Kavram Karmaşa’nın Ağustos-Eylül 2003 tarihli 30. sayısında Tahsin Yücel hocamız için bir evrak hazırlamıştık. Başlığını ise “Küremizi Varsıllaştıranlar” koymuştuk. Ayrıyeten, kapağa bir de kelamını aktarmıştık: “Öyle ya, insan yaptığı şeyse, birebir vakitte da yazdığı şeydir.” O günlerde Yalan’ın rüzgârları esiyordu. Gerisinden Kumru ile Kumru geldi. Derken Gökdelen… Yani neredeyse bir buçuk yıla bir roman düşüyor. Buradan da Tahsin Yücel hocamızı epey üretken bir müellif olarak kıymetlendirebiliriz.
Orhan Pamuk’un “Nobel’i alması”yla ilgili yazdığım bir yazıda (“Bernhard Nobel’in Kemikleri”) kendi adaylarımın da isimlerini geçmiştim. Bunların ortasında Tahsin Yücel de vardı. Artık ortamızda değil fakat ömrü sürecinde ürettiği yapıtlarıyla bunu ziyadesiyle hak ettiğini düşünüyorum.
Türkçemizin değişik bir özelliği var. Birtakım bağlaçlar gerektiğinde “yadsıma” maksatlı kullanılabiliyor. Tıpkı ’80 darbecilerinin anayasası gibi! Benim asla bu türlü bir maksadım yok. Yazdıklarımı bir kalemde karalayacak, silecek değilim; “ama” Gökdelen’de aradıklarını bulamayan, hayal kırıklığına uğrayan bir Tahsin Yücel okurunun notlarını da paylaşmadan edemeyeceğim…
TEMATİK DEĞERLENDİRME
Gökdelen’in ana teması, yetmiş yıl sonrası Türkiye’sinin İstanbul merkezli panoramasıdır. Daha doğrusu, günümüzdeki gelişmeleri, bilhassa “özelleştirme” ve “mimari” açıdan geleceğe daha uç noktada taşımaktır.
Temel Diker’in, soyadından da anlaşılacağı üzere, “gökdelenler dikmek” için geliştirdiği projeleri yaşama geçirmesinin bir yolu olarak “yargının özelleştirilmesi” gerekir. Buna bir de ünlü avukat, eski Marksist Can Tezcan’ın haksız yere hapsedilen dostunun durumu eklenince, romanın ana teması kabataslak ortaya çıkar. Böylelikle Can Tezcan “hünerlerini” konuşturmaya başlar. Kentsel ve toplumsal doku “özelleştirme” ekseninde gündeme taşınır. İşin enteresan yanı, yetmiş yıl sonra da ülkenin başında “dini bütün ve pazarlamacı” Mevlüt Doğan vardır. Başbakan Mevlüt Doğan ile Avukat Can Tezcan ortasındaki pazarlık ise tam manasıyla “evlere şenlik”tir. Lakin, bana kalırsa, tüm enteresanlığına rağmen bu tartışma ve tez hem yavan hem de geri bir noktadadır. Marksist İstek Koç’un “muhalefet”i bile bu “geriliği” ne yazık ki ortadan kaldırmıyor. Özal’ın “bir koyup üç alma” sevdası; Boğaz Köprüsü’nü “satarım-sattırmam” muhabbeti; “her sokak başına bir milyarder dikmek” fantezileri… yanında Temel Diker’in fantezisi ya da Gökdelen’in yetmiş yıl sonrası Türkiye’si hakikaten “hafif siklet” üzere görünüyor.
“Adalet mülkün temelidir” savsözünün öne çıktığı Adliye Sarayları, Yargı Tapınakları her vakit ve her şartta aslında “özel”di. Her vakit “mülkü”, yani “gücü” temsilen kurulmuş ve günümüze kadar da “özel mülkiyet”in en büyük savunucusu olarak yerini korumuştur. Bunun aksini argüman etmek sıkıntıyı özünden kavrayamamaktır! “Mülksüzler”in (romanın lisanıyla “Yılkı İnsanları”nın) “adalet”ten yararlanmaları, yalnızca ve yalnızca egemenlerin (romanın lisanıyla “kenterler”in) müsaade verdikleri ya da kabullenmek zorunda kaldıkları kadarıyladır. “Kemirgenlerden sömürgenlere insanlık tarihi” bunun bir yerde “kanlı arenası” da olmuştur. Silahların sustuğu yerde, malum “yargı” misyonu devralır ya da birlikte atı alıp Üsküdar’ı geçerler.
OLDUKÇA OPTİMİST BAKIŞ AÇISI
Sevgili Tahsin Yücel Hocamız bunları bilir elbette, hem de hepimizden çok uygun bilir… “Ancak” ne yazık ki birçoğumuz “yargının kamusallığı” üzere bir tuhaf anlayışa saplanıp kalmışızdır. Adaların alınıp satıldığı, tabiatın, havanın, suyun, gücün, eğitimin, sıhhatin, devletlerin alınıp satıldığı dünyamızda “yargının özelleştirilmesi” tartışması sahiden çok sıradan kalıyor.
