dünya gazetesi muharriri Alaattin Aktaş, TÜİK’in akaryakıttaki fiyat derleleme yoluyla ilgili “öylesine hassas bir fiyat derleme usulüne geçmiş ki, insan hayretler içinde kalıyor ve natürel ki bu hassasiyetin her alanda sergilenmesini diliyor.” tabirlerine yer verdi.
Alaattin Aktaş şunları yazdı:
“Bu ölçümün nasıl yapıldığını birazdan anlatacağım; özünde yanlışsız bir usul. Lakin bu mevzuda böylesine hassas olanların, öbür yandan husus sepetini köşe bucak saklar duruma gelmeleri de büyük bir çelişki oluşturuyor. “Kimse bizim hesaplama yaparken hangi fiyatları kullandığımızı görmesin”; hedef bu. Şimdiye kadar görüyorduk da ne oluyordu; durumunuz ve prestijiniz mayıstan daha mı berbattı? Unsur sepetini gizlediniz de daha mı yeterli oldu?
Herhalde unsur sepetini gizleme kararını bir anda almadınız. Madem bu türlü bir niyetiniz vardı, hiç olmazsa TÜFE artışını yüzde 7.25 açıkladığınız nisanda bunu yapsaydınız ya, daha az reaksiyon çekerdiniz. Bunu da mı düşünmediniz!
Bütün varsayımların çok çok altında bir oran açıkla, esasen şaşkınlıkla karşılanan bu oranın inandırıcılığını kendi elinle tümüyle yok etmek için de eş vakitli olarak husus sepetini gizle! Yapılan yanlış da, zamanlaması da tümden yanlış!
HESAPLAMA İNCELİĞİ
Gelelim akaryakıttaki hesaplamanın nasıl hassas bir halde yapıldığına…
Biliyoruz ki akaryakıta ya da motorine gece yarısından geçerli olmak üzere artırım geleceği ya da indirim yapılacağı sabah saatlerinde mutlaklaşıyor. Şayet artırım yüklü ölçüdeyse vatandaş gün içinde yakıtını alarak en azından sonraki günkü artırımdan kurtulmak istiyor. Son vakitlerde artırımın öğrenildiği günlerde akaryakıt istasyonlarında oluşan kuyrukları daima birlikte izliyoruz.
Dolayısıyla artırımın öğrenildiği günlerdeki satış ölçüsü, öteki günlere nazaran fazla oluyor. İşte bu kademede TÜİK’in o hassas ölçümü devreye giriyor.
Bugün akaryakıtın litresi örneğin 28 lira ve gece yarısı 2 lira artırım gelecek ve yarınki fiyat 30 lira olacak. Vatandaş bugün akın etti istasyonlara ve örneğin 1.000 litre akaryakıt satıldı. Sonraki gün ise 30 liralık fiyattan fakat 400 litre satış gerçekleşti.
TÜİK, “28 ve 30’un ortalamasını alıp 29 demek gerçek olmaz; fiyatı satış ölçüsüyle ağırlıklandırmak gerek” yaklaşımıyla hesaplama yapıyor ve doğal olarak ortalama fiyat 29’un altında kalıyor.
Hani bu köşede TÜİK’in mayıs ayındaki TÜFE hesabında kullandığı akaryakıt fiyatlarıyla EPDK’nın fiyatları ortasında fark olduğunu yazmıştım ya, halbuki nedeni buymuş.
Ama bu ayrıntıyı TÜİK açıkladığı için öğrenmiş değilim. TÜİK rastgele bir açıklama yapmaya, bilgi vermeye tenezzül bile etmedi.
Aslında ne kadar vahim bir durum! Nasıl bir bağlantı kopukluğu!
Köşe yazımda TÜİK’e diyorum ki “Kullandığınız fiyat, piyasadaki ortalama fiyattan da, EPDK’nın fiyatından da düşük, bu yüzden TÜFE daha az artmış görünüyor”; ses yok!
Belli ki beni ve yazdıklarımı önemsemiyorlar; hiç değerli değil.
Aslında önemsemedikleri tüm Türkiye! Ben şahsî merakımı gidermek için yazmıyorum bunları.
Umarım bir gün bu farkı fark edebilirler!
SORULAR BİTMİYOR
TÜİK tüm Türkiye’de her gün ne ölçüde akaryakıt satıldığını EPDK’nın bilgi havuzundan alıyor. EPDK ortalama fiyatları günlük ve aylık olarak açıklıyor lakin ölçüyle ilgili bilgi kamuoyuna açık değil.
Yeri gelmişken belirteyim; ben enflasyonda alt hudut hesaplarken piyasadaki ortalama fiyatları temel alıyorum. TÜİK’in sahip olduğu ölçü bilgisine ulaşma bahtım yok; lakin kullandığım sistemin de toplam oranı çok fazla etkilemediğini biliyorum.
TÜİK her gün ne kadar satış yapıldığını öğreniyor öğrenmeye de sanki bunu nasıl ağırlıklandırıyor?
Belli ki Türkiye’deki toplam satışta İstanbul’un hissesi kaç, oradaki fiyat kaç, Hakkari’de ölçü ve fiyat kaç; bütün bunlar bir ortaya getirilip hesaplama yapılıyor.
Ancak tıpkı kentte bile fiyatlar farklı olabiliyor.
