Hegemonya peşinde koşan güçler ortasındaki paylaşım savaşlarında masumiyet aramak objektif bir bakış olamaz. Bu kadar tecrübeden geçmiş ve her türlü bilgi edinme imkanına sahip olan günümüz insanı hâlâ bir tarafın “amigoluğunu” yapıyorsa bu aslında bir niyet belirtisinden öteki bir şey sayılamaz..
Ancak “bir tarafı şeytanlaştırıp oburunu melekleştirme” söylemi neoliberal küreselciliğin artık 1990’larda kalmış bir anısı olmalı. Zira o günlerden bu yana yerküremizde toplumsal, siyasal ve ekonomik istikrarlar azımsanmayacak ölçüde değişti. Tek kutuplu ve tek başkanlı bir dünya artık yok. Lakin hüzün verici olan da bir kısım Batı medyasının hâlâ günümüzü okuyamaması ve birçoklarının da tahlillerinde yalnızca bu kaynaklara dayanmalarıdır. Son Ukrayna krizinde de bazıları Batı başkanlarının ne dediklerini bile anlamamışlar ve eski liberal ideolojik saplantılara takılıp kalmışlardır.
(Biden, Zelenski’yi uyarmıştı)
BİDEN’IN İZAHI BATI MEDYASINI ŞAŞIRTTI
Bakınız ABD Lideri Joe Biden bu yanılgıda olanları uyarmak için şahsen kendisi 31 Mayıs’ta New York Times’da ne yazmış:
“ NATO ile Rusya ortasında bir savaş arayışında değiliz. Bay Putin ile şiddetli fikir aykırılıklarım olmasına ve yaptıklarının uygunsuz olduğunu değerlendirmeme karşın ABD, onun Moskova’daki makamından düşürülmesine de yardım etme denemesinde bulunmayacak. ABD ve müttefikleri atağa uğramadıkça bu çatışmanın direkt taraflarından biri olmayacağız. Ne Ukrayna’da savaşmaları için Amerikan askeri göndereceğiz ne de Rus güçlerine hamle edeceğiz. Ukrayna’nın kendi sonları dışında taarruz yapmasını da teşvik etmeyecek ve buna müsaade vermeyeceğiz. Savaşın sadece Rusya’ya acı vermek için uzamasını da istemiyoruz.”
Bu makalenin yayınlanmasından birkaç gün öncesi 26 Mayıs’ta ABD Dışişleri Bakanı Blinken de bir üniversitede yaptığı konuşmada ABD’nin asıl meselesinin Rusya değil Çin olduğunu anımsatmıştı. Blinken, Çin’i “dünya sistemini yine biçimlendirmek isteyen ve bunu ekonomik, diplomatik, askeri ve teknolojik bakımdan başarabilecek güce sahip olan tek ülke” olarak değerlendiriyordu.
(Zelenski oligark Kolomoyski’nin çalışanıydı)
Bu konuşmada ABD Dışişleri Bakanı’nın Rusya’yı “Ukrayna’da yaptıklarıyla aslında mevcut dünya tertibini daha da sağlamlaştırmaya hizmet eden bir güç” olarak değerlendirmesi de kuşkusuz çok enteresan. Blinken, “bizim kendi elimizle kurulmasına hizmet ettiğimiz dünya sistemi Çin’e yaradı, artık o bunu kendi çıkarları için daha da eğip bükmeye uğraşıyor” formunda konuştu.
Anlaşılan açıkça ilan edilmese de ABD’nin Putin’e karşı “hayırhah” tavrı üstü örtülü bir mutabakata işaret ediyor. ABD için baş düşman çoktandır Çin olduğundan Rusya’yı bir formda yanına çekmek ya da tarafsızlaştırmak peşinde. Odatv’de 6 Mart günü yani savaşın çabucak başında yayınlanan yazımda da buna işaret etmiştim.
RUSYA VE UKRAYNA’NIN 90’LAR DENEYİMİ
Aslında Türkiye’nin içe kapalı aydınlarının sandığının tersine Rusya uzun vakittir bir üstün güç değildir. Bu statüyü 80’lerde yitirmiş ve 1991’de Sovyetlerin çöküşüyle bu durum resmileşmiştir. Eski SSCB’nin birer kesimi olan Rusya ve Ukrayna, 1990’larda inanılmaz bir ekonomik ve toplumsal bir çöküş yaşadılar, Rusya güç alanındaki doğal kaynakları ve giderek otoriterleşen rejimiyle bataklıktan çıkabildi. Ruslar hâlâ o yılların dehşetli soygun, vurgun ve kaos hâlinin acı anılarını yaşıyorlar. Bu nedenle halk Rus devletini “ucuna devlet iliştirilmiş petrol şirketi” halinde mizah konusu yapsa da Putin’e “ehven-i şer” olarak bakıyor.
(Hem oligark hem eski Ukrayna lideri Poroşenko)
Ukrayna ise 90’lardaki krizi aşamadı, güç yolları üzerinden aldığı kurullarla, dışarıda çalışan Ukraynalıların yolladıkları dövizlerle ve son 20 yılda tarım kesimine yatırım yapan Batılı inhisarlar sayesinde ayakta duruyor. Rusya’da devlet Çarlık hasretiyle sağa ve monarşik zihniyete kayarken, Ukrayna’da toplum ve sivil siyaset çok sağa yöneldi. Ukrayna’da iç savaş Doğu bölgelerinde 2014’den beri devam ediyor ve orada binlerce insan öldü ya da Rusya’ya kaçtı. Ülkede Rusça konuşan azınlığa büyük baskılar yapıldı. Çok sağcı özel ordular kuruldu.
