Memleketimde yalnızca ömür değil, mevt de siyasallaşmıştır.
Zeynep Sayın, Vefat Terbiyesi içinde
Sivas/Madımak İçin
Senaryo 1.
1993 Haziran ayının son günleri. Ankara Kale’sine bitişik bir binanın dördüncü katında, tek odalı bir ofiste Damar mecmuasını yayına hazırlayan bir “çalışan” Alaattin Topçu. Her zamanki üzere erkenden işbaşı yapmış. Gün öğleye evrilirken bir telefon geliyor. İnce, tiz bir ses, çocuksu. Asım Bezirci arayan. “Alaattinciğim” diye başlıyor kelama. Sevgisini uzaklardan hissettirebiliyor. “Dergimi Balıkesir’e gönderebilir misin? Oraya geçeceğim, bir kooperatifimiz var, toplantı yapılacak…” Adresini yazdırıyor ve telefon kapanıyor. Şimdi mecmua çıkmamış, hazırlıklar bile yarım yamalak. O periyotta işler tıkır tıkır yürümüyor bir türlü, ne vakit yürüdü ki esasen… Ortadan bir, bilemediniz iki gün geçiyor. Temmuz sayısı şimdi ufukta bile görünmüyor lakin Temmuz gelip çatıyor. Hasan Hüseyin Korkmazgil’in şiirindeki üzere gelse keşke… “bir oğlum olacak ismi temmuz / uykusuz / korkusuz / beter mi beter / ben beynimi satarak yaşıyorum / o benden proleter / bir oğlum olacak ismi temmuz / karataşın göbeğinde aşk / karataşın göbeğinde barış…”
Karataşın göbeği neresi bilmiyorum lakin güzelim Türkiye’mizin bağrında o denli “illegal” güçler var ki ne “aşk ile” demeyi biliyor ne de “barış” ile…
Herkes vefatıyla ilah üzere biricikleşmelidir.
Bir meyyit artı bir meyyit iki değildir.
Elias Canetti
Tarihte daha “derin” bir seyahate çıkma zamanı… 1983’te evvel idama, sonra ömür uzunluğu mahpusa mahkûm edildiğimde, akşam Konca Askeri Tutukevi’ne getirildiğimizde koğuşa değil hücreye alındık; iki idamlık arkadaşımla birlikte. Onlar birebir günün akşamı, yemekten çabucak sonra alınarak idamlıkları topladıkları Gölcük/Güllübahçe Askeri Tutukevi’ne götürüldüler. Ben hücrede tek başıma kaldım. Tam otuz beş gün boyunca çabucak hemen her gün idamlık arkadaşlarımın yanına, onların götürüldüğü tutukevine sevkimi istedim. Bu ortada fevkalade bir ses kulaklarıma yerleşti: çınlama, uğultu. 2023’te kırk yılını dolduracak çınlamayla/uğultuyla bilinmeyen flörtüm. Bunu neden belirttim? Şundan: Otuz yıldır da Asım abinin sesi kulaklarımdan gitmiyor. “Alaattinciğim dergimi Balıkesir’e gönderebilir misin? Adresi yazdırayım…” O mecmua o adrese gidemedi ne yazık ki… Haberlerde Sivas’ta/Madımak’ta alevlerin ortasında direndiği söyleniyordu. Ne acıdır ki katledilenler ortasında o da yerini alacaktı… Birkaç ay evvel (Nisan 93) mecmua için röportaj yapılan Metin Altıok üzere, Behçet Aysan gibi… OTUZ ÜÇ CAN gibi!…
Sivas/Madımak İçin
Senaryo 2.