Özellikle LPG’de akaryakıt bayileri dağıtım şirketlerinin belirlediği tavan fiyatın çok altına inebiliyor. Bu indirimin LPG’deki kar marjının yüksek olmasından ötürü rekabet yüzünden yaşandığı biliniyor.
Benzin ve motorin fiyatında dağıtım şirketlerine ve akaryakıt istasyonlarına nazaran fazla fark olmaması hesaplamayı kolaylaştırıyor lakin LPG’de fiyat nasıl derleniyor? TÜİK kaç istasyondan fiyat topluyor?
Gerçi bu sorunun bir değeri yok! Nasıl olsa cevabı bilemeyeceğiz, TÜİK ne derse o doğrudur; sahi hakikat mudur?
HASSAS KUYUMCU TERAZİSİ ARABA İÇİN DE ÇALIŞSIN
Akaryakıt fiyatının satış ölçüsüne nazaran ağırlıklandırılması mutlaka yanlışsız bir sistem. Tartışmasız!
Ama iki temel soru var:
Bunu yapmaktaki öncelikli maksat ne; sağlıklı istatistik oluşturmak mı, yoksa bu prosedürle ortalama fiyatı aşağı çekmek mi? Zira bu yol TÜİK’in enflasyon hesabında daha düşük fiyat almasına imkan sağlıyor.
Ancak emel ne olursa olsun, metot yanlışsız. O vakit ölçüyle yüklendirme uygulamasının öbür kalemlerde de yapılması beklenir.
Özellikle arabada… TÜFE’de en fazla tartısı olan kalem yüzde 5.47 ile akaryakıtlı araba. Dizel arabanın de yüzde 1.80 tartısı var. Yani arabanın toplam yükü yüzde 7.27. TÜİK araba satış sayısını Gelir Yönetimi Başkanlığı kayıtlarından izlediğine nazaran, fiyata nazaran yüklendirme arabada de çok çarçabuk yapılabilir. Tahminen arabada de yüklendirme yapılıyordur, bilmiyorum. Araba için yüklendirme niçin mi çok değerli, bir örnek vereyim…
Herhangi bir arabanın mayıs fiyatı örneğin 490 bin lira. Hazirana geldik, o arabadan toplam on adet satıldı. Bu satışın biri fiyat 500 bin lirayken, dokuzu fiyat 550 bine çıktığında gerçekleşti.
Satış adediyle yüklendirme yapılmazsa (mevcut durumda yapılmıyor diye biliyorum) bu arabanın haziran ayı ortalama fiyatı 525 bin ve mayıstaki 490 bine nazaran artış yüzde 7. Meğer satış sayısıyla yüklendirme yapılırsa bakın durum nasıl değişiyor…
-Bir araba 500 bin liradan satılıyor, toplam meblağ 500 bin lira.
-Dokuz araba 550 bin liradan satılıyor, toplam fiyat 4 milyon 950 bin lira.
-Yani on arabanın toplamı 5 milyon 450 bin lira ediyor, münasebetiyle her bir araba 545 bin liradan satılmış oluyor.
Buna nazaran mayıstaki 490 bin liralık fiyata nazaran artış da yüzde 11’e çıkıyor.
Tabii ki aksisi de olabilir; araba fiyatı çok artmamışken daha fazla, artınca daha az satış gerçekleşebilir.
TÜİK ölçüyle ağırlıklandırmayı madem akaryakıtta yapıyor, TÜFE’de çok büyük yükü olan arabada de kesinlikle yapmalı.
Küçük bir mümkünlük bu yapılıyor da olabilir, bilmiyorum. Öğrenmek de pek mümkün değil, zira TÜİK kabuğuna o denli bir çekildi ki…
Tek vazifesi bilgi üretmek olan kurum, bu datalara olan itimadı zayıflatmak için adeta ne gerekiyorsa yapıyor zira…
HAZİRAN ENFLASYONUNDA BUGÜNKÜ ALT HUDUT: YÜZDE 2.64
Haziran enflasyonu için alt sonu 13 Haziran için yüzde 2.67 olarak yazmıştım. Bu seviye çok az da olsa aşağı çekip 15 Haziran prestijiyle yüzde 2.64 olarak güncelliyorum.
Bu güncelleme, akaryakıt fiyatlarında bugünden geçerli olmak üzere yapılan 97 kuruşluk indirimden kaynaklandı.
Enflasyonda alt hudut hesaplamasıyla ilgili olarak bir ayrıntısı vurgulamam gerekiyor.
Bu hesaplamayla ortaya koyduğum oran, ayın tümüne ait olmakla birlikte toplam kestirim değil. Aslında ayın tümünü kapsayan toplam bir varsayım yapmayacağımı belirtmiştim. Bu hesaplama, fiyat artış ya da azalışını kesin olarak belirleyebildiğim kalemleri dikkate alarak yürüttüğüm bir çalışma. Vakit zaman okuyucularımdan “Şu şu kalemlere de şu kadar artırım yapıldı” halinde bilgiler geliyor. İlginiz için teşekkür ederim fakat ben kesinleştirdiğim kalemleri dikkate alarak bir çalışma yapıyorum. Ve ortaya koyduğum oran esasen geneli kapsamıyor, bir alt hudut çiziyorum.”
Odatv.com