Romanın temel kahramanlarından biri olan Can Tezcan’ın yardımcısı Sabri Serin bir yerde şöyle der: “Bilirsiniz, özel mahkemeleri ve özel yargıçları bir yana bırakacak olursak, bu ülkede her şeye rağmen en düzgün işleyen yargıdır öteden beri, yasalar elverse, daha da güzel işler. Bu nedenle etrafımızda ikide bir ‘Türkiye’de yargıçlar var!’ denildiğini duyarız. Korkarım ki bu kelam unutulacak yakında…”
Bence değil yetmiş yıl sonrası için, bugün için bile hayli “iyimser” bir bakış açısı bu. Bu noktada ben, romandaki tarihten yaklaşık doksan üç yıl öncesine giderek bir belirlemede bulunacak ve Sabri Serin’i (gerçi bana gerek kalmadan kendisi bu misyonu yerine getiriyor) yalanlayacağım!
Rıdvan Akar-Can Dündar ortak üretimi Karaoğlan isimli belgesel kitapta Şerafettin Elçi, Bülent Ecevit’in bir kelamını aktarır: “Bak, Pakistan’da 4 bin hâkim Ziya ül Hak dikta rejimine reaksiyon göstererek istifa etmişlerdi. Ne var ki kahroluyorum. Pakistan sömürgecilikten yeni yeni kurtulduğu halde, yargıçlar bu yansıyı gösterebiliyorlar. Bizde bu çeşitte namuslu davranabilen tek bir hâkimin çıkmayışı beni rencide ediyor.” Bu “rencide oluşu”, Gökdelen’in tarihiyle değil de günümüzün tarihiyle söylersem, bilhassa son elli yıldır ziyadesiyle duyumsadık/duyumsuyoruz. 50’ler, 60’lar, 70’ler, 80’ler, 90’lar, 2000’ler… Can Tezcan’ın “kâbus”undan çok daha ağır bir “karabasan” olarak ülkemizin üzerine (b)inmiştir. Smerdiakof’lar o gün bugün “yönetim daireleri”ni işgal etmişlerdir. O denli ki onlar için Türkiye’yi “küçük Amerika” yapmak bile “büyük ideal” olmuştur.
İlginç olan, Sabri Serin’in daha tıpkı sayfada kendi kendini yalanlaması ve benim birkaç paragraf evvel söylediğim yere gelmiş olmasıdır. “… fakat bence fazla iyimsersiniz… Benim görüşümü sorarsanız, adalet güçlülerin ayrıcalığıdır. Güçsüzler adaleti pek bilmezler ekseriyetle, bilseler bile kendilerini de kapsayacağına, daha doğrusu, kendileri için de işleyebileceğine inanmazlar hiçbir zaman…”
Peki, ancak bu “çelişkiler” niçin? Can Tezcan geçmişi ile bugünü ortasında gidip gelen bir karakterdir ve baştan sona bu yapı/özellik/nitelik korunmuştur. Bir tutarlılık kelam bahsidir. Ne yazık ki tıpkı şeyi örneğin bir Sabri Serin karakteri için söyleyemeyeceğim. Bence burada muharririn bir atlaması kelam konusu. Bir atlama ya da gözden kaçma da romanda geçen vakit dilimiyle ilgilidir: Roman 17 Şubat 2073 ile 17 Kasım 2073 ortasında geçiyor, anladığım kadarıyla… Ancak ne olmuşsa, ortaya bir yere (s. 256) “11 Ekim 2074 sabahı” düşmüş… Bu tarih bir “kaza” üzere duruyor; muharririn, yayınevi editörlerinin bir “atlaması” gibi…
Can Tezcan’ın romandaki vakti okura duyurmak emeliyle kurgulandığı anlaşılan kâbusu, bizi “içeridekiler”in durumunu düşünmeye yöneltir. Bu bile günümüzdeki “içeridekiler”in yanında kelamı edilemeyecek kadar “hafif” kalıyor. “İşkence odaları”yla ilgili detaylı bir şeyler yazmak bu metnin maksadı değil. “Eve Dönüş” sinemasını izleyenler az çok birtakım izlenimler edinmişlerdir. Bu sinemadaki azap sahneleri bile, bir yerde “ne desen bir eksik kalıyor” misalidir! Örneğin benim Kuşatma Altında isimli romanımın son iki kısmı de (“Yüzleşmeler: Bayanın Mevti – 1” ile “Yüzleşmeler: Erkeğin Mevti – 2”) bu hususta bir diğer pencere açmaktadır. Şimdilik ileriye gitmeye gerek yok.
