Patara Hafriyat Lideri Prof. Dr. Havva İşkan Işık, “Daha evvel arşiv evrakları sayesinde öğrenmiş olduğumuz pek çok bilgi, bu yeni bilgilerle birleştirildiğinde; istasyonlara dair aydınlatılamamış neredeyse tüm konulara netlik kazandırılmıştır” dedi.
Akdeniz Üniversitesi’nden Prof. Dr. Fahri Işık ve eşi Havva İşkan Işık’ın 32 yıl başlattığı hafriyatlarda bugüne birçok yapıtın ortaya çıkarıldığı Antalya’nın Kaş ilçesindeki Patara Antik Kenti’nde yer alan, Osmanlı devrinin birinci telsiz-telgraf istasyonunun, 2’nci Abdülhamid’in tahta çıkışının 30’uncu yıl dönümü olan 31 Ağustos 1906’da resmi açılışı yapıldı. Osmanlı idaresindeki Libya’nın Derne Limanı ile 850 kilometrede aralıktaki Patara Limanı ortasındaki haberleşmeyi sağlamak için kurulan istasyon, Avrupa’nın en uzun uzaklıklı birinci telsiz-telgraf şebekesi özelliğini taşıyor.
TRABLUSGARP SAVAŞI’NDA BOMBALANDI
Döneminin en âlâ haberleşme aygıtları ve en son teknolojisiyle donatıldığı belirtilen ve Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyan ordusunun bombalayarak kullanılamaz hale getirdiği Patara Telsiz Telgraf İstasyonu’yla ilgili onarım sürecinde yeni bulgular ortaya çıktı.
Restorasyonu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Antalya Valiliği ve Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı’nca Yatırım İzleme Uyum Başkanlığı (YİKOB) üzerinden devam eden ve teşhir tanzime hazırlanan istasyon ile ilgili Antalya Valisi Ersin Yazıcı başkanlığında toplantı yapıldı. Toplantıda, Patara Hafriyat Lideri Prof. Dr. Havva İşkan Işık ile Akdeniz Üniversitesi Tarih Kısmı Araştırma Vazifelisi Dr. Diren Çakılcı, yakın vakitte ulaşılan yeni dataları sundu.
FOTOĞRAFLARI ÇEKEN FERİD BEY
Prof. Dr. Havva İşkan Işık ve Dr. Diren Çakılcı, istasyon inşaatının tamamlanıp, teknik heyetimin yapılmakta olduğu periyoda denk düşen Mart 1906 tarihine ilişkin Servet-i Fünun mecmuasında Patara İstasyonu’nun fotoğraflarının yayımlanmış olduğunu, takip eden sayılarda istasyonun heyetimi ve teknik detaylarına ait bilgilerin yer aldığını açıkladı. Kelam konusu fotoğrafların Osmanlı Devleti’nin yüksek mühendislerinden Ferid Beyefendi olduğunu belirten Prof. Dr. Işık, şu bilgileri verdi:
“Ferid Beyefendi Darüşşafaka’yı birincilikle bitirmiş, çabucak ardından devlet tarafından Paris’e yüksek eğitime gönderilmiş, özellikle telgraf teknolojileri konusunda eğitim almıştır. Kelam konusu tarihte kendisi Osmanlı Telgraf Fabrikası müdürü olup, Patara’daki yatırımı denetleme ve Alman firmadan teslim almak üzere Patara’da bulunmuştur. Bu nedenle elde ettiğimiz yeni fotoğrafların tamamı, onun tarafından çektirilmiş ve birçoklarında kendisi de kadraja girmiştir.”
YENİ FOTOĞRAFLAR HAYATİ EHEMMİYETE SAHİP
Yeni fotoğrafların proje ile ilgili hayati değere sahip olduğunu anlatan Prof. Dr. Işık, “Özellikle makine dairesinin dışarıdan ve içeriden yakın plan manzaralarını yansıtanlar. Bunlar sayesinde binanın mimari özellikleri başta olmak üzere telsiz-telgraf sistemi için kurulan kule, motor, makine ve teçhizat hakkında bilgiler elde edilmiştir. Ferid Beyefendi yanında; istasyonun kurulumunda vazife alan ve muhtemelen birisi Siemens sorumlusu Dr. Rosenthal olan 2 Alman memurun da fotoğrafını tespit etmiş olduk” dedi.
ANTEN DİREKLERİN AHŞAP OLDUĞU ORTAYA ÇIKTI
Servet-i Fünun’un takip eden başka sayılarındaki Ferid Bey’e ilişkin makalelerde, telsiz teknolojisinin nasıl çalıştığı ve Patara’da kurulan sistemle ilgili bilgilerin bulunduğunu da anlatan Prof. Dr. Işık, “Bu doğrultuda daha evvel metal olduğunu iddia ettiğimiz 4 adet anten kulesinin aslında ahşap olduğunu, 60 metre yüksekliğinde ve birbirlerine 80 metre açıklıkta inşa edildiklerini öğrendik. Antenlerin 4 adet olmasının sebebi ise haberleşme yapılacak olan Derne’nin uzaklığıyla ilgili. Kurulan anten sistemiyle Patara’dan 800 km uzaklığa kadar haberleşme imkanı elde edilmiştir. Makine dairesinde 25 beygir gücünde bir gaz motoru ve ona bağlı dinamo sayesinde 110 volt, 130 amper özelliklerinde bir elektrik akımı üretildiğini ve istasyondaki 60 akümülatörde depolandığı bilgisi bulunmaktadır. Akülerdeki elektrik teknik aygıtlar ve bilhassa Rumkorf bobinleri vasıtasıyla 300 volta kadar yükseltilerek, Spark transmitter ve Leyd şişelerinin de yer aldığı bir kurumla elektromanyetik radyo dalgaları yaratılmaktaydı. Bu sayede dünyada radiotelegraph yahut wireless telegraph olarak bilinen bizim ise telsiz-telgraf olarak isimlendirdiğimiz sistem etkin hale getirilmiştir” diye konuştu.
RESTORASYON PROJESİ REVİZE EDİLECEK
Prof. Dr. Işık, “Tespit edilen bilgilere nazaran, sistemin kurulduktan sonra Derne ve Patara istasyonlarının birbirine karşı konumlanması ve makinelerin teknik ayarlarının yapılması çok kuvvetli olmuştur. Daha evvel arşiv dokümanları sayesinde öğrenmiş olduğumuz pek çok bilgi, bu yeni datalarla birleştirildiğinde; istasyonlara dair aydınlatılamamış neredeyse tüm konulara netlik kazandırılmıştır” dedi.
Antalya Valiliği Kültür Varlıkları Ünite Müdürü Cemil Karabayram ise Vali Ersin Yazıcı’nın, Abdülhamid periyodunun en kıymetli yapıtlarından biri olan Patara Telsiz Telgraf İstasyonu’yla ilgili ulaşılan yeni fotoğraflar, teknolojik materyaller ve teknik kurulumunu anlatan bilgiler ışığında onarım projesinin revize edilmesi talimatı verdiğini açıkladı. Ulaşılan bilgi ve evrakların çok önemli ve kıymetli bilgiler olduğunu belirten Karabayram, Vali Yazıcı’nın tarihi tüm bilgilerin yine kıymetlendirilmesi, telgraf istasyonunun gerçeğe en uygun halde ele alınması talimatı doğrultusunda, projenin revize çalışmalarına başladıklarını kaydetti.