mülteci siyasetinde ve yasal mevzuatında bu mutabakatla bir değişiklik bekliyor musunuz? Örneğin ülkedeki Kürtler bu süreç öncesinde nasıl yaşıyordu? Artık hükümetin yaklaşımında bir değişiklik oldu mu ya da olur mu? Bir baskı hissediyor musunuz?
Toplumda, bu muahedenin Türkiye’ye Kürt aktivistlerin iadesini ve sığınmacıların Türkiye’ye transferini talep etme fırsatı verdiğine dair tasalar var. Finlandiya ve İsveç, vatandaşlarını Türkiye’ye iade etmeyeceklerini vurguladı lakin toplumda Türkiye’den Finlandiya ve İsveç’e siyasi nedenlerle göç eden ve bu ülkelerin vatandaşlığına sahip olmayan binlerce insan var.
Finlandiya Adalet Bakanlığı’nın üst seviye yetkilisi Antti Leinonen, Helsingin Sanomat’a (1.6.2022) verdiği röportajda iade sürecinde rastgele bir değişiklik olmadığını, Türkiye’den ya da diğer bir ülkeden talep eden herkesin buna uyacağını söz etti. Finlandiya’nın ilişkin olduğu yasalar ve milletlerarası muahedeler, Finlandiya hükümetinin siyasi liderliği, Finlandiya yasalarında rastgele bir değişiklik yapılmayacağını çeşitli açıklamalarla duyurmuş ve Finlandiya, Türkiye’ye milletlerarası kanunlara ve mutabakatlara muhalif olacak rastgele bir kelam vermemiştir. İsveç’teki durumun da tıpkı olduğuna inanıyorum.
AKP’ye bağlı medyada yayılan bu kelamlar daha çok Erdoğan ve hükümetinin yanlış bilgi ve propagandasıdır. Maalesef Kürt medyasında ve toplumsal ağlarda birçok temelsiz makale yayınlanmaktadır. Finlandiya ve İsveç’in Kürtler için NATO üyeliğine başvurmaktan vazgeçeceklerine inanmıyorum lakin Erdoğan için maddelerini asla ihlal etmeyecekler. Bu ülkelerde demokrasinin, eşitliğin ve adaletin temelleri on yıllardır atılmıştır ve bu kadar kolay ortadan kaldırılamaz.
Son olarak Türkiye’nin Finlandiya’dan iadesini istediği şahıslar kimler? Bu şahısların iade sürecinin işletilip sonuca ulaşmasını bekliyor musunuz? Ülkedeki mevcut mevzuat bu türlü bir sonuca uygun mu?
Türkiye’nin terör anlayışı, hususun Batılı ülkelerin kanunlarında tanımlanma biçiminden çok farklıdır. Türkiye’de Erdoğan’ı eleştiren ve onun koyduğu yasalar çerçevesinde hareket etmeyen herkese terörist denir. Kürtler bundan çok çekti. Türk cezaevlerinde binlerce siyasi tutuklu var. Bunlar ortasında örneğin parti önderleri, parlamenterler, belediye liderleri, parti aktivistleri ve gazeteciler var.
Listede her cinsten insan var. Kimilerinin sadece toplumsal medyada Erdoğan aleyhine yazılar yazdığı için iadesini istedi. Kimileri PKK ve Fethullah Gülen örgütü üyesi ve aktivisti. Listede Helsinki’deki Türk büyükelçiliğine hareket isimleri yer alıyor. Türkiye’nin son yıllarda istediği insanların birçok, Finlandiya tarafından reddedildi. Finlandiya, son 3 yılda yalnızca cinsel taarruzla suçlanan 2 kişinin Türkiye’ye iade edildiğini söylüyor.
Finlandiya, maddelerine ve Avrupa Birliği ile olan insan hakları mutabakatlarına uyar:
– Vatandaşını hiçbir ülkeye teslim etmez.
– Fin maddelerine nazaran hareketleri kabahat sayılmayan bireyleri iade etmez.
– Mahkemeye çıkarılıp cezasını çekenler teslim edilmeyecek.
– Türkiye’ye yahut öbür bir ülkeye dönüşü hayatlarını tehlikeye atacak olanları teslim etmeyecektir.
– Türkiye’nin yapacağı yeni bir harekat, Rojava’da IŞİD ve öteki cihatçı kümelere karşı çabayı ve yüzlerce IŞİD teröristini barındıran cezaevlerini de riske atacaktır. Memleketler arası toplum bu duruma izleyici kalmamalı.
Türkiye’nin Rojava’ya yapacağı yeni bir akın, Kürt tarafının Rojava’da IŞİD ve başka cihatçı kümelere karşı çabadaki yeteneklerini zayıflatacak ve yüzlerce IŞİD teröristini barındıran cezaevlerini de tehlikeye atacaktır. Memleketler arası toplum, Türk devletinin Rojava’nın Kürt bölgelerine yönelik yeni ataklarını engellemeli.
WELAT IRMAĞI KİMDİR?
Nehri İran’ın Urmiye kentinde dünyaya geldi. Politik sebeplerden ötürü ailesiyle birlikte küçük yaşta Finlandiya’ya göç etti. Bütün eğitimini Helsinki’de tamamladı. 30 yıldır Finlandiya’da yaşıyor. Bir sendikada bilgisayar mühendisi olarak çalışıyor. Finlandiya’daki Kürtlerin toplumsal, siyasal ve kültürel hakları için etkin olarak misyon alıyor.