Seller, başkent Ankara‘yı esir aldı.
Yanıtı sıkıntı değil:
İstanbul, Osmanlı’nın -Kırım Savaşı ile kurulan- çağdaş belediyeciliğine örnekti. (Ki, Paris Komünü‘nden örnek alınarak 13 Haziran 1854’de kuruldu.)
Ankara, Cumhuriyet’in çağdaş belediyeciliğine örnek oldu.
Atatürk, Ankara Belediyesi’nin öncü rol oynamasını istedi. Böylelikle Osmanlı’dan devralınan harap olmuş 389 belediyeye örnek teşkil edecekti başşehir belediyesi…
Bu sebeple, Türk anayasa tarihinde 1921 Anayasası, lokal idarelere en fazla tartı veren anayasa oldu.
16 Şubat 1924’de Ankara Şehremâneti kanunu çıkarıldı.
Osmanlı’dan devralınan belediye birikimi kâfi seviyede değildi. Avrupa’daki belediyecilik araştırıldı. Maliyeden imara kadar arkası arkasına düzenlemeler yapıldı.
Ankara’nın imarı en kıymetli problem olarak görüldü. Ama, istemek kâfi olmadı, belediyede teknik kalifiye eleman problemi vardı.
Araya girip şunu eklemeliyim:
Şehremini Ali Haydar (Yuluğ), Ankara’nın her şeyden evvel inşaata ihtiyacı olduğunu düşünerek bavuluna Ankara’nın taşından, toprağından numuneler koyup, bunları Avrupalı uzmanlara göstererek çimento, tuğla, kiremit yapılıp yapılmadığını öğrendi. Özene bakar mısınız?
Devam edeyim:
Ankara Kenti İmar Müdürlüğü 1928 yılında kuruldu. Bu müdürlük; imar planını ve beş yıllık programını hazırlayıp bakanlar kuruluna onaylatacaktı. Hazırlanan beş yıllık program bakanlar konseyine onaylatıldıktan sonra yıllık bütçelerle uygulanacaktı.
Yani, planlı hareket etmeye zorlanan belediyeler üzerinde ayrıyeten merkezi hükümetin kontrolü vardı…
TAM 76 MADDE
Evet, bozkırın ortasındaki Ankara belediyesi Türkiye’ye örnek olacaktı.
Yukarıda yazdığım üzere belediyenin işçisi nitelik ve nicelik açısından yetersizdi, mali gücü sınırlıydı…
Sadece Ankara bu türlü değildi. Belediyelerin durumunu düzeltmek için yapılan en değerli çalışma, 3 Nisan 1930’da çıkarılan 1580 sayılı Belediyeler Kanunu oldu.
Osmanlı’nın 53 yıl yürürlükte kalmış olan Dersaadet Belediye Kanunu ve Vilayet Belediye Kanunu kaldırıldı.
Cumhuriyet, bu kanunla belediyelere yol göstermeyi hedefleyip, akla gelebilecek her türlü hizmeti tek tek saydı. Kanundaki 76 maddede neler yoktu ki: Bayındırlık ve imarla ilgili hizmetler, sıhhatle ilgili hizmetler, eğitim, kültür, sporla ilgili hizmetler vs. vs…
Öyle ki: Birden fazla yabancı imtiyazlı şirketlerin elindeki ulaşım, su, elektrik üzere hizmetler belediyenin denetimine geçirildi. Mahallî hizmetlerin belediyeleştirilmesi devletçilik prensibine uygundu kuşkusuz.
Sağlığın toplumlaştırılması maksadıyla çıkarılan Genel Hıfzıssıhha Kanunu da halkçılık ilkesiydi.
Yatırımlarına dayanak olması için Belediyeler Bankası kuruldu.
Esasında Cumhuriyet beş ilkeyi göz önünde tuttu:
-Belediyeler ortası eşitlik.
-Belediyelerin hizmet alanının genişletilmesi.
-Belediyelerin icraatında serbestlik.
-Tek dereceli seçimle halkın faal denetiminin sağlanması. (Seçme yaşı 18, seçilme yaşı 25 oldu.)
-Ve belediyeler üstünde güçlü merkezi denetim olması. Ki örneğin yalnızca imar planı yapma mecburiliği artırılmadı, imar işlerinde merkezi idarenin denetimi sıklaştırıldı.
Peki uzatmayayım:
Dün örnek belediye olması için kurulan Ankara’yı sellerin teslim almasını nasıl açıklamak gerekiyor?
Mesele yalnızca kişiler mi?
MİMARI TURGUT ÖZAL
Desantralizasyon/Yerelleşme…
Merkezi idarenin planlama, kaynak, yetki, görev ve sorumluluklarını taşra birimlerine dağıtan neoliberalizmin tanınan ettiği kavram…
12 Eylül 1980 darbesi ve Turgut Özal liderliğinde belediyeler köklü ideolojik/neoliberal dönüşüme uğratıldı.
Cumhuriyet’in belediyeleri yerini büyükşehirlere bıraktı; rol model artık bunlardı. Örneğin:
Daha evvel tümüyle merkezi idarenin elinde olan imar işleri belediyelere devredildi. 3194 sayılı İmar Yasası, merkezi idarenin imar planları üzerindeki onaylama yetkisini kaldırarak, belediye sonları içindeki yerlerin nazım ve uygulama imar planlarının belediyelerce yapılacağını karara bağladı. Yalnızca bu değil…
Hedef, ulus devleti küçültmek belediyeleri özerkleştirmek idi. Küreselleşme bu nedenle, büyükşehir belediye sisteminin doğmasını dayattı. Böylelikle, değiştirilen mali yapıyla global finans şirketleri büyükşehirlere borç verme imkânına kavuştu! Ki uzun periyot belediyelerin dış borcunun hiçbir kamu kurumunun ön müsaade ve kontrolüne tabi tutulmadığını hatırlatırım…
Belediye hizmetlerinin -ucuz teminatsız emekçi çalıştıran taşeronlara verilerek- verimsizleştiği üzere tartışmalara girmeyeyim.
Ankara’nın bugün afetle çaba etmesinin sebebi, yalnızca Melih Gökçekler değildir; onu da “doğuran” ideolojik neoliberal anlayıştır.
Bu talancı ideoloji ve siyasetin para kazanma aracına nasıl dönüştürüldüğü üzerinde durmadan problemlere tahlil bulmak imkansız…
Soner Yalçın