Rusya ve Ukrayna’da 1990’larda halk açlıktan kırılırken ışık süratiyle milyarder olan oligarklar bu iki ülkede devlet krizinin en önemli nedeni oldular. Çabucak tümü o yılların çılgın liberal ideolojisini savunan, vergi ödemeyi reddeden ve gelirlerini Batı’ya transfer eden “oligarklar” 2020’lere gelindiğinde varlıklarını sürdürüyorlardı.
Bu periyot içinde iki oligark rejimi ortasındaki tek fark Rusya’da Putin’e muhalefet eden zenginlerin çabucak mahkemeye çağrılmalarıydı. Lakin siyasi hususlar dışında oligarklara dokunulamıyordu.
(Rus oligarkları)
Ukrayna oligarkları ise daha güçlüydü. Poroşenko gibiler hem kelamda iş insanı hem siyasetçiydiler. Kolomoyski üzere daha da büyükler ise Zelenski dâhil birçok siyasetçiye işverenlik yapmaktaydılar. Yeri gelmişken Zelenski’nin finansörü Kolomoyski için 2021’de ABD’ye giriş yasağı ve cezalar çıktığını anımsatayım.
KRİZDEN ÇIKIŞ İÇİN SAVAŞ
Özetle iki ülkede de emsal olan oligark rejimi Rusya’da Putin’in otoritesiyle stabilize olmuşken Ukrayna’da güç savaşları devam ediyordu. Ukrayna 90’lardan çıkamadığı için yalnızca askeri değil ekonomik gücü de Rusya’ya göre zayıf kalmıştır. 2019 yılında Rusya’da ortalama aylık fiyat 632 Euro iken Ukrayna’da yalnızca 260 Euro idi. Tıpkı sayının Almanya’da 4000 Euro civarında olduğu düşünülürse iki Slav kardeşin Avrupa’dan ne kadar uzak oldukları görülür.
Bugünkü kriz bir bakıma iki oligark rejimi ortasında bir savaş olarak kabul edilebilir. Öte yandan savaş,ikisi de çıkmaz içinde olan ülkelerin bir çıkış eforu olarak da kıymetlendirilebilir. Savaştan evvel Ukrayna’nın umudu NATO’ya, AB’ye katılarak kendi kalkınmasını öbürleri sayesinde başarmaktı. Rusya ise bunu NATO’nun genişlemesi olarak kıymetlendirerek “operasyon” ismini verdiği müdahaleyi başlattı. Lakin belirli ki Rusya açısından asıl sorun Batı’ya baş tutarak kendi gücünü kabul ettirmek, böylelikle dünya arenasında yeni bir pozisyon sağlayarak iç rejimini de ona nazaran tanzim etmekti.
(Putin çıkış aramakta)
Bu bahiste ABD ile Rusya ortasında dolaylı bir “win-win senaryosu” bulunmakta mıydı? Cuma günü Los Angeles’te konuşan ABD Lideri Biden “Zelenski’yi uyardığını lakin onun bunu dinlemediğini “ vurguladı. Bu konuşma aşikâr ki bir ipucudur. Biden, Putin’in açıklamasından çok evvel Rusya’nın Ukrayna’ya saldıracağının kesin olduğunu ilan etmiş, ancak birtakım Avrupalılarla birlikte Zelenski de bu ikazları panik yaratıcı bulduğunu söylemişti.
BİDEN İPUCU VERİYOR
Biden, son konuşmasında Zelenski’nin ihtarlarını neden dinlemek istemediğini de anladığını söylüyor. Bence Biden, Zelenski’nin AB’ye süratle katılabilmek için Rusya ile savaşı kızıştırmak istediği kanısında. Bu ortada, Putin’in Rus oligarklara verilen cezalardan aslında mutlu olduğunu ve iktisadını artan güç fiyatlarından da yararlanarak tekrar düzenlemeyi planladığını vurgulayan haberler de geliyor. Ukrayna’nın oligark belasından nasıl kurtulacağı ve AB’ye bu durumu nasıl kabul ettireceği ise meçhul.
Odatv’de 2 hafta evvel yayınlanan yazımda belirttiğim üzere ABD’nin meşhur eski baş diplomatı Henri Kissinger, Ukrayna’nın Rusya’ya toprak vererek bir an evvel barışı sağlaması gerektiğini söylemişti ve bu aslında ABD tesirli etraflarının görüşünü yansıtıyordu. Liberal olarak tanınan New York Times gazetesinde de misal fikirleri içeren bir yazı çıkmıştı.
(Biden-Putin ve “win-win” oyunu)
Bu tıp bir toprak karşılığı barış ne vakit olur bilinmez lakin gerçekleştiğinde ABD, Rusya’nın yeni pozisyonunda Çin’e karşı bir müttefik bulmuş olur. Ukrayna, Batı takviyesiyle tahminen kendini çukurdan çıkarma umudu yakalar. Putin ise kendisine dünyada yeni bir rol, Doğu Ukrayna’daki Rusları “kurtarmakla” halkı önünde prestij ve gelecek için bir vizyon imkanı yakalar.
Görüldüğü üzere Ukrayna krizinin 1990’ların demokrasi ihracı telaffuzlarıyla ilgisi yoktur, o devir kapanmıştır. Liberalizm ile otoriterlik ikilemi de aslında tedavülden kalkmıştır. Tarihte her olgu kendi somut şartları ve çerçevesi içinde kıymetlendirilir. Bu kural yakın tarih için de geçerlidir.
Kayahan Uygur