On üç-on altı yaşlarında iki kız çocuğu. 2 Temmuz’da Kültür Merkezi önünde bir yerde otobüsten indiriliyorlar. Taş yağmurları ortasında kilometrelerce ötelerdeki konutlarına orta sokaklardan ulaşmayı başarıyorlar. Gözlerine, bilinçaltlarına o taş yağmuru, o nefret kusan sesler yer ediyor, hiç irtifa kaybetmeden, bilakis artarak…
Gece ağır bir tedirginlik, bilinmezlik, dahası malum korku/panik havasında geçiyor. Sabaha gerçek uykusuz insan topluluğu Sivas sokaklarına akıyorlar. İki kız kardeş de var ortalarında. Bu sefer erkek kardeşlerini de yanlarına alarak annelerinin peşlerine takılmışlar. Düzensizlik tüm haşmetiyle bayanlardan ve çocuklardan oluşma kalabalığın üstüne çullanıyor. Gökyüzünde uçuşan kelebekler, mermi kusuyorlar; yeryüzünde jandarmalar, dipçikleriyle sahnedeler… Meğer gökyüzündeki ile yeryüzündeki bir gün evvel vazifelerini layıkıyla yerine getirmiş olsalar, bunların hiçbirine gerek kalmayacak. Onca insan da bir otelde boğularak, yanarak can vermeyecek…
Kadınlar tarihin her periyodunda acıya, katliama bir adım önde isyan etmek, olmadı feryat figan etmek durumunda kalmışlardır. Doğurup can veren, emzirip büyüten analar sessiz kalmanın bir sonraki “can kıyımı”na onay vermek olduğunu bilimsel, felsefi yahut teknik olarak öğrenmediler; içlerinde hissediyorlar, genlerinde asırlarca taşıyorlar. Kerbelalar, Maraşlar, Madımaklar tarihin sonsuz döngüsüne kapılıp gidecek. Tüm varlıklarıyla “Hayır!” demek istiyorlar. “Yeter artık” demek istiyorlar.
Üç çocuk annesi bir bayanın o hengâmede ağzı burnu, eli yüzü kan içinde kalıyor. O orta on yaşlarındaki oğlunu gözden kaçırıyor. Bunun üzerine, “Madımak’taki canlarımızı görmeye gideceğiz, bizi engelleyemeyeceksiniz. İsterseniz artık beni de öldürün lakin durduramayacaksınız” diye haykırır yollarını kesen gencecik askerlere. Tekrar o orta Kamer Genç gözüne ilişir. Alevilerin sevdiği bir isimdir Kamer Genç lakin artık, şu an orada ne işi vardır? Anlamakta zahmet çeker. Aslında çok fazla da ona odaklanamaz. Kızlarına, “Siz de kardeşinize sahip çıkın, doğruca meskene gidin” der dikkatli olmalarını telkin ederek…
“Sokağa çıkma yasağı ihlali var” gerekçesiyle hem havadan hem karadan müdahale üst boyutta. Bir gün evvel ortalıkta görülmeyen, oteli içindekileriyle yakmaya ant içmiş gözü dönmüş/kararmış güruha müdahale etmeyen helikopterler, artık, şu an kurşun yağdırıyor. Endişe, panik doruklara tırmandırılıyor.
Sivas/Madımak İçin
Senaryo 3.
Gökyüzünden mermiler yağdığını hükümet ismine vazifeli Murat Karayalçın duymuş mudur? Duymuşsa müdahale etmiş midir? Kamer Genç o sokaklarda daha fazla kan dökülmesini engellemek için aracılık etmeye mi gelmiştir? Neden iki gün sonraki Meclis konuşmasında bu bahse hiç değinmemiştir?
Acayip senaryolar yazıyorum şu an, artık. Uyduruyorum değil mi! 1984’lerde Gölcük/Güllübahçe Askeri Tutukevi’nden itibaren (oraya sevkim otuz beşinci gün yapılmıştı, ortaya sıkıştırmış olayım) Fikri Sağlar’ın hassas teşebbüslerini takip etmiş ve takdir etmişimdir. 12 Eylülden “çıkış”ta kıymetli bir misyon üstlenmiş görünüyordu. Pekala ancak bir Kültür Bakanı ve aktifliğin organizatörlerinden biri olarak niye bir kere olsun Madımak’ı ziyaret etmemiştir? Asım Bezirci’yi, Metin Altıok’u, Behçet Aysan’ı ve başka tüm canları, can-ı gönülden anmamıştır, hâlâ çok merak ederim. Periyodun “yakın” şahitleri sahneyi işgal etmezlerse, “uzak seyirciler” laf gezdirirler. Bunu hepimizden düzgün Fikri Sağlar bilmez mi? Bilirler elbette. Gezdirilen laflar, alışılmış ki çok daha büyük katliam senaryolarının ateşleyicileri olacaktır.