Savcılık, yargı, adalet ise bu yazının temelini oluşturmaktadır. Bu hususlarda pek de olumlu izlenimler edinerek bugünlere gelmedim. Kenan Cihan Paşa’nın (!) demesi “yaşın yanında kurunun, kurunun yanında yaşın yandığı günler”den geçmiş biriyim! O günlerde düpedüz bu kurumların tümünün kimlerin elinde birer oyuncak olduğuna yakından tanıklık etmiş, hisseme düşeni de ziyadesiyle almıştım. Benimle tıpkı devirlerde “yargı” önüne çıkarılan Ecevit’in vurgusu ise ülkeyi en zirvelerde yöneten birinin “kâbusları” olarak bedellendirilemez. Binlerce, milyonlarca gencecik insan gerek 12 Eylül 1980 öncesinde gerekse sonrasında “imha” edildi; yalnızca tankla, topla, tüfekle değil; ayrıyeten “yargı” eliyle… Büyük büyük yargıçlar, savcılar, üstelik “asker” sıfatlı olarak sahnede o denli uzunluk gösterdiler ki… O gencecik insanların hayatını “kıyma makinesine” attılar! Güya periyodun “toplumsal alabora” oluşunun tek sorumlusu onlardı! Güya “bu ülke” elli yıldır çok âlâ yönetim ediliyordu da…
Burada emekli hukukçu Sami Selçuk’tan bir alıntıyla sıkıntıyı, şimdilik kaydıyla, kapatıyorum:
“Yargıç insanlık tarihinin başından bu yana, çabucak her devirde, adalet dağıtırken sürgit bir güç (otorite) olmuştur. Doğaötesi (metafizik) periyotta mistik; dinî (teolojik) periyotta tanrısal; bilimsel (pozitif) periyotta laik bir güçtür yargıç. O yüzden bütün siyasal iktidarlar bu gücü ya ellerinde tutmuşlar ya da ele geçirmek istemişlerdir. Unutmayalım ki, yakın çağlara dek, toplumun başındakiler tıpkı vakitte yargıçtılar.”
POSTMODERNİZMİN DOLAYLI ETKİLERİ
Şimdi şöyle bir soru yöneltilebilir: Ülkenin önünde bilimkurguları bile aratmayacak bir elli yıllık tarih varken niye “sanal” tarihlere ihtiyaç duyulur? Sakın geleceği kurgulamanın, geçmişi dehlizlerinden çıkarmanın karşısında olduğum sanılmasın. Aksine… Bana kalırsa öncelik günümüzü, geçmişe dönük olarak neşter altına yatırmaktır. Gerisinden yapbozun modülleri bir ortaya getirilecek ve böylelikle geleceğin Türkiye’si/dünyası gözler önüne serilecektir. Ne yazık ki bizde çoğunlukla “güncel”den süratle bir kaçış kelam konusu. Örneğin bir yılda yayımlanan romanları bir de bu istikamette incelemekte/irdelemekte fayda var. Postmodern süreç, tarihi bir “pres makinesi” olarak tasarlamıştır. Bugünü “ezmek” için ya geçmişin dehlizlerine tıkılıp kalmak ya da geleceği “karikatürize” etmek… Diyeceğim, “günümüz” kelam konusu olduğunda “üç maymunları” oynamak “en makul iş” olarak sunuldu ve benimsetildi. Hâlâ o denli değil mi? Bu tuhaf “manipülasyon harekâtı” (ne de olsa bir paşamız (!) 28 Şubat sürecini “postmodern darbe” olarak değerlendirmişti; bu nedenle de “harekât” burada alışılmamış kaçmıyor!) en “soldaki” yazarlarımızı bile hegemonyası altına almıştır, ne yazık ki…
Bu ülke hâlâ ’80’lerin ucube anayasasıyla yönetiliyor. Bu ülke hâlâ darbeci zihniyetle bağlarını koparamıyor.
ÖNERİ BAĞLAMINDA
Bana kalırsa Gökdelen bitmemiş bir roman sayılmalıdır. Zenginlerin havadan ulaşımı sağladıkları “mekik” örneği, birçok bilimkurgu vb. sinemada ziyadesiyle işlendi. Hiçbir özgünlüğü yok. Lakin “Yılkı İnsanları”nın ömürleri daha derinlikli olarak işlenebilseydi, hiç kuşkusuz romanın havası değişirdi. O “mekanik/ruhsuz yapı” deforme olur ve roman kolay bir “tartışma platformu” olmaktan çıkardı.
İkinci bir teklif ise şu: Romanın teması -bence- bilhassa “dilin özelleştirilmesi” olmalıydı. Türkçeyi yahut Kürtçeyi yahut rastgele bir lisanı her isteyenin, örneğin “Yılkı İnsanları”nın kullanamayacağı ya da “-özel- maddelerin belirlediği sonlarda kullanabileceği” üzere bir kara mizah, ironi sanırım çok daha değişik olurdu.
Bana kalırsa geçmişte de, günümüzde de “özelleştirilemeyen” tek varlığımız “dil”dir, “dilimiz”dir. Tahminen geleceğin dünyasında da özelleştirilemeyecektir.
***
Bu yazı bir “ön okuma” sonucunda ortaya çıkmıştır. Daha detaylı ve tema ötesinde, örneğin bir “yapı” çözümlemesine gidilmemiştir. Ol bu nedenle, Gökdelen’e ve Tahsin Yücel hocamıza haksızlık yaptıysam şimdiden özür dilerim.
Alaaddin Topçu