Motorlar susarsa, vicdanlar kilitlenirse “kurgu fabrikası” çok boyutlu çalışır, hiç kuşkusuz. Senaryo üstüne senaryo yazılır. Oyun üstüne oyun, sinema üstüne sinema sahneye konulur. Tarihin yakıtı tükenmediği sürece, “şüphe” sonsuz sayıda kendini çoğaltır. En saf bile ortada harcanır masraf, sele kapılır sarfiyat… Kurgu için zihinler faaliyetini, hafızaların ve zekâların da desteğiyle/iteklemesiyle gereğince materyal bulurlar. Sorun vicdanları azıcık silkelemeye bakar.
Sivas/Madımak İçin
Sorular Odağında 1.
Birileri sanki “darbe” için “gizli düğme”ye mi basmışlardı? Tüm darbelerden evvel ya katliamlar organize edilir ya ferdî terör aksiyonları tırmandırılır ya da… Kahramanmaraş katliamından sonra da kısmi sıkıyönetim ve sokağa çıkma yasağı konmamış mıydı? 12 Martlar, 12 Eylüller, 70’ler, 80’ler, Postmodern Darbe güzellemeleri… Ne âlâ memleket, daima bu türlü “şanlı tarih” inşa etmemiş miydi?
Sözde “kesin inançlılar”a sormak gerekmez mi, kaç yüz yıl daha bu çeşit travmalarla insanlığı yarı-esir alarak, yarı-ölü yaşatacaksınız? Bu mükemmel insanlık kanonunda tüm canlılara, inançlara yetecek kadar yer ve ruh yok mu? Hangi inanç “fazla” diye damgalanabilir? Nedir bu tahammülsüzlüğünüzün kaynağı?
Sivas/Madımak İçin
Sorular Odağında 2.
Gerçekte bir tahrik var mıydı? Aziz Nesin, Şeytan Ayetleri vb. O denli ise meydanda bir açılır kapanır masa, bir sandalye, bir de tahminen üç beş paket kitapla Aziz Nesin imza yaparken niye rastgele bir akına uğramadı? Olanca yalınlığı ve savunmasızlığıyla Aziz Nesin daima gözlerinin önündeydi. Kuşku işte. O denli olsaydı Aziz Nesin’i sökerlerdi o masadan, o sandalyeden, o yerden; Pir Sultan Abdal’ın ve köpeğinin heykelini değil. Demek ki bilinçaltı fabrika (kompleksif) tarihin derinliklerinde akrep yuvasına dönüşmüş.
Aziz Nesin garip bir formda her vakit çok öngörülü biriydi. Zekâsı, olayları okuma marifeti milyonlarca beşerden herhalde birkaç adım önde gidiyordu. Orada da birebiri oldu. Çizilmek istenen resmi, asılmak istenen tabloyu gördü. Ankara’yı, hükümeti aradı, Erdal İnönü’yle görüştü. Ancak “bilimciler”, siyaset cahillerinin aklı bir oldukça farklı çalışır, tıpkı Walter Benjamin üzere. Hitler gelir kapısına, “Yahudi! Seni fabrikada sabun yapacağım” der, o hâlâ tarihin buna müsaade vermeyeceğini, bir hayalde yaşadığını sanır ve kalemine sarılır. Erdal Beyefendi de olan biteni algılayabilecek “pragmatik siyaset kafası” hiçbir vakit olmamıştır, olamaz da. “Her şey denetimimiz altında; merak etmeyin ve otelde kalın, güvendesiniz” diyerek Aziz Nesin’in ikazlarını hafife alır.
Evet, Vali üstüne düşeni yerine getiriyordur, hiç kuşku yok. Fakat yangını Vali söndürecek değil ya… İtfaiyeler Belediyelere bağlıdır. Pekala, Belediye hangi partinin yönetimindedir ve Lideri kimdir? Soru soruyu çağrıştırıyor: “Gazanız mübarek olsun”un “inanç ritüelleri sözlüğü”nde anlamı/açılımı/meali nedir? Ben söyleyeyim: Cenazeyi kaldırın! Google amca bile şöyle diyor bir yerde: “Sabır ve zahmet gerektiren bir çabanın içine girmiş olan bireylere Gazanız Mübarek Olsun denir.” Artık siz “altılı masa” etrafında tam tam dansına başlayabilirsiniz…
Sivas/Madımak İçin
Sorular Odağında 3.
Üçe üç kuralını işletecek değilim olağan. Burada çok daha derin bir soruyla sizleri (her kimseniz) karşı karşıya bırakıp ortadan çekileceğim.
Eric Hoffer imzalı “Kesin İnançlılar” isimli eser Time tarafından “Yirminci yüzyılın en tesirli kitaplarından” biri olarak takdim edilmiş. Türkçe basımını Olvido Kitap yapmış. Tercümanı Erkıl Günur’a da teşekkür etmek gerekiyor. Yapıta yönelik tenkitlerimi şimdilik kaydıyla bir kenara koyup bu çeşit çalışmaların çevrilmesinin çok değerli olduğunu belirtmeliyim. Global dünyada kendi içine kapanmış örgütlerin, tarikatların vs “derin yapıları”nın felsefi/mistik/metafizik kederlerinin anlaşılabilmesi/kavranabilmesi açısından elzem. Sonuçta matbaa konusunda Avrupa bizden birkaç yüzyıl önde. Niyet dünyası olarak da… Katliamlar, kıyımlar, kırımlar, soykırımlar konusunda da bir epey önde koşu gerçekleştirdiler. Otuz Yıl, Yüz Yıl, anlı ulu Büyük Dünya Savaşları ve doğal sömürgecilik maceraları harika bir birikim oluşturmuştur. Oluşturmaması mümkün mü?
Eric Hoffer bu “kanon”da yetişmiş. Şöyle diyor: “Bütün kitle hareketleri, taraftarlarında mevti göze alma duygusu ve birlikte harekete geçme yatkınlığı doğurur; ortaya koydukları program ve telkin ettikleri öğreti ne olursa olsun, bütün kitle hareketleri fanatizmi, coşkuyu, hararetle umudu, nefreti ve hoşgörüsüzlüğü körükler; tüm kitle hareketleri hayatın belirli kısımlarında güçlü bir faaliyet akışı yaratmaya muktedirdir ve körü körüne bir inanç ve sadakat ister.”
Bir diğer Avrupalı da Abram De Swaan. “Kitle Katliamları / Cinai Bölmeler” isimli yapıtı de birçok soruyla baş başa bırakıyor bizi. Örnek mi? “Kitle katliamları ‘modernite’nin, hatta ‘demokrasi’nin ya da bilakis ‘medeniyetin çöküşü’nün yahut ‘barbarlığın geri dönüşü’nün doruğa ulaşmasının bir göstergesi midir? Bu katliamları işleyen bireyler ‘sıradan’ mı yoksa ‘psikopat’ olarak mı nitelendirilebilirler? Holokost hadisesinin başlı başına tarihi bir tekilliğe, eşsizliğe sahip olduğu ya da başka soykırım örnekleriyle kıyaslanabilir olduğu söylenebilir mi?”
Kapanış cümlemiz “Kesin İnançlılar”ın muharriri Eric Hoffer’den gelsin: “Her ne kadar içinde yaşadığımız çağ dinsiz bir çağ olsa da, dinsizliğin tam zıddında durur. Kesin inançlı kişi her yerde yürüyüşe geçmiştir ve gerek diğerlerini kendi inancına katarak gerekse düşmanlığı tahrik ederek dünyayı kendi hayaline uygun bir hale sokmaktadır. Bizler onun safına geçecek de olsak, onun karşısına dikilecek de olsak, kesin inançlı kişinin bünyesini ve potansiyelini elimizden geldiği kadar tanımak bizim faydamızadır.”
***
Bu kısa notumu “öldürüldükleriyle terbiye edilemeyenler”e ithaf ediyorum…
Alaattin Topçu